Радарсиз йўллар, камерасиз чорраҳалар, арзон бензин ва сигнал чалмайдиган ҳайдовчилар. Куала Лумпурда бир кун

...Assalomу алайкум, акалар, бирор ёрдам керакми? 

Куала Лумпур аэропортидан чиқаверишда кўринишидан унчалик ҳам ўзбекка ўхшамайдиган, тўрт энлик соқол қўйиб, футболка ва шортик кийиб олган бир йигит жилмайиб, бизга мурожаат қилаётган эди.

У киракаш экани, кун давомида шаҳарнинг энг диққатга сазовор жойларини кўрсатишни таклиф қилди. Хизмат шартлари келишилгач, йўлга тушдик.

Малайзияда фуқаролиги бўлмаган шахслар расман таксичилик хизматини кўрсата олмайди. Шунинг учун ҳам Искандар тур-фирмалар учун таксичилик сервисини таклиф қила олади, ёки аэропортда ўзи мустақил мижоз кутади ва деярли бирор кун ишсиз қолмайди.

Яшаш, автомобиль ижараси ва бошқа харажатлардан орттириб, ойига 1000-1200 доллар уйга юборади. Келаси йили уйланмоқчи эканини айтди — “Тўйдан кейин яна келаман, албатта!”.

Бахтли одамлар мамлакати

Аслида, кўп давлатларда шунақа: одамлар бир-бирини танимаса ҳам худди эски танишлардек жилмайиб қарашади. Куала Лумпурда ҳам хўмрайган чеҳраларни учратиш амри  маҳол. Йўл сўраб қолгудек бўлсангиз ҳамма ишини ташлаб, эринмасдан икир-чикиригача тушунтиради.

Биз юрган кўчалар ниҳоятда тоза ва озода эканига эътибор қаратдик. Дарвоқе, бу ерда кўчани ифлослаши мумкин бўлган ягона жонзот — маймунлар экан. Жониворлар исталган пайт олдингиздан чиқиб қолиши, қўлингиздаги егулик ёки ичимликка чанг солиши ва ўғирлаб кетиб, кўчада ўзи истагандек истеъмол қилиши ва энг ёмони ўзидан чиқинди қолдириши мумкин. Одамлар бундай ҳайвонлардан бир даража баландда туради.

Радарсиз йўллар

Ўзбекистонлик ўқувчиларга Малайзия йўлларини қандай таърифлашни ҳам билмайсан киши. Нима десак экан, масалан, Тошкентнинг энг марказий кўчаларида ҳам ҳеч бўлмаса чала ямалган йўл қатлами ёки нотекис ўрнатилган канализация қопқоғига дуч келасиз-ку, у ерда ҳаттоки шу ҳам йўқ. Йўллар ойнадай равон ва мукаммал.

Энг қизиғи, Куала Лумпур йўлларида бирорта ҳам радарни учратмадик. Рост айтяпман, битта ҳам! Ҳаттоки чорраҳаларда чизиқни босишингизни пойлаб турадиган камералар ҳам йўқ. Ишонмаяпсиз-а? Ана шунақа.

Бензин — жуда арзон. Жудаям!

Бензин нархларини Ўзбекистон билан таққосламоқчи бўлдим.

— Сизларда Аи-80 қанча туради, деб сўрадим Искандардан. У кулиб юборди. Бу давлатда бу маркали бензин сотилмас экан. (Ўзи 80 бензин фақат Ўзбекистон ва саноқлигина давлатларда қолди, шекилли).

Малайзияда бензин нархлари бошқа мамлакатларга нисбатан анча арзон. Чунки ҳукумат ёқилғига субсидия беради.

Нархлар қуйидагича:

• РОН 95 (одатдаги бензин): Бу Малайзияда энг кўп қўлланиладиган ёнилғи тури бўлиб, ҳукумат томонидан субсидияланган.
• Нархи тахминан литрига 0.45 – 0.50 АҚШ доллари атрофида.

• РОН 97 (юқори сифатли бензин): Бу бензин тури субсидияланмайди, шунинг учун унинг нархи халқаро бозорга мос равишда ўзгариб туради.
• Одатда, 0.80 – 1 АҚШ доллари атрофида бўлади.
  
  
• Дизель: Дизель ёнилғиси ҳам субсидияланади ва унинг нархи тахминан 0.45 АҚШ долларига яқинлашади.

Мана нархлар. Уларни Ўзбекистон билан ўзингиз таққосланг. Менинг юрагим дош бермайди.

Малайлар нега сигнал чалмайди?

Куала Лумпурда аксарият йўллар пулли экан. Жуда қиммат ҳам эмас — шаҳар ичидаги йўллар кичик ва қисқа масофалар учун тахминан 0.20 – 1.0 долларни ташкил этади. Шаҳарлар орасидаги магистрал йўллар эса босиб ўтиладиган масофага қараб, 2 – 10 доллар оралиғида бўлиши мумкин.

Тўловлар кўпинча автоматлаштирилган тизим орқали амалга оширилади ва ҳайдовчилар тўлов карталаридан фойдаланади. Искандар картасини тўлдиришни унутибди — шлагбаум кўтарилмади. У машинадан тушиб, йўлга масъулларни топиб, нақд тўлаб, йўлни очгунча орадан 3-4 дақиқа ўтди. Орқамиздан келиб турган автомобиллар эса на сигнал чалди, на бақириб сўкинди ва на жаҳл қилиб нариги қаторга ўтиб олди. Ваҳоланки, ён қаторлар бўм-бўш эди. Йўқ, ҳайдовчилар сабр билан йўл очилишини кутди.

Умуман, шаҳар ичида ҳам бирорта ҳайдовчи “биб-бибиллатиб” сигнал чалганини эшитмайсиз. Худди параллел дунёда яшайдиган одамларга ўхшайди улар. Яна қаторни алмаштириш учун чироқчаларингизни сал ёқсангиз кифоя — шартта тўхтаб сизни ўтказиб юборишади. Тез юрадиган қаторда кетаётган бўлсангиз ҳам орқадан бирорта қора Gentra келиб, кўзни ўйиб оладиган лед чироғини ҳам ёқмас экан. Жуда қизиқ.

Нега шунақа?

Малайзияда, айнан, Куала Лумпурда қоидабузарликни аниқлайдиган радар ёки камералар нега йўқ? Чунки:

– ҳайдовчилик маданияти ва таълим юксак даражада. Бу мамлакатда ҳайдовчилик маданияти жуда юқори даражада шаклланганига гувоҳ бўлдик, ҳайдовчилар йўл ҳаракати қоидаларига худди қонунларга риоя қилгандек муносабатда бўлишаркан. Умуман, йўл ҳаракатининг барча иштирокчилари қонун-қоидаларига итоатли. Мактаблар ва жамоат ташкилотлари ҳайдовчилик маданиятига, йўлда ўзаро ҳурмат ва эҳтиёткорликка катта эътибор қаратади, шунинг учун ҳайдовчилар радар ёки жарима ёзувчи камералар бўлмаса ҳам масъулият билан ҳаракатланади.

– қонунлар жуда қатъий. Йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилмаслик ҳоллари аниқланганида жазолар ўта қатъий ва қоидабузарларга жазо муқаррар. Таниш-билиш ёки ишни “енг ичида битириш” ҳақида ҳеч қандай гап-сўз бўлиши мумкин эмас. Шунинг учун ҳам ҳайдовчилар қоидаларни бузишдан жуда эҳтиёт бўлади ва ўз ихтиёри билан уларга бўйсунади.

– йўллар жуда равон ва белгилар аниқ. Аксарият йўллар, пулли. Балки шунинг учун ҳам улар равон ва мустаҳкам. Белгилар эса ҳаракатланиш учун жуда ёрдам беради, чалғиб ёки адашиб йўлни тополмай қолишингиз қийин.

Нима қилиш керак?

Ўзгаришимиз керак. Ҳукумат, ЙҲХ ёки радар ўрнатаётган тадбиркорлар ўзгаришини кутиш эмас, ўзгаришни ўзимиздан бошлашимиз керак. Бугуноқ.

Тасаввур қилинг, агар ҳеч ким қоида бузмаса, ҳамма йўл ҳаракати қоидаларига итоат қилса, радар ўрнатаётган тадбиркорлар касодга учрайди ва бу камералар ўз-ўзидан йўқ бўлади.

Агар ҳамма ўзгарса, тезликни меъёрдан оширмаса йўлларда одамлар ўлимига чек қўйилади. Кимнингдир боласи қайсидир “ўпка” ҳайдовчини деб машина ғилдираклари остида қолиб ҳалок бўлмайди. Қанча оилалар, одамлар бахтли яшайди.

Одамлар бахтли бўлса, кўчаларда худди Малайзиядагидек бир-бирига жилмайиб боқади, йўлларда бир-бирига меҳр кўрсатади, оғринмай йўл беради, сиқиб ўтмайди, ҳақорат қилмайди.

Ва биз ривожланишнинг катта босқичига қадам қўямиз.

Ўзгарайлик!

Аҳмад Юсупов тайёрлади