Toshkent shahrida issiq suv quvurlarining ko‘p qismi eskirgan. Tahlillarga ko‘ra, ularni yangilashga kamida 10 yil ketadi. Poytaxt isteʼmolchilari issiq suv va issiqlik taʼminotidan 353 milliard so‘m (28 million dollar) qarzdor. Shu sabab qarzi ko‘p hududlarga onlayn hisoblagichlar o‘rnatilmoqda.
Joriy yil 2-iyul kuni Veolia Energy Tashkent kompaniyasi jurnalistlar uchun press-tur uyushtirdi. Jarayonda “Daryo” muxbiri ham qatnashdi. Ishtirokchilar dastlab Bektemir tumanida yangi qurilgan qozonxona bilan tanishtirildi. Aytilishicha, u avtomat tizimda ishlaydi. Buning hisobiga yiliga gigakaloriya issiqlik, 700 ming kub metr gaz, 120 ming kilovatt soat elektr toki tejaladi.
-tRNEdkbk.avif)
Veolia Fransiya kompaniyasi bo‘lib, suv, chiqindi va energiya resurslarini boshqaradi. Kompaniyaning Toshkentdagi sho‘ba korxonasi 2022-yilda ochilgan.
Press-tur doirasida korxona dispecherlik markazida masʼullar ishtirokida matbuot anjumani o‘tkazildi. Suhbat davomida jurnalistlar ayrim savollarga javob oldi.
Pullar taqsimoti va tariflar oshirilishi masalasi
Muloqotda isteʼmolchilar to‘lovlari taqsimoti hamda issiq suv va issiqlik taʼminoti tariflarini oshiruvchi omillar haqida so‘raldi.
Masʼullar Energetika vazirligiga qarashli 10 ta yirik qozonxona poytaxtdagi binolarning 90 foiziga yetadigan issiq suv ishlab chiqarishini aytdi. Veolia suvni sotib olib, isteʼmolchilarga yetkazadi. Qolgan 10 foiz suv kompaniyaning jami 207 ta kichik hajmli qozonxonalarida isitiladi. Butun poytaxtga yetkazilayotgan issiq suv ichimlik suvining isitilgan shakli hisoblanadi.
“Issiq suv va issiqlik taʼminoti uchun to‘langan pullarning hammasi kompaniyamiz hisob raqamiga tushadi. Mablag‘larning 70 foizi sotib olingan issiqlikka, 20 foizi quvurlarni almashtirish va taʼmirlash ishlari, qozonxona, nasoslar o‘rnatishga ketadi. Qolgan 10 foizi ishchilar oyligi va boshqa xarajatlarga sarflanadi”, dedi kompaniya moliyaviy masalalar bo‘yicha direktori Sevara Pardayeva.
Muloqotda issiq suv va issiqlik taʼminoti uchun tariflarni oshirish masalasiga ham izoh berildi. Aytishicha, hozir Toshkent shahrida bir gigakaloriya (Gkall) issiq suv narxi 664 ming so‘m. Aholi shundan 18 foizini to‘laydi, qolgan 82 foizi davlat byudjetidan qoplanadi.
“Hozirda gaz, elektr va issiq suv to‘lovlarini isteʼmolchilar to‘liq to‘lashi bo‘yicha strategiya amalga oshirilmoqda. Issiq suv misolida olsak, strategiya yakunida o‘sha 664 ming so‘mning barchasini isteʼmolchi to‘lashi kerak bo‘ladi. Mazkur jarayon bir yil ichida bo‘lishi mushkul. Hozircha model asosida yiliga ikki marta 15 foizdan issiq suv narxini ko‘tarish belgilangan. Yaʼni aholi uchun narxlar yiliga kamida 30 foizga oshirilishi lozim”, dedi Sevara Pardayeva
Masʼullar Veolia xarajatlari smetasini hukumatga doimiy ravishda ochiqlashini aytdi.
“Aholi uchun issiq suv tariflari oshirilishini shahar hokimligi va deputatlar kengashi tasdiqlaydi. Narx bo‘yicha faqat taklif kiritishimiz mumkin. Tarifni har qanday holatda o‘zimizcha o‘zgartirishga haqimiz yo‘q”, deydi Sevara Pardayeva.
-95RexvQA.avif)
Davlat subsidiyalari qanday taqsimlanadi?
Issiqlik korxonalari isteʼmolchilarga issiq suv va issiqlik taʼminotini pasaytirilgan narxda yetkazib bergani hisobiga ko‘rgan zararlar davlat byudjetidan subsidiya sifatida qoplanadi.
Maʼlum qilinishicha, tarmoq uchun uch turdagi subsidiya ajratiladi. Birinchisi — issiqlikka ketadigan o‘zgaruvchan qism. Yaʼni faqat sotib olinadigan issiq suv uchun sarflanadigan subsidiya. U mablag‘ Veolia hisob raqamga tushadi va birdaniga ishlab chiqaruvchiga o‘tkaziladi. Korxona hisobida qolmaydi.
Ikkinchisi, xarajatlarga tegishli pullar bo‘lib, korxona ularni ishlata oladi va chiqimlar bo‘yicha hisobot beradi. Buni Hisob palatasi va Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi nazorat qiladi. Nima uchun xarajat qilinayotgani doimiy tekshiriladi.
Uchinchidan, investitsiyalar va kapital qurilishga ishlatiladigan subsidiya mablag‘lari borligi aytildi. Korxonaning ayrim qozonxonalari shunday subsidiya evaziga qurilgan. Bu ham maqsadli sarflanishi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri qurilish uchun ishlatilishi taʼkidlandi.
“2025-yilning I yarim yilligida davlat tomonidan umumiy hisobda 1,3 trillion so‘m subsidiya ajratilgan. Shundan 1 trillion so‘mdan ortig‘i issiqlikka ketgan. Qolgan 300 milliard so‘m esa bo‘linadi. Mazkur mablag‘lardan bizga tegishli qismi ham, investitsion loyihalarga yo‘naltiriladigan tomoni ham bor”, dedi Sevara Pardayeva.
Energiya sarfi va uni tejash harakatlari
Veola korxonasi bosh muhandis o‘rinbosari Ikrom Isoqovning aytishicha, suvni isitish uchun yoqiladigan gaz sarfi qozonxonalar “gorelka”siga bog‘liq. Agar mazkur uskuna zamonaviy termostatli bo‘lsa, gaz sarfi kamayadi. Yuqorida tilga olingan 10 ta yirik qozonxonalar “gorelka”lari eskiroq.
“Shaharda bizga emas, Toshkent issiqlik markaziga tegishli 10 ta qozonxona bor. Umumiy olganda, qishda butun poytaxtga yetadigan suvni isitish uchun sutkasiga o‘rtacha 4 million kub metr gaz yoqiladi. Yozda esa shuning 30 foizi, yaʼni 1,3 million kub metrgacha gaz sarflanadi”, dedi mutaxassis.
Ikrom Isoqov bergan maʼlumotlarga ko‘ra, korxona uch yillik faoliyati davomida tarmoqlardagi ko‘plab qurilmalarni modernizatsiya qilgan. Masalan, 2024-yildan beri 45 ta qozonda gaz “gorelka”lari almashtirilgan, bu yil ham 75 tasini yangilash reja qilingan. Shuning hisobiga qariyb 225 million kub metr tabiiy gazni tejalgan. Buning qiymati xalqaro narxlarda 30 million dollardan ortiq bo‘lishi taʼkidlandi.
“Shu bilan birga, 49,6 million kilovatt soat elektr energiya tejaldi. Bu deyarli 40 milliard so‘mga yaqin summa bo‘ladi. Joriy yil yakunigacha yana 26,5 million kub metr gaz, 5,8 million kilovatt soat elektr energiyasi tejashni rejalashtirganmiz”, dedi korxona masʼuli.
Veolia balansida jami 2 662 kilometr issiqlik quvurlari mavjud. Yaʼni shahardagi barcha issiq suv quvurlari mazkur korxona nazoratida.
Masʼullar so‘zlariga ko‘ra, Toshkent shahridagi asosiy muammo issiq suv quvurlari eskigani bilan bog‘liq.
“2022-yilda faoliyatimizni boshlaganimizda Toshkent shahridagi issiq suvning 45 foizi yo‘qotishlarga uchragan. Bu aholiga bir litr issiq suv yetkazish uchun 1,45 litr suv ishlatilgan degani. Faqat bir litr oxirigacha yetib borgan, qolgan 450 millilitr qismi isrof bo‘lgan. Ikki yil davomida yo‘qotishlar hajmini 33,5 foizga kamaytirishga erishdik”, deya korxona vakillari.
Oxirgi 2,5 yilda eski quvurlar almashtirilishi hisobiga 24,6 million kub metr issiq suv tejalgan. Aytilishicha, Toshkent shahrida tarmoqlar yopiq tizimga o‘tkazishi tok va gaz sarfini 20 foizgacha kamaytiradi.
Eskirgan quvurlar va taʼmirlash ishlari
Ikrom Isoqov oxirgi ikki yil ichida poytaxtda 187 kilometr issiq suv quvurlari almashtirilganini aytdi.
“Bu yilgi asosiy rejalarimizdan biri yana 73,5 kilometr quvurni almashtirish. Nega 180 yoki 280 kilometr emas? Chunki hozir 80 kilometrdan ko‘proq almashtirsak, yo‘llarda tirbandlik yuzaga keladi. Buning uchun Toshkent shahrining yarmi qazilishi kerak. Biz maksimal kuch bilan ishlasak ham 80 kilometrdan ko‘p almashtira olmaymiz. Birinchi ish boshlaganimizdan eʼtiboran 10 yil ichida shahar issiqlik taʼminotini yopiq tizimga o‘tkazish rejalashtirilgan. Bu jarayonda quvurlarni almashtirish ham nazarda tutilgan. Ayniqsa, mana shu avariyaviy holga kelgan joylarni birinchi bo‘lib almashtirish masalasi bor”, dedi mutaxassis.
Demak, 2 662 kilometr issiqlik quvurlarini yangilash uchun 10 yildan ortiq vaqt ketarkan-da, degan savolga ham javob qaytarildi.
“Almashtirgan issiqlik quvuri 15 yil ishlab bera oladi. Sovuq suv quvurlari uzoqroq yaraydi. Bizning quvurda issiq suv yurgani uchun zanglash jarayoni tez. Shu sabab muddati tugagach, yangisiga almashtirish kerak. Tasavvur qiling, 2 600 kilometr quvurni almashtirguncha 15 yil o‘tdi. Yana qaytadan almashtirishga to‘g‘ri keladi. Bu to‘xtamaydigan jarayon”, dedi Sevara Pardayeva.
Masʼullarga ko‘ra, Veolia issiqlik tarmoqlari modernizatsiyasi va davlat investitsiyalari loyihalarini amalga oshirmoqda. Modernizatsiya loyihasi asosan qozonxonalar, nasos stansiyalari va obyektlarni kapital taʼmirlashga mo‘ljallangan. Davlat investitsiya dasturida esa quvurlar taʼmiri va ularni yangilash belgilangan. Mazkur loyihalar 10-yilda yakunlanadi.
“Loyihalar amalga oshgach, 2032-yildan boshlab issiq suv va issiqlik taʼminoti uchun tushayotgan to‘lovlardan reinvestitsiya qilishni boshlaymiz. Hozir tarmoqlarni yopiq tizimga o‘tkazishimiz uchun davlat pul ajratyapti. 10 yillik kelishuv yakunida loyihani davom ettirish, eskirgan quvurlarni qaytadan tiklash bizning zimmamizga o‘tadi. Yaʼni aholidan olinayotgan pullarni o‘zimiz korxona faoliyati uchun tikamiz”, dedi Sevara Pardayeva.
Qayd etilishicha, tizimga yillar davomida investitsiya kiritilmagani sabab ishlash sharoitlari yomon bo‘lgan. Mablag‘larning katta qismi taʼmirlash ishlariga sarflab kelinmoqda.
Qarzdorlar va onlayn issiq suv hisoblagichlar
2025-yil 1-iyun holatiga ko‘ra, Toshkent shahrida issiq suv va issiqlik taʼminoti uchun umumiy qarzdorlik 353 milliard so‘mga yetgan. Shundan 278 milliard so‘mi aholining, 75 milliard so‘mi byudjet tashkilotlari va yuridik shaxslarning qarzdorligi hisoblanadi. Mazkur qarzdorlik korxona faoliyat boshlagan davrdan hozirgacha to‘planib qolgan.
“Butun shahar issiqlik tizimini yangilash va aholi bilan ishlash murakkab. Prezident va hokimiyat tomonidan debitor qarzdorliklarni qisqartirish bo‘yicha buyruq berilgan. Juda ko‘p hollarda odamlar issiq suv va issiqlik taʼminotidan qarzini qaytarmayotgani uchun sudga berishga majbur bo‘lyapmiz. Ko‘plab insonlar sud qog‘ozi kelmaguncha issiq suv uchun pul to‘lashni o‘ylamayapti. Shu fursatdan foydalanib isteʼmolchilarni qarzlarini to‘lashga chaqiramiz. Pullar to‘lansa, oldinga qo‘yilgan maqsadlarga tezroq erishamiz. Masalan, issiqlik tizimini yaxshilashning asosiy manbasi ham ushbu qarzlarni undirishimizga bog‘liq”, dedi Sevara Pardayeva.
Veolia vakillari aholiga qulaylik yaratish maqsadida issiq suv sarfini o‘lchaydigan onlayn hisoblagich o‘rnatilayotganini maʼlum qildi. Qurilma 4G orqali yoki maxsus tizim orqali korxonaga onlayn rejimda axborot berib turadi. Bunda xuddi elektr va gaz kabi qarzdorlik bo‘lsa, isteʼmolchi issiq suvdan uziladi.
“Hozirgi kungacha 11,5 mingta hisoblagich almashtirib bo‘lindi. 2025-yilda yana 75 mingta o‘rnatish rejalashtirilgan. Bu asosan Mirzo Ulug‘bek, Olmazor va Sergeli tumanlariga o‘rnatiladi. Baʼzi xonadonlarda 2–3 ta quvurlar shaxtalari mavjud. Ularning har biriga hisoblagich o‘rnatilishi kerak. Bu degani bitta isteʼmolchi — bitta hisoblagich emas. Isteʼmolchilar sonini, agar xonadonlarni hisoblaydigan bo‘lsak 450 mingta, lekin hisoblagichlar 600 mingta. Shundan 430 mingtasi va umumiy isteʼmolchilarning 90 foizi aholi hisoblanadi. Qolgan 20 mingta hisoblagich yuridik shaxslarga tegishli”, dedi Sevara Pardayeva.
-pfaN4N2k.avif)
Masʼullar issiq suv va issiqlik taʼminoti uchun aholidan qarzlarni undirish juda ham qiyin bo‘layotganini aytdi. Taʼkidlanishicha, hozirgacha qarzdorlarning 90 foizi sudga berilgan.
“Agar aholi pul to‘lamasa, biz 60 kun kutib, muddati o‘tgan qarzdorlik bo‘yicha sudga oshirishimiz mumkin. Sud masalani ko‘rib chiqib, MIBga oshiradi. Pulni qarzdor odamlar yoki yuridik shaxsdan undirguncha kamida 6–8 oy vaqt ketadi”, dedi Sevara Pardayeva.
Korxona vakillari issiq suv quvurlariga elektron hisoblagichlar o‘rnatilayotgani sabablardan biri ham qarzdorlikni kamaytirish ekanini maʼlum qildi. Lekin bunday hisoblagichlar butun shahardagi binolarga o‘rnatilmasligi, asosan qarzdorligi yuqori tumanlarga joriy etilishi taʼkidlandi.
Izoh (0)