O‘zbekistonning YaIM hajmi 7,4 foizga oshdi. Buning oddiy aholiga ta’siri qanday?

Davlat statistika qo‘mitasi matbuot xizmati ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilda O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi 7,4 foizga o‘sib, 734,6 trln so‘mni tashkil qildi.

Bu ko‘rsatkich avvalgi yillarga nisbatan balandroq bo‘ldi. Xususan, 2020-yilda YaIM hajmida 1,6 foizlik o‘sish qayd etilgan edi. 2019-yil yakunlari bo‘yicha esa O‘zbekistonda YaIM o‘sishi 5,5 foizni tashkil etgan. 2018- va 2017-yillarda bu ko‘rsatkich mos ravishda 5,1 va 5,3 foizga teng edi.

YaIMning o‘sishi mamlakatda ko‘proq mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarilganligini anglatadi va bu davlat budjetiga soliq tushumlarini ko‘paytiradi. 

YaIMning kamayishi iqtisodiy tanazzulning belgisi bo‘lishi mumkin: odamlar kamroq sotib oladi, kompaniyalar kamroq ishlab chiqaradi, biznes va davlat daromadlari pasayadi.

Bizning hayot sifatimiz YaIM o‘sishi yoki o‘smasligiga chambarchas bog‘liq. 

YaIMga qanday holatlar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi? 

Birinchidan, ish va ish haqi orqali ta’sir ko‘rsatish mumkin. Agar kompaniya mahsulot miqdorini ko‘paytirish uchun ishlab chiqarishni kengaytirsa, u yangi ishchilarni yollaydi va ish haqini oshiradi.

Ikkinchidan, soliqlar orqali. Kompaniyalar o‘z foydalaridan budjetga soliq to‘laydi va ulardan davlat o‘qituvchilar, shifokorlar va boshqa toifadagi ishchilarga ish haqi, ijtimoiy nafaqalar to‘laydi. Fuqarolarni ish bilan ta’minlaydigan infratuzilma loyihalariga pul ajratadi. 

Shunga ko‘ra, kompaniyalar qancha ko‘p ishlasa, mahsulot ishlab chiqarsa va sotsa, ularning soliq tushumlari shunchalik yuqori bo‘ladi va davlat ko‘proq mablag‘ sarflashga qodir bo‘ladi. Misol uchun, yo‘llar va metrolar, tibbiy asbob-uskunalar va maktablarni ta’mirlash imkoniyatlari oshadi.

Iqtisodiyot juda tez o‘sganda, narxlar ham u bilan birga osmonga ko‘tarilsa, yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi. Biroq har qanday holatda ham bitta fuqaro uchun YaIMning o‘sishi, ishsizlik ko‘payganidan, aholi daromadlari pasayishidan yaxshiroqdir.

Inflyatsiya va YaIM

Inflyatsiya, ya’ni tovar va xizmatlar narxining oshishi hamyonimiz uchun eng sezgir o‘lchov vositasidir. Inflyatsiya oshishi, iste’mol narxlari indeksi oshganini bildiradi. 

Agar yil oxirida inflyatsiya qayd etilgan bo‘lsa, demak, ma’lum bir miqdordagi pulga bir yil oldingiga qaraganda kamroq tovar va xizmatlar sotib olish mumkin bo‘ladi.

Yuqori inflyatsiya shaxsiy budjetga qattiq ta’sir qiladi, chunki pul qadrsizlanadi va siz odatdagi turmush darajasini saqlab qolish uchun ko‘proq pul sarflashingiz kerak. 

Inflyatsiya darajasi tovarlarga bo‘lgan talab va taklif nisbatiga bog‘liq, bu esa YaIMning asosiy tarkibidir.

Hayot sifatini baholash uchun aholi jon boshiga YaIM kabi ko‘rsatkich ham qo‘llaniladi (umumiy ko‘rsatkich aholi soniga bo‘linadi). Uning qiymati ko‘pincha AQSh dollariga aylantiriladi va xalqaro taqqoslash uchun ishlatiladi.