Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir eng yaxshi ustozligicha qolaveradi.

Ham O‘zbekistonning, ham jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. Bundan o‘n yillar avval aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, jamoatchilikning munosabati qanday edi — bularning barini “Kun matbuoti tarixi” rukni orqali kuzatib borish mumkin.

90 yil avval. 18-may, chorshanba

“Qizil O‘zbekiston”da ilm-fan yangiliklari: “Yasama yomg‘ir yog‘dirish instituti sun’iy ravishda yomg‘ir yog‘dira turgan asbobni qurib bo‘ldi”.

“Bolalatishga ahamiyat!” rukni ostida qishloq xo‘jaligi xabarlari: “Bitta ham urg‘ochi mol qisir qolmasligi lozim”.

“O‘zbekistonda koopersiya va davlat savdosi yangicha boshlangani yo‘q” materialida yozilishicha, “dehqonlarni dala ishidan qoldirmas uchun degan bahona bilan rayon ekin komissiyalari qishloq do‘konlarida kunduzi savdo qilishni ma’n qildilar. Mirzacho‘l rayon ta’minot bo‘limi rayon matlubot jamiyatiga kommerchiski bir sovunini kooperativ daftarchasi bo‘lmagan kishilarga sotishin ma’n qildi... O‘timli mollarga nagruzka qo‘shib beradilar. Masalan, Namangan kooperatsiyasi kir sovunga 7 so‘mdan ikki shisha vino qo‘shib sotdi”.

“Badriddinovchilar sudi”ning navbatdagi tafsilotlari:

60 yil avval. 18-may, juma

“Qizil O‘zbekiston”ning xabar berishicha, Buxoro viloyati 1962-yilda O‘zbekistonda birinchi bo‘lib pilla va tuxum tayyorlash yillik planini bajarib bo‘ldi. Eng qizig‘i, “Buxoro, Shofirkon, Sverdlov va Romitan rayonlarining pillachilari... pilla yetishtirishni ko‘paytirishda yetti yillikning oxiri — 1965-yilga mo‘ljallangan darajaga erishdilar”. “Oblast kolxoz va sovxozlari tuxum tayyorlash yillik planini ham 16-mayda, o‘tgan yildagidan 4 oy oldin bajardilar. Davlatga 8 million dona — o‘tgan yilning shu vaqtidagiga nisbatan 3,5 million dona ko‘p tuxum sotildi”.

Televizor — 1962-yilning interneti. 1962-yilda televizor yetib borgan joy — “ommaviy-siyosiy ishlarning chinakam markazi”, yana ham badiiy qilib aytganda — ma’rifat gulshani.

1960-yillardagi xalq ta’limining asosiy masalalaridan biri — maktablarni bir smenalik qilish. “Mashg‘ulotlarni bir smenada o‘tkazish maktab ta’limini hayot bilan bog‘lab qayta qurishning asosiy omillaridan biri bo‘lib qoldi. Shu sababli respublikamizning juda ko‘p maktablaridagi kabi Xorazm oblast Yangiariq rayonidagi 51 maktabning hammasida o‘qish faqat bir smenada olib borilmoqda. Bu — maktablarda ta’lim-tarbiya ishlarini yuksak darajada olib borishga yaxshi yordam berdi. Rayon maorif xodimlari va jamoatchilik erishilgan ana shu yutuqlarni yanada mustahkamlash uchun kurashishlari lozim. Kelgusi o‘quv yilida maktablarda o‘quvchilar soni yanada ortadi. Bu esa o‘z navbatida yangi maktab binolari va qo‘shimcha sinfxonalar qurishni talab etadi”.

Hozir Sergeli Toshkentning eng katta, aholisi eng ko‘p tumanlaridan biri. Bundan 60 yil avval-chi, uning maqomi qanday edi? “Qizil O‘zbekiston”dagi bir e’lon, ehtimol, bu savolga javob bo‘la oladi: “20-may — yakshanba kuni Toshkent oblast Sergeli qishlog‘ida “Qizil O‘zbekiston” va “Yosh leninchi” gazetalari mukofoti uchun mototsikl krossi o‘tkaziladi”.

30 yil avval. 18-may, dushanba

“Toshkent oqshomi” gazetasida “O‘zbekistonning bozor sari yo‘li” rukni ostida “hukumat idoralarig mute bo‘lmagan, o‘z nizomi va mustaqil hisob-kitobi bilan faoliyat ko‘rsatadigan yosh iqtisodchilar kengashi” — Toshkent anjumani ishtirokchilari bilan davra suhbati uyushtirgan. Toshkent anjumani yosh olimlar kengashini tuzish yuzasidan tashkiliy ishlarga rahbarlik qilayotgan Anvar Yo‘ldoshev “Oqshom” muxbiri bilan suhbatda yangi jamoat tashkilotining maqsad va vazifalarini aytib o‘tgan: “Hozir Toshkent anjumaniga iqtisodchilar, sotsiologlar, siyosatshunoslar, olimlar birlashgan. Taraqqiyot strategiyasini ishlab chiqish, qabul qilinayotgan hujjatlar ushbu strategiyaga qanchalik mos ekanligini o‘rganish bizning asosiy vazifamizdir”.

Anvar Yo‘ldoshevning yana bir fikri e’tiborga molik: “Avval ushbu kengash prezident huzurida bo‘lishi to‘g‘risidagi fikrlar bildirilgan edi. O‘ylashimcha, buning ham ijobiy, ham salbiy tomonlari bor. Ijobiy tomoni shundaki, bizga g‘oyalarimizni prezident nomidan o‘tkazish yengilroq ko‘chardi. Salbiy tomoni shundaki, bizning g‘oyalarimiz yakkayu yagona to‘g‘ri g‘oyalar, deb qabul etilardi. Prezident bunday kengashni tashkil etishga xayrixohlik bildirib, Vazirlar Mahkamasi g‘oyalari yoki bizning Toshkent anjumani g‘oyalaridan birini tanlash imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu ham o‘zia xos raqobatdir. Fikrimcha, u jamiyatimizga ham faqat foyda keltiradi”.

Toshkent temiryo‘l transporti instituti iqtisodiy nazariya kafedrasi o‘qituvchisi va “Konsaltirg servis T” firmasi rahbari Farhod Maqsudov — davra suhbatining yana bir ishtirokchisi. “Sizningcha, iqtisodiyotimizni tobora chuqurlashib borayotgan tanglikdan nima qutqaradi?” degan savolga u shunday javob bergan: “Iqtisodiyotni tijoratchilar qutqarishiga ishonchim komil. Biroq,.. ishbilarmonlikka qulay shart-sharoitlar yaratilmas ekan, tijorat taraqqiy etmaydi. To‘g‘ri, u rivojlanib boraveradi. Ammo bu rivojlanish butun ma’rifatparvar dunyoda bo‘lganidek emas, balki korruptsiyaga moyillik shaklida rivojlanadi”.

“Respublikamizda tijorat yaxshi rivojlanishi uchun nimalar zarur?” degan savolga Maqsudovning javobi bunday: “Eng avvalo davlat siyosatining sobitqadamligi, tijoratchi ertaga uni nima kutayotganligini: soliqlar miqdori qanday bo‘lishini, uning valyuta hisobiga tahdid bo‘lmasligi va hokazolarni aniq bilishi shart. Tijorat — bu, kelajakni ko‘zlab ishlashdir”.

Gazetada O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Falsafa va huquq instituti direktori Akmal Saidovning jinoyatchilikni jilovlash masalasiga bag‘ishlangan “Umumdavlat dasturi zarur” sarlavhali maqolachasi e’lon qilingan. “Taasufki, jinoiy unsurlarga qarshi kurash ko‘zlangan samarani bermayapti. Menimcha, bunga kam deganda to‘rt sabab bor”, — deb yozadi Akmal Saidov. To‘rt sababdan biri, masalan, “qonunga eng avvalo ijrochilar to‘liq rioya etishmaydi”.

Xorijda nima gap? “Estoniya kongressining a’zosi Linnart Myaall Qozonda milliy harakat vakillari bilan uchrashuv paytida Estoniya Tataristonga Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo bo‘lishiga ko‘maklashishga tayyorligini bildirdi”. Hozir bu gaplar g‘alati eshitiladi, ammo 1992-yilda Tatariston chinakam mustaqillik ostonasida turgani hisobga olinsa, hammasi tushunarli bo‘ladi.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi