Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir eng yaxshi ustozligicha qolaveradi.
Ham O‘zbekistonning, ham jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. Bundan o‘n yillar avval aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, jamoatchilikning munosabati qanday edi — bularning barini “Kun matbuoti tarixi” rukni orqali kuzatib borish mumkin.
Rukn materiallari har kuni tong soat 7:30 da e’lon qilinadi.
90 yil avval. 14-may, shanba
Dastlab qishloq xo‘jaligidagi vaziyat haqida — Andijonning Marhamat tumani Qirg‘izistonning Aravani orqali keladigan suvdan ichadi, ammo “Aravan Buri rayoni qora ekinlarni sug‘organi holda, Marhamat rayoniga suv berishda to‘sqinchilik qilayotir”. “Hozirdanoq O‘rta Osiyo suv idoralari orasida bu masalani bir yoqli qilib bermasalar, Marhamat rayonining sug‘orishda qiynalishi turgan gap”, — deyiladi “Suv dastlab paxtaga. Rayonlar orasida suv taqsimoti tartibga solinsin” sarlavhali xabarda.
Paxta va boshqa ekinlar ekib bo‘lingach, nafaqat suv, balki chigirtka ham asosiy mavzuga aylangan. Kattaqo‘rg‘on tumani 5-may kuni paxta ekishni tamomlagan, “biroq zararli hasharotlar va chigirtka bilan kurash ko‘ngildagidek emas”. Chigirtkaga qarshi kurashishi kerak bo‘lgan idora “mudiri Melshinkovdan chigirtka xavfi to‘g‘risida so‘ralganda, ‘Men bilmasam, sizlar bilasizlar’ deb, ishga opportunistlarcha qaramoqda”, — deyiladi “Qanotli dushmanning tuxumi qurisin” xabarida.
O‘zbekistonda pichan o‘rish kampaniyasi boshlangan, lekin “Konimex rayonida... pichan o‘rish stansiyasi pichanzorlarni o‘z ko‘zidan o‘tkazib, planni haqiqiy ravishda tuzish o‘rniga kabinetda turib ish qildi”. “Pichan kabinetda o‘rilmaydi” sarlavhali materialda tak’idlanishicha, “pichan o‘rish stansiyasi o‘zining boshqa ishlariga ham sovuq qarab kelmoqda”. Ma’lum bo‘lishicha, tumanga Toshkentdan 33 ta pichan o‘rish mashinasi yuborilgan, ammo bu mashinalar vaqtida kutib olinmagani bois Karmana stansiyasida qolib ketgan, endi bu mashinalarni temiryo‘l stansiyasidan “ajratib olish uchun 3 ming so‘m saqlash haqi to‘lash lozim”.
“Qizil O‘zbekiston” va “Uzbekistanskaya pravda” gazetalari fuqaro aeroplanlari (oddiy til bilan aytganda — samolyotlari) qurish uchun Grajdan havo floti bosh boshqarmasiga pul yig‘ib bergan. Endi shu bosh boshqarma rahbarining ma’lum qilishicha, “shu yil kuzidayoq Toshkentga gazetalar qoliplarini tashuv uchun ‘Qizil O‘zbekiston’ va ‘Uzbekistanskaya pravda’ nomida ikki aeroplan yuborilajak”.
Xorijda nima gap? Fransiyada rossiyalik muhojir tomonidan otib tashlangan prezident o‘rniga yangi prezident saylandi — mamlakatga endi Alber Lebren rahbarlik qiladi (u 1940-yil iyuliga qadar, gitlerchilar bilan kelishgan Vishi rejimi hokimiyat tepasiga kelguniga qadar Fransiya prezidenti bo‘lib qoladi).
Yaponiya AQShga qarshi propagandani kuchaytirmoqda. Yapon harbiy jurnalisti Xirotaning yozishicha, “Shimoliy Amerika Qo‘shma Jumhuriyatlarining Osiyo eskadrasida 55 urush kemasi bo‘lib, ‘Hyuston’ kemasini hisobga olmaganda, nuqul eskirgan kemalardan iboratdir”. “1932-yili Uzoq Sharq suvlarida mutlaq ustunlik yapon flotiga tegishlidir. ShAQJ floti yapon floti bilan olishgan taqdirda yengilajak”, — deb yapon jurnalisti (o‘zini eplay olmay qolgan, o‘ziga o‘zi mahliyo bosqinchi davlatlarga xos nuqtai nazar, shunday emasmi?).
“Qizil O‘zbekiston”ning so‘nggi sahifasida “Muxbirlar joniga changal” sarlavhasi ostida “badriddinovchilar sudi”ning yangi tafsilotlari berilgan:
60 yil avval. 14-may, dushanba
1962-yil 14-may kuni O‘zbekistonda markaziy gazetalar chop etilmagan.30 yil avval. 14-may, payshanba
15-may kuni Toshkentda MDH davlat va hukumat rahbarlarining oliy darajadagi uchrashuviga mezbonlik qiladi, shu munosabat bilan gazetalarda ushbu tadbirga bag‘ishlangan turli xabar va maqolalar berilgan. Toshkent siyosatshunoslik va boshqaruv instituti kafedra mudiri Qodir Olimovning “Toshkent oqshomi” gazetasida bosilgan “Toshkent ruhiga ishonamiz” sarlavhali maqolasida yozishicha, “hozir Tojikiston va Afg‘onistondagi vaziyat barchani tashvishlantirmoqda, bundan tashqari, Qrim va Tog‘li Qorabog‘ muammolarini yechishning ham vaqti keldi. Shuning uchun bu muammolar xususida amaliy muzokaralar bo‘lishi shubhasiz”.
Ayni vaqtda, so‘nggi xabarlarga qaraganda, “Tojikiston rahbariyati bilan oppozitsiya o‘rtasida siyosiy murosaga kelingan” (ammo bu kelishuv uzoq davom etmaydi — iyunda qurolli to‘qnashuvlar boshlanib, fuqarolar urushi 1997-yil yoziga qadar cho‘ziladi).
SSSR parchalanib, respublikalar mustaqillik e’lon qilgan bo‘lsa-da, armiya masalasida hali muammolar bor — ittifoq parchalangunicha armiyaga chaqirilganlarning bir qismi boshqa respublikalarda xizmatda qolib ketgan. “Xalq so‘zi”da e’lon qilingan materiallarga qaraganda, “o‘zbekistonlik ayrim askar bolalarning harbiy xizmat qismlarini o‘zboshimchalik bilan tashlab ketishi” holatlari ko‘payib ketgan. Bunday holatlar “jumhuriyatning sha’ni va obro‘sini yerga urayotgani” ta’kidlangan.
Vazirlar Mahkamasi 1992-yilda O‘zbekistonda xalq iste’moli mollarini ishlab chiqarishni ko‘paytirishga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tgan. Nega birdan bu haqda bosh qotirib qolindi? Chunki 1992-yilning birinchi choragida “Rossiyadan muzlatgichlar, elektr chang yutgichlar, kir yuvish mashinalari, radiopriyomniklar, magnitofonlar, qiyma chiqaruvchi, tikuv mashinalari, mikserlar va boshqa buyumlar mutlaqo kelgani yo‘q... Ukrainadan bolalar velosipedlari va aravachalari, kiyim va triktoaj mahsulotlari, poyabzal, Qozog‘istondan mo‘ynadan tayyorlangan kiyim-kechak, kir yuvish mashinalari, sintetik poroshoklar va boshqa mahsulotlar ham birinchi kvartalda kelmadi”.
Shu sababli yig‘ilishda O‘zbekiston korxonalari xalq iste’moli mollarining yangi turlarini ishlab chiqarishni o‘zlashtirishi kerakligi ta’kidlangan, “axir O‘zbekiston elektron hisoblash mashinalaridan tortib to ulkan havo laynerlarigacha ishlab chiqarish qudratiga ega”.
Namangan va Toshkent viloyatlarida yuk mashinalari 6—7 yoshlardagi bolalarni urib ketgan:
Kogonda esa uy portlashi oqibatida bir oilaning to‘rt a’zosi — ota-ona hamda ularning 4 va 5 yoshlardagi ikki o‘g‘li yonib ketib, halok bo‘lgan:
Rossiyaning “Mayak” radiostansiyasi tomonidan tarqatilgan “Toshkent tramvay va trolleybus haydovchilari ish tashlamoqchi” degan mazmunda berilgan xabarga raddiya:
Jizzaxdagi Sovot qishlog‘ida yangi masjid qurilib foydalanishga topshirilgan, uning ochilishida, jumladan, Movaraunnahr musulmonlari diniy idorasi raisi, muftiy Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf ham qatnashgan.
Mavzuga doir:
- O‘zbekiston mustaqilligini orzu qilgan Sharof Rashidov, Payariqdagi faqat rahbarlar uyi yoritiladigan qishloq, 10 ta bo‘ri bolasi. O‘zbek matbuoti 13-mayda nimalar haqida yozgan?
- Toshkentdagi AQSh elchixonasiga bostirib kirgan sobiq militsioner, chigirtkaga qarshi hayajonsiz kurash, masxaraboz Xrushchyov. O‘zbek matbuoti 12-mayda nimalar haqida yozgan?
- Sharof Rashidovga aylangan Lenin, o‘zini hokim deb atashni talab qilganlikda ayblangan prokuror, suvni qadrlash bo‘yicha Andijon tajribasi. O‘zbek matbuoti 11-mayda nimalar haqida yozgan?