O‘zbekistonliklarning 65 foizi tibbiyot xodimiga pul yoki sovg‘a bermagan — tadqiqot

“Yuksalish” harakati tomonidan birlamchi tibbiyot muassasalarida korrupsiyaviy omillarni aniqlash bo‘yicha so‘rov o‘tkazildi.

Unda jami 4 821 nafar respondent qatnashib, shundan 1968 nafarini aholi va 2853 nafarini tibbiyot muassasasi xodimlari tashkil etdi. So‘rovning asosiy maqsadi — aholiga birlamchi tibbiy xizmat ko‘rsatish sohasida mavjud korrupsion omillarni aniqlash, shuningdek, ularning oldini olish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat.

Aholi o‘rtasida so‘rovnoma

Bu so‘rovnomada 1 968 kishi ishtirok etdi. Ularning 49 foizi shahar joylarida, 51 foizi esa qishloq joylarida yashovchi aholidan iborat. Ishtirokchilarning 57 foizini ayollar, 43 foizini erkaklar tashkil etdi. Respondentlarning 41 foizi 31-45 yoshdagilar, 27 foizi 18-30 yoshdagilar, 21 foizi 46-55 yoshdagilar, 9 foizi 56-64 yoshdagilar va 2 foizi 65 va undan yuqori yoshdagilar bo‘ldi.

Ishtirokchilarning 65 foizi poliklinika va oilaviy shifokorlik punktlarida tibbiy xizmatlardan foydalanishda tibbiyot xodimiga pul yoki sovg‘a (shifokor qabuliga tezroq kirish, yaxshiroq muomala yoki ma’lumotnoma (spravka)/mehnatga layoqatsizlik varaqasini olish maqsadlarida) bermaganini bildirgan. 15 foiz respondent esa bepul tibbiy xizmatdan foydalanishda tibbiyot xodimlariga pul yoki sovg‘alar berganini ta’kidlagan. Shuningdek, 14 foiz respondent bu kabi holatlarni eslay olmasligini, 6 foizi ushbu savolni javobsiz qoldirishini bildirgan.

Yuqoridagi savolga ijobiy javob bergan respondentlarning

• 152 nafari bu holatda o‘zi tashabbuskor bo‘lganini,
• 93 nafari tibbiyot xodimlari so‘ragani yoki shama qilganini,
• 49 nafari bu holat har ikki tomonning o‘zaro roziligi bilan amalga oshirilganini bildirgan.

So‘rov natijalariga ko‘ra, 37 foiz ishtirokchi bepul tibbiy xizmat uchun minnatdorlik sifatidagi korrupsiyaning eng ko‘p tarqalgan ko‘rinishi sovg‘a yoki pul berish ekanligini, 26 foiz respondent xizmat uchun yashirincha pul olish ko‘rinishida va 5 foizi boshqa ko‘rinishlarda kuzatilishi haqida fikr bildirgan bo‘lsa, ishtirokchilarning 30 foizi tizimda korrupsiya yo‘qligini ta’kidlagan. 2 foiz respondent ushbu savolni javobsiz qoldirishni ma’qul deb topgan.

Shu bilan birga, “Nimalar sohada korrupsiyani keltirib chiqaruvchi asosiy omillar hisoblanadi?” degan savolga ishtirokchilarning 45 foizi birlamchi tibbiyot muassasalari xodimlarining oylik maoshining pastligi, 36 foizi odamlarning o‘zlari, 23 foizi tizimda korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha targ‘ibotning sustligi va 22 foizi sohaning to‘liq raqamlashtirilmaganini ta’kidlagan. So‘rovnomaning mazkur savolida respondentlarga bir nechta javoblarni belgilash imkoniyati taqdim etilgan.

Tibbiyot xodimlari o‘rtasida so‘rovnoma

Unda 2 853 nafar birlamchi tibbiyot muassasasi xodimi ishtirok etdi. Respondentlarning 75 foizi ayollar, 25 foizi erkaklardan iborat. So‘rovnomada ishtirok etgan tibbiyot xodimlarining 66 foizi hamshiralar, 16 foizi shifokorlar, 8 foizi kichik tibbiy xodimlar, 10 foizi birlamchi tibbiyot muassasalari rahbar lavozimlarida va birlamchi tibbiyot muassasalarida boshqa lavozimlarda band bo‘lganlarni tashkil etdi. Respondentlarning 57 foizi Oilaviy poliklinikalarda, 22 foizi Oilaviy shifokorlik punktlarida va 21 foizi boshqa muassasalarda faoliyat yurituvchi tibbiy xodimlardan iborat.

So‘rovnoma ishtirokchilarining 36 foizi o‘zlari ishlaydigan tibbiyot muassasalaridagi umumiy mehnat sharoitlaridan to‘liq qoniqishini bildirgan. Ularning 40 foizi yaratilgan sharoitlardan qisman, 15 foizi umuman qoniqmasligini ma’lum qilgan. Shuningdek, 9 foiz ishtirokchilar ushbu savolga javob berishga qiynalishini bildirgan.

Respondentlarning 57 foizi birlamchi tibbiyotda korrupsiya umuman yo‘qligini, 13 foizi Oilaviy poliklinikalar va Oilaviy shifokorlik punktlarida ishga kirishda, 8 foizi yuqori turuvchi tashkilotlardan kelgan komissiyani “rozi” qilishda, 6 foizi mehnatga layoqatsizlik varaqasini berishda, 5 foizi bemorlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishda va 5 foizi klinik davolanishga order berish munosabatlarida ko‘proq uchrashini ma’lum qilgan. 6 foiz respondent ushbu savolni javobsiz qoldirishni ma’qul deb topgan.

Birlamchi tibbiyot muassasalarida bemorlar yoki ularning yaqinlari tomonidan tibbiy xizmat uchun norasmiy “minnatdorchilik” (pul yoki sovg‘a) berish holatlari uchrab turishini bildirgan respondentlarning 38 foizi tizimdagi bu kabi norasmiy minnatdorchilik tibbiyot xodimlarining oylik maoshlari pastligi sababli, 36 foizi aholining o‘zida “shunday qilish kerak” degan tushuncha shakllanib qolgani sababli, 17 foizi shu orqali xizmat sifatini yaxshilashga umid qilishi tufayli va 9 foizi boshqa (xizmatimizdan mamnun bo‘lgani uchun, sog‘ayib ketganliklari uchun xursandchilikdan, keyingi safar joy yo‘q, deb qaytarmaslik va yaxshi xizmat ko‘rsatishi uchun, bemorga qilingan chiroyli muomala va sifatli tibbiy xizmat uchun, tibbiyot xodimining tashabbusi va talabi) sabablarni asosiy omil sifatida ko‘rsatgan.

So‘rovnoma natijalari

O‘tkazilgan so‘rovnoma aholi orasida bepul tibbiy xizmat uchun minnatdorchilik sifatida pul yoki sovg‘a berish kabi norasmiy to‘lovlarning mavjudligidan dalolat bergan. Aholi ham, tibbiyot xodimlari ham korrupsiyaning asosiy omili sifatida past oylik maoshlarni ko‘rsatgan.

“O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi milliy ekotizimni mustahkamlash” qo‘shma loyihasi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda jamoatchilik va hukumatning korrupsiyaga munosabati baholanganda aksariyat kishilar sovg‘a berishni korrupsiya emas, minnatdorlik deb bilishi ma’lum bo‘lgandi.