Ислом Каримовнинг чегаралар ўзгармаслиги ҳақидаги баёноти, НАТО билан шартнома тузиш орзуси, «болалар меҳнатини арзон сотиш капитализмга хос». Ўзбек матбуоти 1 июнда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 1 июнь, чоршанба

1932 йилда қандай мактаблар ўрнак қилиб кўрсатилган? «Тошкент Октябр (ҳозирги Шайхонтоҳур) район маориф қарамоғидаги 45-сон ‘Ким’ номидаги 7 йиллик мактабига 31/32 йил ўқув учун маориф томонидан берилган контрол рақами бўйича 869 нафар ўқувчи тортилиши лозим бўлса ҳам, район маориф ва мактаб ташкилотларининг бу соҳадаги зўр ҳаракатлари натижасида план ортиғи билан — 1243 ўқувчини мактабга тортилди», — дейилади «‘Ким’ мактабидан ўрнак олинг!» хабарида.

1932 йилда Ўзбекистондаги Коммунистик партия ташаббуси билан идора ва ташкилотлар, корхона ва муассасалар бошқарувини ўзбеклаштириш сиёсати олиб борилган. Аммо республика раҳбариятининг бу борадаги қарорлари ҳаммаёқда ҳам кўнгилдагидек бажарилмаган: «Шаҳрисабз район Китоб станциясидаги 79-сон пахта заводи ва шу жойдаги пахта тайёрлаш идорасида... ишловчиларнинг 95 проценти ўзбек тилини билмайдирган руслар бўлганлигидан қишлоқдан келган колхозчи, якка хўжаликлар ўзларининг ишларини битириб кетишга тил томонидан қийналаётирлар», — дейилади «Ёш ленинчи»даги «Ерлилаштириш қоғоз устида» хабарида.

«Шанхай воқеаларининг қурбонлари юзасидан мотам» хабарининг биринчи гапи эътиборга молик: «28 май куни япон қўшини Шанхайга кирганидан бошлаб 4 ой ўтди».

60 йил аввал. 1962 йил 1 июнь, жумма

Қуйидаги суратда СССРдаги бахтли болаларни кўриб турибсиз:

Бу суратда эса капиталистик мамлакатлардаги ёки капиталистик мамлакатларнинг бошқа мамлакатларга нисбатан олиб борган сиёсати оқибатида қийналаётган болалар:

Албатта, хоҳиш бўлса, СССРдаги қийналган болаларнинг ҳам, капиталистик мамлакатлардаги бахтиёр болаларнинг ҳам суратларини топиш мумкин. Лекин ҳозирча пропаганда бунга зарурат сезмайди. Унинг ўрнига пропаганда шундай деб ёзади: «Фойда кетидан қувиб, болалар меҳнатини арзон сотиш капитализмга хос разил ва чирик одатдир. Капиталист-империалист учун бола эмас, пул афзал. Улар учун ўғил ёки қиз эмас, бойлик керак. Онани боладан, болани онадан жуда этаётган, миллион-миллион гўдакларни етим қолдираётган, уларнинг ёшлик умрини ҳалокатга дучор этаётган ҳам империализмдир. Шунинг учун ҳам бутун тараққийпарвар инсоният империализмни ланъатламоқда!».

Империализмни ланъатлаш мавзусини давом эттириб — совет жамоатчилиги Ёппасига қуролсизланиш ва тинчлик учун жаҳон конгрессида қатнашадиган СССР делегатларига топшириқ берган. Топшириқлардан бири қуйидагича: «НАТО билан Варшава шартномаси ташкилоти ўртасида ҳужум қилмаслик ҳақида пакт тузишга мўлжалланган ҳар қандай конструктив таклифлар қўллаб-қувватлансин. Германия сулҳ шартномасини тузиш ва шу асосда Ғарбий Берлиндаги аҳволни нормаллаштириш йўли билан Германия проблемасини тезроқ ҳал этиш айниқса зарурдир».

Москвадаги Катта Кремль саройида Совет Иттифоқи ва Мали Республикаси халқлари ўртасида дўстлик митинги бўлиб ўтган. Унда СССР етакчилари, жумладан, Никита Хрушчёв, шунингдек, Мали президети Модибо Кейта қатнашган. Митингда Хрушчёв нутқ ўқиган. Унинг бошқа нутқларида бўлгани каби, бунисида ҳам қизиқ ўринлар бор. Масалан, унинг таъкидлашича, «капиталистик мамлакатлардан фарқли ўлароқ, СССР ёш мустақил давлатларга беғараз ёрдам кўрсатади». Ёрдамлар беғараз бўлганига ишониш қийин, лекин Хрушчёв гапида қатъий.

30 йил аввал. 1992 йил 1 июнь, душанба

1992 йилги Ўзбекистоннинг бахтиёр болалари:

1992 йилги Тошкентнинг ўз синфларини «ремонт» қилаётган ўқувчилари:

1992 йилда машина остида қолган 3 ёшли гўдак:

Москвада Ўзбекистон ва Россия ўртасида Дўстлик, ҳамкорлик ва ўзаро ёрдам тўғрисидаги шартнома имзоланган. Шартномалар имзолангач, президент Ислом Каримов ва унинг россиялик ҳамкасби Борис Ельцин журналистлар билан учрашган. «Ислом Каримов шуни таъкидладики, ушбу ҳужжатларнинг имзоланиши чегараларни қайтадан кўриб чиқиш хусусида гапираётганлар учун ҳушёрбахш бир омил бўлади... Узоқ йиллар мобайнида қарор топган собиқ СССР ва Ўзбекистоннинг чегаралари ўзгариши мумкин деган хомхаёлни ҳеч ким хаёлига ҳам келтирмасин».

Дунёда нима гап? Россия ва Грузия ўртасида собиқ СССРнинг Батуми, Поти ва Очамчиридаги ҳарбий-денгиз базалари у ердаги кемалари билан бирга Грузия ихтиёрида қолдирилиши ҳақида келишувга эришилган.

БМТ Сербия ва Черногорияни Босния ва Герцеговинанинг ички ишларига аралашишда айблаб, уларга нисбатан иқтисодий жазо чораларини қўллаган. «Эндиликда бу давлатлар билан савдо-сотиқ, маданий алоқаларга йўл қўйилмайди», — деб ёзади «Тошкент оқшоми».

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди