“Mahkumlar ozodlikka chiqquncha biror hunarli bo‘lishini istaymiz”. Tovoqsoydagi koloniya korxonasidan reportaj

O‘zbekistondagi jazoni ijro etish muassasalarida mahkumlarning qanday mehnat turi bilan shug‘ullanishi, kunlik yeb-ichishi, kiyim-kechaklari uchun mablag‘ni qayerdan olishi ko‘pchilikka qiziq. Ayrimlar “Mahkumlar faqat og‘ir ishlarga jalb qilinadi, yeb-ichishining ham tayini yo‘q” degan gumonini ham yashirmaydi. “Daryo” muxbiri shu kabi qator savollarga oydinlik kiritish maqsadida Toshkent viloyatining Tovoqsoy qo‘rg‘onida joylashgan 7-son jazoni ijro etish koloniyasining ishlab chiqarish korxonasidan reportaj tayyorladi.

550 nafar mahkum ish bilan band

Koloniyaning ishlab chiqarish korxonasi direktori Murodjon Tojiyevning ma’lum qilishicha, mazkur muassasada jami 900 nafardan ziyod mahkum bor. Ulardan 550 nafari ish bilan ta’minlangan.

“Korxonada uch smenada ish tashkil etilgan bo‘lib, payvandlash, tikuvchilik, o‘ymakorlik, konvert tayyorlash, rotang stol va stullar to‘qish, poyabzal va yumshoq mebel mahsulotlari ishlab chiqarish kabi o‘nlab sexlar mavjud. Har bir mahkum qiziqishi, mutaxassisligi va qo‘lidan nima ish kelishiga qarab, turli sexlarga joylashtiriladi. Ba’zilarga ustoz-shogird an’anasi bo‘yicha hunar sirlari ham o‘rgatiladi.

Ishlab chiqarilgan mahsulotlar sotuvi Respublika “Hunarmand” uyushmasi, Bo‘stonliq tumani hokimligi va boshqa tashkilotlar hamkorligida yo‘lga qo‘yilgan. 2021-yilda jami 9 milliard 230 million so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilgan va barchasi xaridorlarga yetkazilgan. Shundan 732 million so‘mi sof foyda”, – deydi Tojiyev.

“Davlat tomonidan uch mahal ovqat va ust-bosh kiyim beriladi”

Konvert tayyorlash sexidagi ishchilar uchun kuniga o‘rtacha 100 dona konvert tayyorlash majburiyati yuklangan. Bir dona konvertga 25 so‘m haq to‘lanadi.

“Og‘ir mehnat qila olmaydigan, sog‘lig‘ida qandaydir muammosi bor mahkumlar mana shunday yengil ish bilan shug‘ullanadi. Ular sakkiz soatlik ish vaqti davomida o‘rtacha 100 dona konvert tayyorlashi shart.

Ushbu konvertlar shartnoma asosida Ichki ishlar vazirligiga qarashli turli idoralarga yetkazib beriladi. Bo‘stonliq tumani hokimligi va boshqa tashkilotlar bilan ham shartnomamiz bor”, – deydi korxona direktori.

Qayd etilishicha, 1-qavatdagi tikuvchilik sexida tikishni o‘rganishni endi boshlagan mahkumlar mehnat qiladi. Bu yerda uch smenada ish yo‘lga qo‘yilgan. Bir smenada 60 kishi ishlaydi. Ular askarlar uchun dastro‘molcha va boshqa turli mahsulotlar tikadi. 2-qavatdagi tikuvchilik sexida esa kiyim-kechaklar tayyorlanadi.

“Aslida, mahkumlar davlat tomonidan uch mahal issiq ovqat, ust-bosh kiyim va o‘zi uchun zarur bo‘lgan asosiy jihozlar bilan ta’minlanadi. Korxonada ishlab topgan daromadini boshqa shaxsiy ehtiyojlari uchun ishlatadi, ya’ni do‘kondan mahsulotlar sotib olishi mumkin. Ortib qolgan pulini esa uyiga yuboradi”, – deya qo‘shimcha qildi Murodjon Tojiyev.

Uning ta’kidlashicha, har bir fuqaro-mahkum ish kuni yakunida ishlab chiqargan mahsulotini sex boshlig‘iga maxsus daftarga imzo qo‘yib, keyin topshiradi.

“Sex boshlig‘i tayyor mahsulotlarni yuk xati orqali tayyor mahsulotlar omborxonasi rahbariga topshiradi. Bu nima uchun kerak? Mahkum oy yakunida ish haqi yoki boshqa holatdan norozi bo‘lsa, shu daftar orqali uning qay darajada haq yoki nohaqligi isbotlab beriladi. Qisqasi, qonun hujjatlari asosida maoshlarini o‘z vaqtida to‘lab berish yo‘lga qo‘yilgan.

Mahkumlar rahbariyat tomonidan belgilangan kunlik rejani bajarmasa, ularga uch marotabagacha ogohlantirish beriladi va bu tartib ro‘yxat asosida yuritiladi. Agar ular shunda ham dars olmasa, jazo muddatini o‘tab bo‘lganidan keyin ularga xulosa beriladi: salbiy yoki ijobiy”, – deydi korxona direktori.

“2022-yil boshidan shunday tartib joriy qilindiki, mahkum o‘zi tayyorlagan mahsulotni oila a’zolariga sovg‘a tariqasida berishi mumkin. Bu jarayon qanday amalga oshiriladi? Mahkumning o‘zidan ariza olinadi. Arizaga asosan, buxgalteriya bo‘limi orqali hisob raqamidan mahsulot narxi qancha bo‘lsa, o‘sha pul yechib olinadi va mahkumga kvitansiya beriladi. Mahkum kvitansiyani uyidagilarga topshiradi va ular hujjatni hisob-kitob bo‘limiga berib, tashqari omborxonadan mahsulotni olib ketadi” – deya izoh beradi mas’ul.

Ish vaqtida mahkumlarning bir-biri bilan o‘zaro janjallashish holati ham kuzatiladimi, degan savolimizga bunday holatlar kuzatilishi, ammo doim ham emasligi aytildi. Bu kabi holatlarning oldini olish maqsadida tushuntirish va tarbiyaviy daqiqalar o‘tkazilib, har bir sexda kunlik nazoratchi xodim faoliyat yuritishi ta’kidlandi.

“Jazo muddatini o‘tash uchun keltirilgan fuqaro-mahkumlar qilmishidan pushaymon bo‘lib, qayta jinoyat sodir etmasligini anglab yetib, ertaga jamiyatga foydasi tegadigan shaxsga aylanishini, biror hunar o‘rganib, ozodlikka chiqishini istaymiz. Buning uchun bu yerda ularga barcha sharoitlar yaratilgan” – deydi Tojiyev.

Reportajning to‘liq variantini “Daryo”ning YouTube’dagi sahifasi orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Mirolim Isajonov, jurnalist

Ilhom Xursanaliyev, tasvirchi va montajchi