So‘nggi yangiliklar Asosiy yangiliklar Eng ko‘p o‘qilgan
O'zb
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng

Daryo.uz Daryo.uz

  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
So‘nggi yangiliklar
    • USD 12212.07
    • RUB 127.16
    • EUR 12992.42
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +15°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter

    Daryo logo white Daryo logo dark

    • Mahalliy
      • Mehridaryo
      • Boshqalar
    • Markaziy Osiyo
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
      • Afg'oniston
    • Dunyo
    • Pul
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
      • Biznes
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
    • Kolumnistlar
    • Multimedia

    Daryo.uz Daryo.uz

    Dunyo

    Usmonli imperiyasi zaiflashuvi sabab yuzaga kelgan urush. Ikkinchi Bolqon urushiga 107 yil bo‘ldi

    29.06.2020, 21:42 92898

    1908—1909-yillarda Usmonlida yuz bergan Yosh turklar inqilobi oqibatida Usmonli ancha zaiflashib qoldi. Bu zaiflikdan foydalangan uning qo‘l ostidagi Bolqon davlatlari o‘z mustaqilliklari uchun kurash boshladi. Shunday sharoitda “Bolqon urushlari” degan ibora paydo bo‘ldi. Tarixdagi ikkita Bolqon urushidan birida Bolqon davlatlari Usmonliga qarshi kurashgan bo‘lsa, ikkinchisida o‘zaro urushdi. “Daryo” 1913-yil 29-iyundan 29-iyulgacha davom etgan ikkinchi Bolqon urushi haqida hikoya qiladi.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Urushning sabablari

    Birinchi Bolqon urushida (1912-yil oktabrdan 1913-yil maygacha) Bolqon ligasi davlatlari — Serbiya, Bolgariya, Qoratog‘ (Chernogoriya) va Gretsiya Usmonlidan Yevropadagi bir qancha hududlarni tortib oldi. Usmonliga London deklaratsiyasiga muvofiq faqatgina Albaniya (de-fakto mustaqil), Istanbul va Gallipoli yarim oroligina qoldi. Ammo qo‘lga kiritilgan hududlar borasida g‘olib davlatlar o‘rtasida aniq chegaralar belgilanmagani ular o‘rtasida kelishmovchilik keltirib chiqardi va bu urushga olib keldi.

    Bunda, asosan, Bolgariyaning ambitsiyalari kuchliligi sabab bo‘ldi. Asosiy masala Bolgariya va Serbiya o‘rtasida Makedoniya hududlari borasida bo‘ldi. Bolgariya iloji boricha barcha bolgar tilida so‘zlashuvchilar yashaydigan hududlarni o‘z hududiga qo‘shib olishni istar edi. 1913-yil Serbiya va Bolgariya o‘rtasida mart oyida imzolangan maxfiy shartnomada bu borada kelishuv bo‘lgan edi. Ammo Serbiya kelishuv shartlarini bajarmaydi.

    Bolgariya bilan dushman bo‘lgan Gretsiyaga yaqinlashib, 1-iyun kuni maxfiy tarzda harbiy bitim imzoladi. Bitimga muvofiq, ikki davlat o‘rtasidagi demarkatsiya chizig‘i davlat chegaralari bo‘lishi belgilandi. Bitimga muvofiq, agar Bolgariya tomonidan tahdid bo‘lgan taqdirda harbiy ittifoq tuzish ham reja qilingan edi.

    Bolgariyaning qirol Ferdinand I tomonidan e’lon qilingan maqsadlaridan yana biri Makedoniya, Saloniki, Trakiya, Andrianopol va hatto Istanbulni ham qo‘shib olish edi va Istanbul bo‘lajak qirollikning poytaxti bo‘lishi lozim edi. Shunday qilib Serbiya—Gretsiya bloki va Bolgariya o‘rtasida hududlar masalasida urush kelib chiqishi muqarrar bo‘lib qoldi.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Urushning boshlanishi va jarayoni

    1913-yil 29-iyun kuni erta tongda Bolgariya armiyasi hech qanday ogohlantirishlarsiz Makedoniya hududiga bostirib kirdi. Serbiya uchun bu kutilmagan hol bo‘ldi, chunki u Peterburgda muzokaralar bo‘lishini kutayotgan edi. Asosiy janglar Saloniki, Kilkis, Bregalnitsa va Kalimantsida bo‘lib o‘tdi.

    Birinchi Bolqon urushlarida o‘z hududlaridan ayrilgan Usmonli revansh uchun urushga kirdi. Serbiyaning chaqirig‘i bilan Ruminiya ham mojaroga aralashdi. Usmonli boy berilgan hududlarni, jumladan, Adrianopol (Edirne)ni qaytarib olish istagida urushga kirgan bo‘lsa, Ruminiya Janubiy Dobrujada chegara chizig‘i yaratishni talab qilib kelayotgan edi. Shu maqsadda urushning boshidan unga kirishga tayyorgarlik ko‘ra boshladi (Balkanskaya voyna. 1912—1913 gg. — М.: Izdaniye Tovarishestva izdatelskovo dela i knijnoy torgovli N.I.Pastuxova, 1914.).

    12-iyulda turklar, 14-iyulda ruminlar Bolgariya hududiga kirdi. Ruminlar hech bir qiyinchiliksiz poytaxt Sofiyaga yetib keldi. Chunki Bolgariyaning asosiy kuchlari g‘arbda, Gretsiya va Serbiya chegaralarida jang qilayotgan edi. Keyingi kunlarda sharqiy Frakiyada turklar bolgar qo‘shinlarini tor-mor keltirib, 23-iyul kuni Edirne shahrini egalladi. 29-iyul kuni janglarning behuda ekanini tushunib yetgan Bolgariya tinchlik shartnomasi imzolashga majbur bo‘ldi.

    Urush natijalari va tinchlik shartnomlari

    Ikkinchi Bolqon urushida Bolgariya mag‘lub bo‘ldi. Urush tugaganidan keyin ikkita tinchlik shartnomasi imzolandi. Biri Ruminiya poytaxti Buxarestda, ikkinchisi Usmonli poytaxti Istanbulda. Buxarest shartnomasida Usmonli ishtirok etmadi. Usmonli bilan Istanbulda alohida shartnoma imzolandi va faqatgina Usmonli va Bolgariya chegarasini belgilab berdi. Shartnoma 29-sentabrda imzolandi va unga ko‘ra, Usmonli sharqiy Frakiya va Edirne shahrini qaytarib oldi.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Bundan oldinroq, shu yilning 10-avgust kuni Buxarestda urushning qolgan ishtirokchilari va Bolgariya o‘rtasida Buxarest shartnomasi imzolandi. Shartnomaga muvofiq, u kuchga kirgan paytdan boshlab tomonlar o‘rtasida tinchlik o‘rnatilishi belgilandi. Shuningdek, Ruminiya—Bolgariya chegarasi janubiy Dobrujadan boshlab belgilandi. Bolgariya chegara mustahkamligini ikki yil davomida o‘z bo‘yniga oldi. Serbiya bilan ham chegara masalalari ayni shu shartnomada aks etdi.

    Ikki davlat o‘rtasida Makedoniya masalasida yangi kelishuv imzolanishi ko‘zda tutildi. Gretsiya bilan chegara yangi Serbiya—Bolgariya chegarasidan o‘tishi belgilandi. 11-avgustdan Bolgariyada demobilizatsiya o‘tkazilishi belgilandi. Yangi egalariga berilgan hududlardan Bolgariya qo‘shinlarining chiqib ketishi shu kuni boshlanishi va 26-avgustga qadar yakunlanishi lozimligi belgilandi. Yangi egallangan hududlarda Serbiya, Gretsiya va Ruminiya Bolgariya temiryo‘llaridan hech qanday to‘lovlarsiz foydalanish huquqini qo‘lga kiritdi. Asirlar almashinuvi ko‘zda tutildi. Shartnoma 15 kuni ichida ratifikatsiya qilinishi ko‘zda tutildi.

    Buxarest shartnomasidan keyin Serbiya hududi 87 879 km kvadratgacha kengaydi, egallangan yangi hududlarda 1,5 million aholi istiqomat qilardi. Gretsiya hududi 108 610 kvadrat kilometrgacha kengaydi. 1913-yil dekabr oyida Gretsiya turklar va bolgarlardan tortib olingan yerlardan tashqari Krit oroliga ham ega chiqdi. Gretsiya aholisi 2,7 milliondan 4,4 millionga ko‘paydi. Ruminiya esa Janubiy Dobrujani egalladi. Katta yo‘qotishlarga qaramay, Bolgariya Usmonlidan tortib olingan Kratiyaning markaziy qismini o‘zida saqlab qola oldi. Bu amalda boy berilgan hududlar uchun kompensatsiya o‘laroq hisoblandi.

    Shu bilan birga Bolqondagi hududlar bo‘yicha noaniqliklar saqlanib qoldi. Jumladan, Albaniya chegaralari mavhumligicha, Usmonli va Gretsiya o‘rtasidagi Egey dengizidagi bahsli orollar masalasi ochiqligicha, Shkodra shahrining maqomi ham noma’lumligicha qoldi. Shaharda hamon katta davlatlar — Avstriya—Vengriya, Fransiya, Italiya va Buyuk Britaniyaning muhim kontingenti saqlanib qoldi.

    Foto: Wikipedia

    Foto: Wikipedia

    Shuningdek, shaharga Montenegro ham da’vo qilardi. Serbiya o‘zi xohlaganidek dengizga yana chiqa olmadi va Albaniya shimolini anneksiya qilishni xohladi. Bu esa Avstriya—Vengriya va Italiya bilan aloqalarining yomonlashishiga olib keldi (Anderson, Frank Maloy and Amos Shartle Hershey. Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870—1914. — Washington D.C.: National Board for Historical Service, Government Printing Office, 1918.).

    Bolqon urushlarining eng katta natijasi Birinchi jahon urushi bo‘ldi. Bolqonda Usmonli va Bolgariyaning mag‘lubiyati Avstriya-Vengriyaga qo‘l kelardi. Ammo Serbiyaning kuchayib ketishi uning rejalarini buzib qo‘ydi va u Serbiyaga urush ochish yo‘lini izlay boshladi. Sababi, Avstriya-Vengriya hududida serblar yashaydigan Voyevodina o‘lkasini qo‘ldan ketishini istamadi. Bolqondagi tarang vaziyat baribir urushga olib keldi. 1914-yil 28-iyulda shahzoda Frans Ferdinand Serbiyada o‘ldirildi va shu narsa Avstriya-Vengriyaning Serbiyaga urush e’lon qilishiga olib keldi.

    Yuqoridagilardan kelib chiqib xulosa qilsak, Bolqonda yuz bergan bu hodisalarning va Birinchi jahon urushining eng birinchi sababi Usmonlining zaiflashuvi, desak yanglishmagan bo‘lamiz. Chunki Usmonli imperiyasi Bolqondagi tinchlikning yagona kafolati edi.

    Jahongir Ostonov tayyorladi.

    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Toshkentning ikki tumanida ichimlik suvi ikki kunga to‘xtatiladi

    Kecha, 23:45

    “Mana bu sochlarga qara. Menda qolgani faqat shular. Urush menga hech narsa bermadi… Tushunyapsanmi, hech narsa…” — “Yetti samuray” filmi haqida

    Kecha, 23:20

    Qorabog‘dagi zapravkada kuchli portlash: qurbonlar va yaradorlar bor (video)

    Kecha, 23:01

    Rossiya Xalqaro jinoiy sud rahbariyatini qidiruvga berdi

    Kecha, 22:41

    “Metsenat.uz” loyihasi yana davom etadi: 30 nafar talabaga 1 yillik to‘liq ta’lim granti

    Kecha, 22:10

    Gunohlarni yuvish marosimi, suvga oqizilgan farovonlik xudosi, qidiruvdagi diktator — 25-sentabr suratlari

    Kecha, 22:03

    “Men boylik uchun turk yigitiga turmushga chiqmaganman” — “Opa-singillar” serialidagi Shahnoza bugungi hayoti va ijodni nega tark etgani haqida (video)

    Kecha, 21:38

    Ramzan Qodirov o‘g‘li Qur’on yoqqan yigitni urganini ko‘rsatdi (video)

    Kecha, 21:25

    O‘zbekistonda yana bir ko‘krak nishon ta’sis etildi. Taqdirlanganlarga 1,3 mln so‘m beriladi

    Kecha, 21:12

    Saida Mirziyoyeva Xitoyning O‘zbekistondagi elchisi Yuy Szyun bilan uchrashdi

    Kecha, 21:05

    Tavsiya etamiz

    Gunohlarni yuvish marosimi, suvga oqizilgan farovonlik xudosi, qidiruvdagi diktator — 25-sentabr suratlari

    22:00 / 25.09.2023

    O‘zbekistondagi bog‘cha va maktab bolalariga berilgan yod ishlab chiqaruvchisi xalqaro qidiruvda ekani aytilmoqda

    18:00 / 25.09.2023

    Rekord o‘rnatgan ayollar, oq tovuqlar so‘yiladigan marosim, 213 yilligini nishonlayotgan davlat — hafta suratlari

    22:00 / 24.09.2023

    “Birinchi raqamli davlat dushmani”: Atlantika uzra yolg‘iz parvoz, o‘lgan o‘g‘il uchun to‘lov va natsistlar qaramog‘iga tushgan afsonaviy uchuvchi — Charlz Lindber...

    22:00 / 23.09.2023

    MOLIYA

    Iqtisodiyot

    O‘zbekiston oktyabr oyidan Rossiyadan gaz import qilishga tayyor — Energetika vazirligi

    16:00 / 25.09.2023

    “Oltin vasvasasi”: Nima uchun Markaziy Osiyo davlatlari oltinga pul tikmoqda?

    17:00 / 22.09.2023

    Oltinga investitsiya kiritish ishonchlimi?

    20:00 / 21.09.2023

    O‘zbekiston uran qazib olish bo‘yicha dunyoda 5-o‘rinda. Asosiy ko‘rsatkichlar

    16:00 / 15.09.2023

    Ko‘p o‘qilganlar

    O‘zbekistondagi bog‘cha va maktab bolalariga berilgan yod ishlab chiqaruvchisi xalqaro qidiruvda ekani aytilmoqda

    18:00 / 25.09.2023

    Rossiya do‘st va neytral davlatlar ro‘yxatini e’lon qildi. Unda O‘zbekiston ham bor

    16:00 / 25.09.2023

    Maktab sinfxonasida doskani urib tushirgan o‘quvchi voqeasiga aniqlik kiritildi

    15:00 / 25.09.2023

    “Million”ning Rossiyadagi konsertida ochiq kiyimda sahnaga chiqqan Nilufar Hamidova “O‘zbekkonsert” tomonidan ogohlantirildi 

    17:00 / 25.09.2023

    Putin Ukraina qarshi hujumini to‘xtatish uchun Shoyguga muhlat berdi — ISW

    20:00 / 25.09.2023
    About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2023

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    Nimani qidiramiz?