Xitoy va Avstraliya universitetlarida ishlovchi olimlar bizning galaktikamiz — Somon yo‘lining yangi uch o‘lchovli 3D-xaritasini tuzib, noodatiy xulosaga keldi. Bu xulosalar haqida fizik olim Po‘lat Tojimurodov hikoya qiladi.
Mavjud modellarga ko‘ra, spiralsimon galaktikalar ikki qismdan iborat bo‘ladi — galaktikaning markaziy qismi “yanchilgan shar” — ellipsoid shaklida bo‘lib, uning spiral “yenglari” bir tekislikda yassi disk sifatida joylashadi. Shundan kelib chiqib spiralsimon galaktikalarni disk yoki linza shaklida bo‘ladi deyishadi.
Xitoylik astronomlar NASA’ning WISE missiyasi ma’lumotlarida ancha ko‘p sefeid yulduzlar ma’lumotlari borligiga e’tibor qilgan. Sefeid yulduzlar fizik o‘zgaruvchan yulduzlarning maxsus turi bo‘lib, ular yorqinligining tebranish davriga qarab ulargacha bo‘lgan masofani katta aniqlik bilan hisoblab topish mumkin. Tadqiqotchilar 1339 ta sefeid yulduzgacha bo‘lgan masofa va yo‘nalishlarni aniqlab, ularni uch o‘lchovli grafikda tasvirlagan. Natijada hosil bo‘lgan xaritada spirallar joylashgan sirt yassi bo‘lmay, S harfi (yoki integral belgisi) shaklida egrilangani ko‘rinib turibdi.
Bunday egrilik avval Somon yo‘lidagi vodorod gazi taqsimotini o‘rganishda ham kuzatilgan. Biroq gaz diskining o‘lchami yulduzlar diskinikidan salkam ikki barobar katta, va yulduzlar taqsimoti gazniki bilan aynan mos kelishi shart emas. Olimlar buni ham tekshirib ko‘rish uchun avvalgi vodorod chizig‘idagi kuzatishlar ma’lumotlarini sefeidlar bo‘yicha olingan xarita bilan solishtirib ko‘rgan. Har ikki ma’lumot galaktika markazidan 15 kiloparsek (463 000 trillion kilometr) masofagacha juda yaxshi mos keladi.
Kashfiyotning yana bir qiziq joyi — diskning egriligi doimiy emas, u vaqt o‘tishi bilan asta-sekin “burilib” boradi.
Tadqiqotchilar bunday egrilikning sabablarini hali o‘rganib chiqishmagan, biroq, taxminlarga ko‘ra buning sababi galaktika ichki qismi aylanishining spiral diskka ta’sirida bo‘lishi mumkin.
Tadqiqot natijalari 4-fevralda Nature Astronomy jurnalida chop etilgan.
Qizil va ko‘k nuqtalar infraqizil va optik diapazonda topilgan sefeid yulduzlarni bildiradi. Qora “uchburchak” — Quyosh, qora chiziq esa diskning egrilanmagan joyi (nodal chiziq). O‘ng tomonda xaritaning YZ va XY tekisliklarga proyeksiyasi tasvirlangan.
Izoh (0)