Yer ostidagi “tiriluvchi” askarlar. Xitoydagi terrakota armiyasi tarixi haqida

Bugungi kunda Xitoydagi Terrakota majmuasi mamlakatning muhim sayyohlik joylaridan biri hisoblanadi. Ko‘plab odamlar birinchi imperator maqbarasining eng muhim qismi bo‘lgan mashhur terrakota armiyasini ko‘rish uchun qiziqish bildiradi.

1975-yil 11-iyul – Xitoydagi bu mashhur armiya aniqlangan sana (qazishma ishlari uzoq yillar davom etgan, maqbaraning o‘zi esa bu sanadan bir yil oldin topilgan). Shu sana munosabati bilan “Daryo” Sin Shixuandi maqbarasining muhim tarixiy qismi haqida hikoya qiladi.

Xitoy jangchilari va otlarining 8 099 ta terrakota haykali 1974-yilda Sian shahri yaqinidagi imperator Sin Shixuandi maqbarasida topilgan bo‘lib, olimlar bu haykallar miloddan avvalgi 210–209-yillarda hukmronlik qilgan birinchi imperator buyrug‘i bilan yasalganini aniqlagan. Sin sulolasining birinchi imperatori maqbarasi Xitoyning markazida joylashgan Shaanxi viloyatidagi Lishan tog‘i etagida joylashgan.

Imperator Sin Shixuandi miloddan avvalgi III asrda yashab, hukmronlik qilgan. Imperator bilan birga ko‘milgan terrakota armiyasi uning o‘limidan keyin ham o‘z tinchligini saqlashga mo‘ljallangan edi. Taxminlarga ko‘ra, majmua qurilishi 38 yil davom etgan va buning uchun 700 mingdan ortiq ishchi kerak bo‘lgan.

Ko‘p yillar davomida xitoylik va britaniyalik olimlar guruhi terrakota armiyasi – Xitoy imperatori Tsin Shixuandi maqbarasida ko‘milgan minglab askarlar va otlar haykallari qanday yaratilganini aniqlashga muvaffaq bo‘ldi. Olimlarning ta’kidlashicha, haykallar pechlarda pishitilgandan keyin bo‘yalib, lak bilan qoplangan. Haykallar har biri individual tarzda yasalgan bo‘lib, birining yuzi boshqasinikiga o‘xshamaydi. Ularga berilgan turli xildagi ranglar, afsuski, asrlar mobaynida o‘z ko‘rinishini yo‘qotgan.

Majmuaga 1974-yil mart oyida, mahalliy dehqonlar artezian qudug‘ini qazib olayotgan paytda duch keldi. Katta qazilma ishlarning birinchi bosqichi 1978-yildan 1984-yilgacha davom etdi. 2000-yillarning boshlarida musiqachilar haykallari, akrobatlar va mansabdor shaxslar ham topildi. 2009-yil 13-iyun qazib olishning uchinchi bosqichi boshlandi. Bugungi kungacha 500 dan ortiq terrakota, jangchilar haykali, 100 nafar ot va 18 ta jang aravasi arxeologlar tomonidan aniqlandi.

Imperatorni va uning boyligini himoya qilish uchun maqbaradan 1,5 km sharqda, terrakota jangchilari dafn qilinishi uchun joy hozirlangan edi. Dastlab, Sin Shixuandi to‘rt ming nafar haqiqiy jangchini dafn qilishni rejalashtirgan, ammo xalq orasida isyon kelib chiqishining oldini olish uchun imperatorning maslahatchilari uni sopol askarlar bilan ham bu ishni amalga oshirishga ishontirishga muvaffaq bo‘ldi, ularning to‘plami esa sakkiz mingga yaqin raqamga yetdi.

Sakkiz mingdan ortiq askar, shuningdek, 200 ga yaqin otning haykallari yasalishi asosiy rejaga kiritildi. Imperator o‘limidan so‘ng jangchilar ruhi haykallarga ko‘chib, imperatorga xizmat qilishni davom ettirishi kerak edi. Birinchi Xitoy imperatori Sin sulolasi abadiy hukmronlik qilishini va imperatorlikni abadiy saqlab qolishni xohlagani uchun mana shu majmuani barpo qilishga kirishdi.

Haykallarning yasalish jarayoniga kelsak, har bir jangchi o‘zining tashqi qiyofasi, kiyim va quroli ko‘rinishi haqiqiyligi bilan ajralib turadi. Haykallar ming gradusdan kam bo‘lmagan doimiy haroratda quritilgan. Natijada askarlar haykalga solingan gil granit kabi kuchli bo‘lgan. Jangchilar orasida nafaqat xitoyliklar, balki mo‘g‘ullar, uyg‘urlar, tibetliklar ko‘rinishidagi askarlar ham bor. 1980-yilda topilgan loydan yasalgan haykallar bilan bir qatorda, ikkita bronza jang aravasi imperatorning qabridan 20 metr masofadagi uzoqlikda joylashgan bo‘lib, ularning har biri 300 dan ortiq detallar bilan bezatilgan.

Bugungi kunda har qanday odam terrakota qo‘shinini ko‘rishga muvaffaqa bo‘la oladi. To‘g‘ri, muzey uchun faqat bitta yo‘lak ajratilgan, ammo u yerdagi barcha haykallarning asosiy qismi bor. Muzeyda qazishmalarning videoyozuvlari namoyish etiladi, shu jumladan, ikkita bronzali jang aravalari va otliqlarini ko‘rish mumkin.

Bugungi kunda terrakota armiyasi YuNESKOning Butunjahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan va Terrakota armiyasi 40 ga yaqin davlatda ko‘rgazma sifatida namoyish qilingan.