Oldin xabar qilinganidek, Qirg‘iziston poytaxti Bishkekda 13–15-sentabr kunlari “Ekstremizmga qarshi onlayn kurash” mavzuida II xalqaro simpozium bo‘lib o‘tdi.
Yevropa Ittifoqi hamda jurnalistlarni qo‘llab-quvvatlovchi Internews tashkiloti tomonidan Qirg‘iziston davlat idoralari ko‘magida o‘tkazilgan mazkur tadbirda butun dunyodan axborot xavfsizligi bo‘yicha ekspertlar, sohaga ixtisoslashgan jurnalistlar, Markaziy Osiyo davlatlari delegatsiyalari ishtirok etdi.
Tadbir ishtirokchilaridan biri — axborot xavfsizligi bo‘yicha mashhur ekspert, kanadalik mutaxassis Rafal Rogozinskiy “Daryo” bilan suhbatda O‘zbekistonda axborot xavfsizligi hamda mamlakatning rivojlanish istiqbollari xususida o‘z mulohazalarini bildirib o‘tdi.
Rafal Rogozinskiy — kiberxavfsizlik sohasida jahonning eng ko‘zga ko‘ringan ekspertlaridan biri, Kanadaning tarmoq kontrrazvedkasi va kiberxavfsizlik masalalari bilan shug‘ullanuvchi SecDev Group kompaniyasi bosh direktori. Londondagi Xalqaro strategik tadqiqotlar instituti katta ilmiy xodimi, Digital.Report portali katta texnik maslahatchisi. Elchixonalar, vazirliklar, xalqaro tashkilotlar ofislarida joylashgan 1300 ta kompyuterdan ma’lumot o‘g‘irlagan Ghostnet josuslik tarmog‘ini fosh qilgani bilan mashhur.
- Janob Rogozinskiy, siz bilan suhbatlashib turganimdan juda xursandman. Ma’ruzangizni tingladim. Undan juda ko‘p narsa bilib oldim. Ayniqsa siz qo‘llagan disintermediation (vositachilarning yo‘qolishi, bilim, axborot va g‘oyalarning bevosita qabul qilinishi) atamasiga qiziqib qoldim. Diqqatga sazovor va chuqur atama.
O‘zbekistonda bugun, Kanada yoki AQShdagichalik jadal bo‘lmasa-da, internet bilan yashaydigan, o‘z konsepsiyalariga, ideologiyasiga, dunyoqarashiga ega, vositachilarsiz bilim olayotgan yosh avlod shakllanmoqda. Buning natijasida katta avlod bilan ixtilof kelib chiqmoqda. Avlodlar ixtilofi bizda an’anaviy jamiyat qadriyatlari hukmronligi bilan bog‘liq bo‘lsa kerak.
- Gap an’anaviy jamiyatda emas. Darhaqiqat, O‘zbekistonda avlodlar orasidagi tafovut Kanadadagidan kuchliroq seziladi. Chunki Kanadada biz kabi keksalar juda faol, qirq yoshlilar ham faol. Biz harqalay yoshligimizdan texnologiyalarga ega edik, oldindan kompyuterda ishlardik, bu hayotimizning bir qismiga aylanib qolgan edi. Shaxsan men muhojirlar oilasidan edim, lekin biz ham chetda qolib ketmadik.
O‘zbekistonda esa bunday emas. Katta avlod an’anaviy shakllardagi ishlarda mehnat qilgan. Yosh avlod esa internetni hayotining bir qismi deb biladi. Suv yoki havoday oddiy narsa bu ular uchun. Ularda mutlaqo boshqa tushunchalar hukmron. G‘oyalar va fikrlar mana shu texnik vositalar orqali shakllanib bormoqda. Bu degani, ular o‘zlari yashayotgan reallikni o‘zgartirish uchun ko‘proq bahslarga kirishadi va qiyinchiliklarga uchraydi, bu jarayon rivojlangan davlatlardagiga qaraganda o‘tkirroq kechadi. Bunday muammo hamma davlatlarda bor, ammo O‘zbekistonda va umuman Markaziy Osiyo davlatlarida o‘ziga xos jihatlariga ega.
- Bu jarayonda kelib chiqayotgan ikkinchi muammo esa, menimcha, xavfsizlik masalalari bilan bog‘liq. Axborot xavfsizligi bilan. Biz internet orqali jahon hamjamiyatiga qo‘shilmoqdamiz, internetda esa turfa axborot oqimlari mavjud. Qiziq, avlodlar ixtilofi va axborot xavfsizligi muammolarini yechish uchun tayyor algoritmlar mavjudmi? Texnologiyalar ko‘p narsani hal qiladi deb hisoblashadi odatda.
- Sizga bir narsa aytaman. Kibermuhit xavfsizligi texnologiyalarga bog‘liq emas. Bu yosh avlodni qanday tarbiyalashga bog‘liq. Shu texnologiyalardan to‘g‘ri foydalanishga bog‘liq. Chunki internet himoyasi hech qachon yetarli bo‘lmaydi. Internet texnologiya sifatida rivojlanishda davom etmoqda, u allaqachon raqamli iqtisodiyot dvigateliga aylanib ulgurgan. Nafaqat O‘zbekistonda, balki butun dunyoda iqtisodiyotning rivojlanishi u ochiq tizim shaklida bo‘lishini talab qiladi. Internetdan unumli foydalanilishi ta’lim-tarbiyani talab qiladi, hamma darajada malakali kadrlar bo‘lishini taqozo etadi. Yoshlarni zamonaviy shart-sharoitlarga tayyorlash ta’limning vazifasi bo‘lishi lozim. Internetni mana shunday himoya qilish mumkin, taqiqlar, kuch ishlatish va ahmoqona “xavfsizlik choralari” yordamida emas.
- Yaxshi bilasiz, oxirgi ikki yil davomida O‘zbekistonda barcha sohalarda, shu jumladan, axborot sohasida ham jiddiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda...
- Bu juda kuchli sezilyapti. Bir yarim yil muqaddam Toshkentda bo‘ldim. Maxsus xizmatlaringiz, turli idoralaringiz vakillari bilan uchrashdim, fikr almashdik. Ochiqlik, muammolarga teran qaray olish borligi, endi bu yopiq mamlakat emasligi yaqqol sezildi. Mutasaddilar O‘zbekiston katta olamga integratsiya bo‘lishi shartligini tushunib turgani bilindi. Barcha yo‘nalishlar kabi kibermuhit bilan ishlashda ham xohish va progress bor.
- Xohish bor, lekin, afsuski, bu yerda ham ixtiloflar kelib chiqmoqda. Modernistlar va konservatorlar o‘rtasidagi bahslarni esga olish kifoya. Ya’ni kimlardir o‘zgarishlardan xavfsirayapti, “ma’naviyat” uchun “kurash” olib borilmoqda va hokazo.
- Bunday holat — modern va an’ana kurashi faqat O‘zbekistonda emas, u yoki bu shaklda hamma yerda kuzatiladi.
- Istiqbollarimiz yuzasidan prognozlaringizni bera olasizmi? O‘zbekiston shu sharoitda o‘sishda davom etadimi yoki ortga ketish xavfi bormi?
- Menimcha, o‘sishdan boshqa yo‘lning o‘zi yo‘q. Olg‘a harakat qilish kerak. Bugun, Jahon banki raqamlariga ko‘ra, butun dunyo YaIMining 30 foizidan ko‘prog‘i raqamli iqtisodiyotga to‘g‘ri keladi. Buni barcha mamlakatlar rivojlantirishi lozim. Boshqa yo‘li yo‘q.
- Ayrim amaldorlar, ayrim ziyolilarning globalizatsiya tufayli yoshlar “aynib ketishi” yoki qandaydir destruktiv g‘oyalar kirib kelishi borasidagi hadiklarini qanday yengib o‘tsak bo‘ladi? Nima qilish kerak?
- Bilasizmi, shunday muhokama, shunday ixtilof borligining o‘zi yaxshi. Bu degani, turfa qarashlar bor, ular o‘zaro muloqotga kirish yo‘llarini qidirmoqda. Menimcha, shuning o‘ziyoq juda katta ijobiy holat.
Eldar Asanov suhbatlashdi.
Izoh (0)