Saudiya Arabistoni hukumati davlat investitsiya fondi (PIF – Public Investment Fund) Angliyaning “Nyukasl Yunayted” klubini sotib oldi. Bu futbolga egalik qiladigan kompaniyalar ichida eng boyi hisoblanib, shaxsan Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasiga aloqador.
“Nyukasl”ga qanday xo‘jayin kelganini bilish uchun bir faktning o‘zi kifoya: APLning barcha klublari egalarining boyligi PIF qiymatining chorak qismiga to‘g‘ri keladi.
Klub atrofidagi ayrim asosiy ma’lumotlar:
- PIF “Nyukasl”ning 80 foiz aksiyasiga egalik qiladi. Katta ehtimol bilan klubni PIF rahbari Yosir ar-Rumayyan boshqaradi. Klubning asl egasi va bu loyiha g‘oyasining muallifi Saudiya Arabistoni shahzodasi Muhammad bin Salmon bo‘ladi. U mamlakatning eng obro‘li shaxsi va PIF prezidenti hisoblanadi. Vositachi Amanda Steyvliga klubning 10% aksiyasi beriladi. Yana o‘n foizga britaniyalik millionerlar David va Saymon Rubenlar egalik qiladi.
- Klubning endilikdagi sobiq xo‘jayini Mayk Eshli “Nyukasl”ning sotuvidan 300 million funt ishlab oladi. U klubni 14 yil davomida xuddi shu miqdordagi pulga sotmoqchi bo‘ldi, biroq maqsadiga endi yetdi.
- Arablar klubga yanvar oyidagi katta investitsiya kiritishni boshlamoqchi. Biroq ular Angliya va UEFAning moliyaviy qoidalarini buzmaslik uchun ehtiyotkor bo‘lishni maqsad qilgan.
- Bu uzoq yillik loyiha bo‘ladi — bu mavsum APLda jon saqlab qolish zarur. Katta ehtimol bilan jamoa bosh murabbiyi Stiv Bryus o‘z o‘rinini mashhurroq mutaxassisga bo‘shatib beradi. Ayrim xabarlarga ko‘ra, Antonio Konte “Nyukasl” bosh murabbiyligiga asosiy nomzod.
- Yangi xo‘jayinlar klub infrastrukturasiga jiddiy e’tibor qaratishi kerak. Eshli 14 yil davomida bunga deyarli e’tibor qaratmagan.
Loyiha “bosh qahramonlari” haqida
Muhammad bin Salmon — Saudiya Arabistonining merosxo‘r shahzodasi. Ar-Riyod gubernatori bo‘lgan Muhammad 2009-yilda otasi Salmonning maslahatchisiga aylanadi. U keyingi 8 yil ichida valiahd shahzoda maqomi va mamlakatdagi bosh shaxsga aylanadi. Qirol hozirda 84 yoshda.
Muhammad 2017-yilda mamlakat antikorrupsiya qo‘mitasiga rahbar etib tayinlangach, o‘z mavqeyini ancha mustahkamlab oladi. U rahbarlikka kelganidan so‘ng mamlakatning 11 shahzodasi korrupsiyada ayblanib hibsga olinadi, ayrimlari hatto o‘limga hukm qilinadi. Umumiy hisobda 500 dan ortiq shaxs hibsga olinadi. Buning evaziga shahzoda taxtga daxldor uchta sulolani o‘z nazoratiga oladi — sobiq qirol Abdulla ibn Abdulaziz as-Saudning avlodlari o‘z mavqeyini yo‘qotadi.
2018-yilda bin Salmonni tanqid ostiga olgan jurnalist Jamol Qoshiqchi o‘ldiriladi (bu haqida quyida batafsil to‘xtalib o‘tamiz) va bu shahzodaning xalqaro maydondagi obro‘yiga katta putur yetkazadi.
Yosir ar-Rumayyan — “Nyukasl”ning direktorlar kengashi raisi. Yosir Saudiya Arabistoni uchun muhim bo‘lgan biznesmen hisoblanadi: u Apple va Google’dan qimmat turadigan dunyoning eng yirik neft kompaniyasi Saudi Aramco (aylanmasi 1,44 trillion dollarga teng) direktorlar kengashi raisi, shuningdek, Uber va SoftBank Group kompaniyalari rahbarlaridan biri hisoblanadi.
Amanda Steyvli — loyihaning amalga oshishida asosiy vazifani bajargan vositachi. PCP Capital Partners kompaniyasi asoschisi Angliyaning mashhur tadbirkori hisoblanadi. U bir necha yildan beri “Nyukasl”ni arablarga sotishga urinib kelardi. Avvaliga “Manchester Siti” xo‘jayini shayx Mansurning akasi Eshli bilan narx borasida kelisha olmadi. Keyinchalik arab investorlarini olib kelish muvaffaqiyatsiz chiqdi. Uchinchi urinish esa muvaffaqiyat keltirdi. Steyvli “Nyukasl”ning 10 foiz aksiyasiga egalik qiladi va klubda direktor sifatida faoliyat yuritadi.
Aytgancha, Steyvli xonim “Manchester Siti”ning BAA shayxlari qo‘liga o‘tishida ham vositachilik qilgandi. Eshli 12 yil avval shoshma-shosharlik qilmaganida shayx Mansur oilasi hozirda “Siti”ni emas, “Nyukasl”ni top-darajaga olib chiqqan bo‘lardi, ehtimol.
Bu bitim bahordayoq amalga oshishi mumkin edi, biroq APL bilan kelishuvga erishib bo‘lmadi
Tomonlar 2021-yilning bahoridayoq kelishuvga erishib bo‘lgandi, ammo PIF arizani qaytarib olishga majbur bo‘ldi. APL moliyaviy komissiyasi Saudiya Arabistonidagi noqonuniy teletranslyatsiyalar sabab kelishuvni ma’qullashni cho‘zdi.Gap shundaki, APLni yaqin sharq hududida translyatsiya qilish huquqi Qatarning beIN Sports kompaniyasiga tegishli. Biroq Saudiya Arabistoni 2017-yildan beri Qatar bilan chiqisha olmaydi, beIN Sports esa mamlakat hududida taqiqlangan. Translyatsiyalar muammosini saudiyaliklar BeoutQ orqali hal qilgandi: u beIN va boshqa kanallardan signalni o‘g‘irlaydi va qayta sotadi. BeIN — APLning yirik hamkorlaridan biri. Qatarliklar darhol “Nyukasl”ning saudiyaliklar tomonidan sotib olinishiga qarshi chiqdi. Kompaniya shartnomani buzish va buning uchun kompensatsiya to‘lamaslik shartini qo‘yishgacha bordi.
Ushbu muammoning yechilgani kelishuvni yakunlashga zamin yaratdi. Mamlakat informatsion siyosati vaziri etib Majid al-Kasabi tayinlangach, APL bilan muzokaralarga nafaqat Amanda Steyvli kabi vositachilar, balki saudiyalik amaldorlar ham jalb qilindi.
Saudiyaliklar APLning barcha talablarini bajardi: bir necha hafta ichida noqonuniy translyatsiya bilan shug‘ullanayotgan barcha kanallar yopildi, beIN Sports’ga mamlakatda faoliyat yuritishga yana ruxsat berildi va kompensatsiya o‘rnida qatarliklar 1 milliard dollar taklif etildi. Buning evaziga liga “Nyukasl” borasidagi kelishuvni tezlashtirdi.
APL 7-oktabr tongida kelishuv tasdiqlanganini ma’lum qildi: “Barcha tomon kelishuvga erishdi, muxlislarning klub rahbariyati borasidagi beqaror fikrlariga chek qo‘yish vaqti keldi. Premyer Liga Saudiya Arabistoni qirolligi “Nyukasl” klubi boshqaruviga aralashmasligini tasdiqlovchi kafolat oldi”.
“Nyukasl” bu yangilikni qanday qarshi oldi?
Klubning ko‘plab muxlislari ushbu loyihani mamnuniyat bilan qabul qildi. Stadion atrofida bayram kayfiyati hukm surmoqda.
Klubga aloqador mashhurlar ham o‘zgarishlar ro‘y berishidan mamnun. Ayniqsa, klub afsonasi Alan Shirer: “Haaa. Biz yana orzu qilishimiz mumkin”.
“Nima ham derdik, bu juda ko‘p vaqt oldi, nihoyat muxlislar o‘zlari munosib bo‘lgan rahbariyatga ega bo‘ldi. “Nyukasl”ni top-klublar bilan raqobat qiladigan darajaga olib chiqadigan rahbariyatga”, — deydi jamoaning uzoq yillik darvozaboni Shey Given.
Bu kelishuvga hamma ham rozi emas
Mazkur loyiha g‘arbda kuchli o‘ringa ega bo‘lgan inson huquqlarini himoya qiluvchi tashkilotlar tomonidan jiddiy tanqid ostiga olinmoqda. Birinchi navbatda ko‘pchilik hamon jurnalist Jamol Qoshiqchining 2018-yildagi o‘limini esdan chiqarmagan. Ko‘pchilik shahzodani Qoshiqchining o‘limini tashkillashtirishda ayblagandi. Chunki Qoshiqchi Muhammad bin Salmonni jiddiy tanqid ostiga olgan, uning siyosatini avtoritar deb atagan va 2016-yilda mamlakatdan chiqarib yuborilgandi.
Qoshiqchi Saudiya Arabistonining Turkiyadagi elchixonasi hududida vahshiyona o‘ldirilgandi. U elchixonaga qayta nikohdan o‘tishga ruxsat beruvchi hujjatni olishga keladi. Uning qaylig‘i Hadije Jengizni ichkari qo‘yishmaydi va u Jamolni boshqa ko‘rmaydi. Uni elchixona hududida o‘ldirilib, tanasi bo‘laklarga bo‘lib tashlanadi va keyin Saudiya Arabistoniga jo‘natiladi.
Turkiya hukumati, AQSh Senati va Markaziy razvedka boshqarmasi jurnalistni o‘ldirish haqidagi buyruqni Saudiya Arabistonining merosxo‘r shahzodasi Muhammad ibn Salmon berganligini ma’lum qilgan. Saudiya Arabistoni hukumati esa jurnalistning o‘limini kuch tuzilmalarining shaxsiy tashabbusi deb atagan.
“Nyukasl” muxlislarini Jamol bilan bo‘lgan vaziyat emas, klubning moliyaviy kelajagi qiziqtiradigan ko‘rinadi. Puldan ham muhimroq narsalar borligi haqida ularga eslatib o‘tishni xohlardim.Shuningdek, bu kelishuvga ayrim jurnalistlar ham xayrixoh emas. Masalan, Channel 4 muxbiri Aleks Tomson.Ularga (saudiyaliklarga) bu jinoyat tufayli qaysidir ingliz klubini sotib ololmasligini ma’lum qilish kerak — bu har bir inglizning ularga aytadigan so‘zi bo‘lishi kerak. Ularga Jamol bilan bo‘lgan voqeani eslatib qo‘yish lozim, chunki o‘shanda hech kim javobgarlikka tortilmagandi. Ularni boshqacha usulda jazolashimiz kerak.
Hech bo‘lmasa Jamolning ruhini hurmat qiling. U so‘z erkinligi uchun juda qimmat narx to‘ladi.
“Bolaligimdan ‘Nyukasl’ muxlisiman va bugun tongda o‘zimni yomon his qildim. Ha, Eshlida vaqt qolmadi, biroq u jurnalistlarni o‘ldirib, bo‘laklarga bo‘lmaydi, odamlarning boshini tanasidan judo qilmaydi va ijtimoiy hayotda ayollarga uchinchi toifa vakillaridek munosabatda bo‘lmaydi. Mana futbol nimaga aylanib qoldi, jin ursin”, — deydi Tomson va ortiq “Nyukasl”ga muxlislik qilmasligini aytdi.
The Independent futbol bo‘limi boshlig‘i Migel Dileyni: «Saudiya Arabistoni va ‘Nyukasl’ — bu siyosat. Bu futbol emas, nomni sport orqali yuvish”.
APLning qolgan 19 klubi bunga qarshi va favqulodda majlis chaqirildi
The Guardian’ning xabar qilishicha, APLning ko‘plab klublari ushbu loyihadan “norozi”. Ushbu klublar Premyer Ligaga arznoma jo‘natgan va keyingi haftada favqulodda yig‘ilish chaqirishni talab qilgan.Qayd etilishicha, liganing qolgan 19 klubi ushbu loyihaga qarshi chiqish uchun birlashgan. Ular Saudiya Arabistoni hukumatining inson huquqlari bilan bog‘liq muammolari APLning imijiga putur yetkazishi xavotirda ekanini ma’lum qilgan.
Hozircha ushbu majlis o‘tkazilishi va u loyihaning bekor bo‘lishiga sabab bo‘lishi noma’lum.
Nodirxon Hamidxonov tayyorladi
Izoh (0)