«Ахборот хавфсизлигини тақиқлар эмас, таълим-тарбия таъминлайди». Рафал Рогозинский билан суҳбат

Олдин хабар қилинганидек, Қирғизистон пойтахти Бишкекда 13–15 сентябрь кунлари «Экстремизмга қарши онлайн кураш» мавзуида II халқаро симпозиум бўлиб ўтди.

Европа Иттифоқи ҳамда журналистларни қўллаб-қувватловчи Internews ташкилоти томонидан Қирғизистон давлат идоралари кўмагида ўтказилган мазкур тадбирда бутун дунёдан ахборот хавфсизлиги бўйича экспертлар, соҳага ихтисослашган журналистлар, Марказий Осиё давлатлари делегациялари иштирок этди.

Тадбир иштирокчиларидан бири — ахборот хавфсизлиги бўйича машҳур эксперт, канадалик мутахассис Рафал Рогозинский «Дарё» билан суҳбатда Ўзбекистонда ахборот хавфсизлиги ҳамда мамлакатнинг ривожланиш истиқболлари хусусида ўз мулоҳазаларини билдириб ўтди.

- Жаноб Рогозинский, сиз билан суҳбатлашиб турганимдан жуда хурсандман. Маърузангизни тингладим. Ундан жуда кўп нарса билиб олдим. Айниқса сиз қўллаган disintermedation (воситачиларнинг йўқолиши, билим, ахборот ва ғояларнинг бевосита қабул қилиниши) атамасига қизиқиб қолдим. Диққатга сазовор ва чуқур атама.

Ўзбекистонда бугун, Канада ёки АҚШдагичалик жадал бўлмаса-да, интернет билан яшайдиган, ўз концепцияларига, идеологиясига, дунёқарашига эга, воситачиларсиз билим олаётган ёш авлод шаклланмоқда. Бунинг натижасида катта авлод билан ихтилоф келиб чиқмоқда. Авлодлар ихтилофи бизда анъанавий жамият қадриятлари ҳукмронлиги билан боғлиқ бўлса керак.

- Гап анъанавий жамиятда эмас. Дарҳақиқат, Ўзбекистонда авлодлар орасидаги тафовут Канададагидан кучлироқ сезилади. Чунки Канадада биз каби кексалар жуда фаол, қирқ ёшлилар ҳам фаол. Биз ҳарқалай ёшлигимиздан технологияларга эга эдик, олдиндан компьютерда ишлардик, бу ҳаётимизнинг бир қисмига айланиб қолган эди. Шахсан мен муҳожирлар оиласидан эдим, лекин биз ҳам четда қолиб кетмадик.

Ўзбекистонда эса бундай эмас. Катта авлод анъанавий шакллардаги ишларда меҳнат қилган. Ёш авлод эса интернетни ҳаётининг бир қисми деб билади. Сув ёки ҳаводай оддий нарса бу улар учун. Уларда мутлақо бошқа тушунчалар ҳукмрон. Ғоялар ва фикрлар мана шу техник воситалар орқали шаклланиб бормоқда. Бу дегани, улар ўзлари яшаётган реалликни ўзгартириш учун кўпроқ баҳсларга киришади ва қийинчиликларга учрайди, бу жараён ривожланган давлатлардагига қараганда ўткирроқ кечади. Бундай муаммо ҳамма давлатларда бор, аммо Ўзбекистонда ва умуман Марказий Осиё давлатларида ўзига хос жиҳатларига эга.

- Бу жараёнда келиб чиқаётган иккинчи муаммо эса, менимча, хавфсизлик масалалари билан боғлиқ. Ахборот хавфсизлиги билан. Биз интернет орқали жаҳон ҳамжамиятига қўшилмоқдамиз, интернетда эса турфа ахборот оқимлари мавжуд. Қизиқ, авлодлар ихтилофи ва ахборот хавфсизлиги муаммоларини ечиш учун тайёр алгоритмлар мавжудми? Технологиялар кўп нарсани ҳал қилади деб ҳисоблашади одатда.

- Сизга бир нарса айтаман. Кибермуҳит хавфсизлиги технологияларга боғлиқ эмас. Бу ёш авлодни қандай тарбиялашга боғлиқ. Шу технологиялардан тўғри фойдаланишга боғлиқ. Чунки интернет ҳимояси ҳеч қачон етарли бўлмайди. Интернет технология сифатида ривожланишда давом этмоқда, у аллақачон рақамли иқтисодиёт двигателига айланиб улгурган. Нафақат Ўзбекистонда, балки бутун дунёда иқтисодиётнинг ривожланиши у очиқ тизим шаклида бўлишини талаб қилади. Интернетдан унумли фойдаланилиши таълим-тарбияни талаб қилади, ҳамма даражада малакали кадрлар бўлишини тақозо этади. Ёшларни замонавий шарт-шароитларга тайёрлаш таълимнинг вазифаси бўлиши лозим. Интернетни мана шундай ҳимоя қилиш мумкин, тақиқлар, куч ишлатиш ва аҳмоқона «хавфсизлик чоралари» ёрдамида эмас.

- Яхши биласиз, охирги икки йил давомида Ўзбекистонда барча соҳаларда, шу жумладан, ахборот соҳасида ҳам жиддий ўзгаришлар рўй бермоқда...

- Бу жуда кучли сезиляпти. Бир ярим йил муқаддам Тошкентда бўлдим. Махсус хизматларингиз, турли идораларингиз вакиллари билан учрашдим, фикр алмашдик. Очиқлик, муаммоларга теран қарай олиш борлиги, энди бу ёпиқ мамлакат эмаслиги яққол сезилди. Мутасаддилар Ўзбекистон катта оламга интеграция бўлиши шартлигини тушуниб тургани билинди. Барча йўналишлар каби кибермуҳит билан ишлашда ҳам хоҳиш ва прогресс бор.

- Хоҳиш бор, лекин, афсуски, бу ерда ҳам ихтилофлар келиб чиқмоқда. Модернистлар ва консерваторлар ўртасидаги баҳсларни эсга олиш кифоя. Яъни кимлардир ўзгаришлардан хавфсираяпти, «маънавият» учун «кураш» олиб борилмоқда ва ҳоказо.

- Бундай ҳолат — модерн ва анъана кураши фақат Ўзбекистонда эмас, у ёки бу шаклда ҳамма ерда кузатилади.

- Истиқболларимиз юзасидан прогнозларингизни бера оласизми? Ўзбекистон шу шароитда ўсишда давом этадими ёки ортга кетиш хавфи борми?

- Менимча, ўсишдан бошқа йўлнинг ўзи йўқ. Олға ҳаракат қилиш керак. Бугун, Жаҳон банки рақамларига кўра, бутун дунё ЯИМининг 30 фоизидан кўпроғи рақамли иқтисодиётга тўғри келади. Буни барча мамлакатлар ривожлантириши лозим. Бошқа йўли йўқ.

- Айрим амалдорлар, айрим зиёлиларнинг глобализация туфайли ёшлар «айниб кетиши» ёки қандайдир деструктив ғоялар кириб келиши борасидаги ҳадикларини қандай енгиб ўтсак бўлади? Нима қилиш керак?

- Биласизми, шундай муҳокама, шундай ихтилоф борлигининг ўзи яхши. Бу дегани, турфа қарашлар бор, улар ўзаро мулоқотга кириш йўлларини қидирмоқда. Менимча, шунинг ўзиёқ жуда катта ижобий ҳолат.

Элдар Асанов суҳбатлашди.