• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12653.32
    • RUB161.89
    • EUR14822.1
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +25°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Xorazm quyoshining botishi. Xiva xonligi qulatilganiga yuz yil to‘ldi

    Temuriylar davlati qulaganidan so‘ng Markaziy Osiyoda ikki mustaqil davlat qaror topdi. Bular Buxoro va Xorazm xonliklaridir. 1511–1512-yillarda chingiziy shahzodalar, aka-uka Elbars va Beybarslar asos solgan Xorazm davlati rus solnomalarida Xiva xonligi deb ataladi. 400 yildan ortiq vaqt mobaynida bugungi O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston hududlarida hukm surgan davlat 1920-yil 2-fevral kuni tarix sahnasidan ketdi. Bu yil ushbu sanaga yuz yil to‘ldi. Xo‘sh, bu qanday yuz berdi? Xonlikning so‘nggi kunlardagi ahvoli qanday edi? “Daryo” kolumnisti Jahongir Ostonov shu haqda hikoya qiladi.

    Ilk islohotlar

    1873-yil uzoq davom etgan janglardan so‘ng Xiva yaqinidagi Gandimiyon qishlog‘ida Xorazm va Rossiya imperiyasi o‘rtasida tinchlik shartnomasi imzolandi. Ushbu shartnomaga muvofiq Xorazm bundan buyon Rossiya imperiyasi protektoratiga aylandi. 1910-yilda Xivaning so‘nggi mustaqil va birinchi vassal xoni Said Muhammad Rahim Bahodirxon II vafot etdi. Taxtga esa ruslar qo‘llab-quvvatlashi natijasida uning o‘g‘li Said Asfandiyorxon II o‘tirdi. Asfandiyorxon davri o‘sha paytdagi bosh vazir Islomxo‘ja amalga oshirgan islohotlar va “Yosh xivaliklar” harakatining vujudga kelishi bilan esda qolarli bo‘ldi. Ammo Islomxo‘janing o‘ldirib ketilishi islohotlar to‘xtab qolishiga sabab bo‘ldi.

    Foto: Wikipedia

    1917-yili Rossiya imperiyasining tugatilishiga sabab bo‘lgan fevral inqilobidan keyin Xorazm mustaqilligini qaytadan qo‘lga kiritdi. Ammo bu mustaqillik Asfandiyorxon uchun yakkalanib qolishni anglatar edi. Uning qarshisida yangi bir kuch paydo bo‘lgan edi. Fevral inqilobidan ruhlangan “Yosh xivaliklar” da’vatlarini oshkora davom ettira boshladi. Ular xondan islohotlar o‘tkazishni talab qildi. 1917-yilning 4-aprel kuni xon devonxonasi ro‘parasida bir necha ming kishilik namoyish bo‘lib o‘tdi. Xon Polvonniyoz Hoji Yusupov va Husaynbek Matmurodov boshchiligidagi delegatsiyani qabul qildi va 5-aprel kuni “Yosh xivaliklar” taqdim etgan manifestni imzoladi. Hujjatga muvofiq Xorazm konstitutsiyaviy monarxiya etib belgilandi.

    Mavzuga doir: Ukrainadagi ocharchilik qurboni bo‘lgan Xiva xoni. Qo‘ng‘irot sulolasining fojiasi

    Yangi davlat boshqaruv organlari – Mahkamai adliya (majlis – parlament) va Idorai mashvarat (vazirlar kengashi) tuzildi. Majlis rahbari etib harakat faoli Bobooxun Salimov, hukumat boshlig‘i etib Husaynbek Matmurodov tayinlandi. Shuningdek, xon temiryo‘l qurish, pochta-telegraf xizmatini tashkil qilish, yangi usuldagi maktablar tashkil etishga va’da berdi. Ammo konservativ qarashdagi xon va uning hamfikrlari birgalikda harbiy to‘ntarish natijasida vazirlar kengashini tarqatib yubordi. Noyabr oyiga kelib majlis ham tarqatib yuborildi. Islohotlar to‘xtatib qo‘yildi.

    Davlat to‘ntarishi

    Mamlakatdan qochib ketgan “Yosh xivaliklar” a’zolari 1918-yilda Xorazm tashqarisida Xorazm kommunistik partiyasini tuzdi. Uning a’zolari soni 600 nafarni tashkil etdi.

    Said Abdullaxon, oxirgi Xiva xoni.

    Said Abdullaxon, oxirgi Xiva xoni.
    Foto: Wikipedia

    Oktabr to‘ntarishidan keyin Rossiyada bolsheviklar hukumatni qo‘lga kiritdi. Turkistonda ham hokimiyat bolsheviklar qo‘liga o‘tdi. Turkistonda ham sovet respublikasi tuzildi. Sovetlar xavfi oldida hukumatni yo‘qotishdan qo‘rqqan Asfandiyorxon bosh qo‘mondon etib sobiq dushmani, turkmanlarning yovmut qabilasi sardori Muhammad Qurbon Sardor – Junaydxonni tayinladi. Saroyda mavqeyini oshirib olgan Junaydxon 1918-yilning oktabr oyida davlat to‘ntarishini amalga oshirdi. Nurullaboy saroyida Asfandiyorxon o‘ldirildi. Taxtga esa uning akasi Said Abdulla G‘oziy o‘tirdi. Amalda hokimiyat Junaydxon qo‘lida to‘plangan edi. U saroydagi barcha raqiblarini yo‘q qilishga erishdi.

    Turkiston sovetlariga qarshi kurash

    Junaydxonning Markaziy Osiyodagi eng katta dushmani Turkiston sovetlari edi. U sovet rejimining ashaddiy dushmani edi. U Turkistonga qarshi ikki marta jang qildi. 1918-yining kuzida Junaydxon qo‘shini Yangi Urganchga hujum qilib, u yerda 50 nafar rus oilasini hibsga oldi. 10 ming kishilik qo‘shin bilan 24-noyabr kuni To‘rtko‘lni qamal qildi. Ammo Chorjo‘ydan kelgan yordam evaziga shaharliklar Junaydxonning 1700 askarini yo‘q qilishga erishdi.

    Turkmanlar qo‘shini tarkibida ham kelishmovchiliklar kelib chiqa boshladi. Bir qator qo‘rboshilar qo‘shini bilan Junaydxonni tark etdi. Odamlari kamayib qolgan Junaydxon 1919-yil 4-aprel kuni Turkiston Sovet Respublikasi bilan tinchlik shartnomasi imzolashga majbur bo‘ldi. Shartnomaga muvofiq Turkiston Xorazmning mustaqilligini tan oldi. Junaydxon uchun shartnoma vaqtdan yutish imkoni edi. U Markaziy Osiyoda sovet kuchlariga qarshi kurashni qo‘llab-quvvatlashda davom etdi. Shu sababli Nukus va Chimboyni egallagan ataman Filchev hokimiyatini tan oldi va uni qo‘llab-quvvatladi.

    1919-yil sentabr oyida Junaydxon sobiq rus otryadlari va Buxoro amirligi bilan birlashib, sovet Turkistoniga qarshi kurashga kelishib oldi. Shunday qilib, Junaydxon qo‘lida o‘zining 15 ming kishilik armiyasi hamda Filchev va Kolchaklar jo‘natgan kazak otryadlarini birlashtirdi. Noyabr oyida harakatga kechgan Junaydxon qo‘shinlari Nukusni egalladi. Ammo shu paytda poytaxt Xivada “Yosh xivaliklar” qo‘zg‘alon ko‘tardi.

    Islomxo‘ja.

    Islomxo‘ja.
    Foto: Wikipedia

    Qo‘zg‘alon bostirilganiga qaramay, Junaydxon qo‘shini kuchsizlanib qoldi. Bundan foydalangan sovetlar Junaydxonga Yangi Urganchda, keyin Nukusda qaqshatqich zarbalar berdi. Qo‘shmuhammad, Yaxshigeldi va Shomurod baxshi boshchiligidagi otryadlar sovetlar tomoniga o‘tib ketdi. Bu mag‘lubiyatlardan keyin Junaydxon kuchsizlanib qoldi.

    1920-yil yanvar oyidan Xivaga qarshi hujumga o‘tgan sovetlar fevral oyining boshlarigacha bir qator shaharlarni qo‘lga kiritdi. Shunday sharoitda amalda hech qanday kuchga ega bo‘lmagan Xorazm xoni Said Abdullaxon Xiva kommunistlarining talabi bilan 1-fevral kuni taxtdan voz kechganini ma’lum qildi.

    2-fevral kuni Xorazm xonligi davlat sifatida tugatildi. Uning o‘rniga Xorazm Xalq Sovet Respublikasi tashkil etildi. Junaydxon esa 1938-yilgacha, ya’ni o‘limigacha Markaziy Osiyoda SSSRga qarshi kurashni davom ettirdi.

    14.02.2020, 15:17   Izoh (0)   96234
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    O‘zbekistonda yangilangan HAVAL H6 rasman ishga tushirildi


    Kapitalbank Top Employers Institute talqini bo‘yicha O‘zbekistonning eng yaxshi ish beruvchisi maqomini yana bir bor tasdiqladi


    Imzodan Engelberg premium romlari hashamatlikning timsolidir


    CAEx Mebel & Decor 2025 ko‘rgazmasi 13-15-sentyabr kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tadi


    Burger va lavashdan tortib kabob hamda flat-white’gacha — barchasi bir joyda!  


    “KAFOLAT sug‘urta kompaniyasi” AJning moliyaviy barqarorlik reytingi “Fitch Ratings” tomonidan “Ijobiy” prognozi bilan “B+” darajasida tasdiqlandi


    Ichkaridan nazar: Imzo fabrikasi qanday ishlaydi?


    BI Sad’O Business loyihasida ochiq eshiklar kuni bo‘lib o‘tdi va CHILLA aksiyasi boshlandi


    InfinBANK’dan VISA kartasi endi Swoo Pay ilovasida


    riitm aqlli platformasi O‘zbekiston tinglovchilariga 30 million trek taklif etmoqda


    Farg‘ona viloyatida mo‘l hosil: fermerlar 95 sentnerdan ortiq g‘alla yetishtirdi 


    Toshkentda navbatdagi SAG XL gilam do'koni o'z ishini boshladi


    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz


    Central Asian University RUR va THE Impact Rankings 2025 xalqaro reytinglarida o‘z mavqeini mustahkamlamoqda


    Chiroyli davlat raqami va 1 yillik transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtasiga ega HAVAL

     

    Tavsiya etamiz

    “O‘lim sharbati”: SSSRda Stalindan so‘ng ikkinchi qudratli shaxs nomi berilgan qurol qanday paydo bo‘lgandi?

    6 iyul, 15:23

    SSSRning qo‘shni davlatga bosqini tarixi: Afg‘onistonda yodgorlik o‘rnatilgan yagona sovet askari kim edi?

    5 iyul, 15:22

    “Erishib bo‘lmaydigan ball belgilangani yo‘q” — “El-yurt umidi” jamg‘armasi ijrochi direktori

    4 iyul, 22:11

    “AQSH o‘yindan chiqmoqchi”. Ukraina Qo‘shma Shtatlar yordamisiz qayergacha bora oladi?

    4 iyul, 19:55
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Latviya davlat xizmatchilarining Rossiya va Belarusiyaga borishini taqiqladi

    Dunyo | 10 iyul, 00:05

    Ozarbayjon va Rossiya o‘rtasidagi mojaro: nega bu ikki tomonlama ziddiyat Markaziy Osiyoda aks-sado bermoqda?

    Dunyo | 9 iyul, 23:45

    Joze Mourinyo sobiq shogirdini “Fenerbahche”ga olib kelmoqchi

    Sport | 9 iyul, 23:30

    “Ikki marta ko‘rgan insonimga turmushga chiqqanman”. Shahzoda Muhammedova oilasi, farzandlari va biznesi haqida gapirdi

    Shou-biznes | 9 iyul, 23:25

    Toshkent 20 yildan keyin qay ko‘rinishda bo‘ladi? Prezidentga yangi reja taqdim etildi

    O‘zbekiston | 9 iyul, 22:50

    The Guardian: Grok sun’iy intellekti natsistga aylandi va o‘zini MexaGitler deb atadi

    Dunyo | 9 iyul, 22:45

    O‘zbekistonga go‘sht importi keskin ko‘paydi

    O‘zbekiston | 9 iyul, 22:25
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.