Ўзбекистон ўзининг йирик ишлаб чиқариш ҳажмларига қарамай, АҚШдан пахта харид қилиши мумкинлиги ҳақидаги хабар муҳокамаларга сабаб бўлгач, Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги Ташқи савдо департаменти раҳбари Иномжон Абдураҳмонов бунинг сабаби ҳақида батафсил тушунча бериб, бу ерда гап Ўзбекистон тўқимачилик маҳсулотларининг жаҳоннинг премиум бозорларидаги мавқеини мустаҳкамлашга қаратилган стратегик қадам ҳақида кетаётганини билдирди.
Иномжон Абдураҳмоновнинг қайд этишича, бу орқали мамлакат халқаро брендлар билан ҳамкорлик қилиш имкониятини ошириб, юқори қўшилган қийматли маҳсулот ишлаб чиқариш ва экспорт ҳажмини кенгайтиришни мақсад қилмоқда.
Экспорт учун импорт қилинаётган пахта
Иномжон Абдураҳмоновнинг билдиришича, сўнгги йилларда Ўзбекистон тўқимачилик соҳасида катта ўсишга эришди: пахта ипи, трикотаж мато ва тайёр кийим-кечак ишлаб чиқариш бир неча баробар кўпайди, ички қайта ишлаш даражаси эса 100 фоизга етди. Ўзбекистон тўқимачилик фабрикаларининг маҳсулотлари ҳозирда 75 дан ортиқ мамлакатга экспорт қилинмоқда. Барча имкониятлар хомашёни етиштиришдан тортиб тайёр кийим-кечак ишлаб чиқаришгача бўлган тўлиқ циклни ривожлантиришга қаратилган.
Шу билан бирга, бундай ютуқлар янги вазифаларни ҳам юзага чиқарди. Эндиликда Ўзбекистон тўқимачилик саноати АҚШ ва Европа Иттифоқининг премиум бозорларида ўз ўрнини мустаҳкамлаши лозим. Бу бозорларда юқори сифат стандартлари, хомашёнинг келиб чиқишини кузатиш имконияти (traceability) ва ишлаб чиқаришнинг экологик барқарорлиги муҳим аҳамиятга эга. Бундай глобал брендлар талабларига мос келиш учун фақат ички имкониятлар етарли бўлмаслиги мумкин. Шу сабабли махсус навли пахтани импорт қилиш зарурати юзага келган.
“Кўпчиликда савол туғилади: агар мамлакатда пахта етарли бўлса, нега уни импорт қилиш керак? Муҳим жиҳати шундаки, импорт ҳеч қачон маҳаллий хомашёни алмаштириш учун мўлжалланмаган. Аксинча, у фақат аниқ буюртмаларни бажариш учун керак бўладиган жойларда уни тўлдиради. Ўзбекистон ҳар йили 1–1,15 миллион тонна пахта толаси ишлаб чиқаради ва бу ҳажмнинг барчаси аллақачон маҳаллий фабрикаларда қайта ишланади. Бошқача айтганда, маҳаллий пахта тўлиқ ички эҳтиёж учун ишлатилмоқда”, дейди Иномжон Абдураҳмонов.
Импорт қилинадиган пахта фақат юқори сифат ва сертификатлашнинг халқаро стандартлари талаб қилинадиган ишлаб чиқариш линиялари ва шартномаларга йўналтирилади. Шундай қилиб, ташқи бозордан пахта хариди маҳаллий фермерларга рақобат туғдирмайди (уларнинг маҳсулоти аллақачон тўлиқ истеъмол қилинмоқда), балки сифатнинг янги босқичига чиқиш учун мақсадли восита бўлиб хизмат қилади.
Жаҳон етакчилари тажрибаси
Туркия, Бангладеш, Вьетнам, Ҳиндистон, Индонезия, Камбоджа, Мексика ва ҳатто Хитой ҳар йили АҚШ, Бразилия, Австралия ва Африка давлатларидан катта ҳажмда пахта импорт қилади. Бу уларга глобал мода бозори талабларига жавоб берадиган, сертификатланган ва кузатиш имкониятига эга (traceability) маҳсулот ишлаб чиқариш имконини беради. Яъни ўз енгил саноатини глобал мижозлар талабларига жавоб берадиган сифатли хомашё билан таъминлайди. Ўзбекистон ҳам Made with U.S. Cotton ёрлиғи орқали премиум сегментга чиқишни режалаштирган.
Америка пахтасининг афзаллиги
АҚШ пахтаси толаси барқарор юқори сифати билан машҳур бўлиб, U.S. Cotton Trust Protocol – етказиб бериш занжирини стандартлаштириш ва кузатишнинг замонавий тизимига мос келади. Сертификатланган америка хомашёсидан фойдаланиш якуний маҳсулотни Made with U.S. Cotton деган нуфузли ёрлиқ билан белгилаш ҳуқуқини беради. Бир қатор йирик брендлар учун бу шунчаки маркетинг эмас, балки ҳамкорликнинг мажбурий шартидир. Масалан, Leviʼs, Ralph Lauren, PVH, Puma, Gap, Tesco каби компаниялар коллекцияларнинг бир қисми ушбу дастурга кирувчи пахтадан тайёрланишини талаб қилади. Шундай қилиб, Америка пахтасини харид қилиш ўзбек фабрикаларига илгари имкони бўлмаган глобал брендлар билан шартномалар тузиш йўлини очади. Сотиб олинадиган хомашё дунёга машҳур Strict Middling пахта нави ҳисобланади. Бу навни Ўзбекистонда етиштиришнинг ҳозирча имкони йўқ.
АҚШ пахтасини сотиб олишнинг молиявий жиҳати
Америка пахтасини харид қилиш АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг GSM-102 дастури доирасида режалаштирилмоқда. Бу кредит кафолатлари механизми бўлиб, унга кўра ўзбек корхоналари хомашёни 12–18 ойгача тўловни кечиктириш шарти билан олиши мумкин. Амалда, Америка томони битим суммасининг 98 фоизигача бўлган қисмини суғурталайди ва ишлаб чиқарувчиларга пахтадан фойдаланиш, кейин эса келажакдаги экспорт тушумидан қийматини тўлаш имконини беради. Бундай схема ривожланаётган бозорлар учун фойдали ва мослашувчан бўлиб, кўплаб мамлакатлар томонидан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини импорт қилишда кенг қўлланади. Ўзбекистон учун GSM-102 да иштирок этиш компаниялар айланма маблағларига дарҳол юклама туширмасдан юқори сифатли хомашёга имтиёзли молиявий шароитлардан фойдаланишни англатади.
Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги Ташқи савдо департаменти раҳбарининг сўзларига кўра, кийим-кечак экспортчилари олдинги қаторларида бўлиш Ўзбекистоннинг экспорт обрўсини юксалишига олиб келади. Бу эса логистика ва дизайнга ҳам ижобий таъсир кўрсатади.
“Nike ёки H&М каби брендлар учун етказиб берувчи бўлиш – бу ‘юқори лига’да ўйнаш демакдир, ва бундай даражадаги реклама жуда катта аҳамиятга эга”, деди у.
Иномжон Абдураҳмонов ўз хулосасида режалаштирилган пахта импортини мажбурий чорадан кўра ривожланишнинг пухта ўйланган стратегияси сифатида кўриш кераклигини, Ўзбекистон сифат ва обрўга инвестиция қилаётгани бу эса албатта ўз самарасини берадиган сармоя эканлигини айтди.
2024 йил февралида “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси раҳбарияти ва АҚШнинг Cotton Council International компанияси вакиллари Тошкентда икки томонлама ҳамкорлик масалаларини муҳокама қилганди. Ўшанда Америка пахтаси афзалликлари санаб ўтилган ва томонлар пахта толасини импорт қилишни ташкиллаштириш ҳамда уни молиялаштириш масалаларини кўриб чиққанди.
Изоҳ (0)