• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12557.56
    • RUB159.44
    • EUR14809.13
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +28°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Masjidga kirishi ruxsat etilgan yagona hayvon. Mushuklarga bo‘lgan munosabat shakllanishida qanday omillar rol o‘ynaydi?

    Insonlarning jonivorlarga munosabati va bunga ta’sir etuvchi omillar haqidagi adabiyotlar nihoyatda kam ekani sabab mazkur materialni tayyorlashda barcha mavjud ilmiy maqolalardan va manbalardan imkon qadar foydalandik.

    Mushuklar bir necha ming yilliklardan beri insonlar bilan yonma-yon yashab kelishiga qaramay, ayrim xalqlar ularni boshqalaridan ko‘proq yaxshi ko‘radi. Boshqa jamiyatlarda esa butkul befarqlik, hatto beshafqat munosabat kuchli ekani kuzatiladi. Quyida bunga sabab bo‘lgan bir qator omillarni sanab o‘tamiz.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Xalqlarning o‘tmishi

    Mustaqil tadqiqotchi Xurshid Yo‘ldoshevning fikrlariga ko‘ra, mushuklarga munosabat xalqning o‘tmishda ko‘chmanchi yoki o‘troq bo‘lganiga qarab farqlanishi mumkin. Ya’ni qadimda ko‘chmanchi bo‘lgan xalqlarda mushuklarga simpatiya hisi bo‘lmaydi. Chunki ular bir yerda muqim yashamagani hisobiga omborlari ham bo‘lmagan, tabiiyki, mushuklarga ehtiyoj ham bo‘lmagan. O‘troq xalqlar esa hosilini g‘amlab qo‘ygan hamda mushuklar uni kemiruvchilardan himoya qilgan. Natijada mazkur jonivor ularning turmush tarzida muhim ahamiyat kasb etgan. Yillar o‘tib, ko‘chmanchi xalqlar o‘troqlashsa-da, ularda turmushiga begona bo‘lgan jonivorga nisbatan instinktiv tarzda antipatiya qolib ketgan. Xalq og‘zaki ijodi, rivoyatlar hamda irim-sirimlarda ham mushuk obrazi muayyan xalqning ushbu hayvonga munosabatidan kelib chiqqan.

    Irim-sirimlar

    Irim-sirimlar qadimdan odamlarning hayotida mavjud bo‘lib, avloddan avlodga o‘tib keladi. Ularning paydo bo‘lishiga muayyan narsadan bexabarlik, bilimsizlik sabab bo‘ladi. Mushuklar haqidagi turli irim-sirimlar ham mushukning xulq-atvorini yaxshi bilmaydigan, mushuk bilan yaqin bo‘lmagan odamlar orasida urchigan. Bu ham ma’lum ma’noda savodi yuqori bo‘lmagan, ilm darajasi past bo‘lgan jamiyatlarda jonivorga nisbatan nafrat uyg‘onishiga turtki bo‘ladi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Qora mushuk

    Ko‘pgina xalqlarda qora rang o‘lim, qayg‘u, yovuzlik ramzi hisoblanadi. Sage Publications nashrida amerikalik psixolog-tadqiqotchilar Hayli Jons va Kristian Hartning “Qora mushuk atrofidagi keng tarqalgan salbiy fikrlar” nomli maqolasi chop etilgan. Tadqiqotchilar o‘z izlanishlari davomida so‘rovda qatnashayotganlarning diniy e’tiqodi, irim-sirimlarga ishonish-ishonmasligi hamda irqchilik borasidagi qarashlarini hisobga olgan. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, salbiy munosabat qora mushuklarning yuzidan uning emotsiyalarini o‘qiy olmagan odamlarda ko‘proq kuzatiladi. Bunday odamlarda, shuningdek, irim-sirimlarga ishonish yuqori darajada turadi. Buning diniy yoki irqiy qarashlar bilan hech qanday aloqasi yo‘q.

    Ijtimoiy muhit

    Elsevier nashri doirasiga kiruvchi Social and Behavioral Sciences jurnalida chop etilgan “Hayvonlarga bo‘lgan munosabatning psixologik va ijtimoiy-demografik ko‘rsatkichlari” maqolada muallif, ruminiyalik tadqiqotchi Livia Apostol va boshqalar hayvonlarga munosabat shaxsda empatiya qay darajada rivojlangani bilan bog‘liq, degan fikrni ilgari surgan. Unga ko‘ra, boshqa bir shaxsga nisbatan empatiya, ya’ni uning holati va hissiyotlarini tushunish hissi yuqori bo‘lgan odamlarda hayvonlarga ham mehr yuqori bo‘ladi. Hayvonlarning himoyasizligi, holatini so‘zlar orqali ayta olmasligi ularga bo‘lgan g‘amxo‘rlikning kuchayishiga turtki bo‘ladi. Shuningdek, oiladagi muhit bunday munosabat shakllanishida ahamiyatga ega. Kichikligidan ota-onasining uy hayvonini parvarishlashini ko‘rgan bolalarda boshqa bolalarga nisbatan mushuk-kuchuklarga moyillik ko‘proq bo‘ladi.

    Dinlar

    Sivilizatsiyaning ilk o‘choqlaridan biri bo‘lmish qadimgi Misrda mushuklar nihoyatda ulug‘langan, hatto go‘zallik ilohi Bastet ham mushuk tasvirida bo‘lgan.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Islom dinida esa masjidga kirishiga ruxsat etilgan yagona hayvon mushuk hisoblanadi. Shuningdek, Muhammad (s.a.v.) ham kiyimlarida mushuk uxlab qolganida, uning uyqusini buzmaslik uchun kiyimlarining o‘sha qismini kesib, keyin o‘rinlaridan turganlari haqida hadislar bor. Bundan tashqari, sahobalardan biri Abu Hurayra (“Mushuklar otasi”) ham mushuklarga mehr qo‘ygani bilan mashhur.

    Yahudiylikda muqaddas hisoblangan diniy yozuvlar to‘plami — Talmudda mushuk bir necha bor juda foydali hayvon sifatida (masalan, uyga yaqinlashgan mayda ilonlarni ovlagani haqidagi hikoyatlar) va o‘rnak bo‘la oladigan jonivor sifatida (“Agar Tavrot nozil qilinmaganida, biz ozodalikni mushuklardan o‘rgangan bo‘lardik”) tilga olingan.

    Nasroniylik dinida payg‘ambar Iso (alayhissalom) och-nahor yotgan mushukni qo‘liga olib, bag‘riga bosib, qishlog‘iga olib ketgani, unga suv va taom bergani hikoya qilinadi. Keyinchalik payg‘ambar bu mushukni Lorensa ismli beva shogirdiga tuhfa qilgan.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    O‘zbekistonda mushuklarga munosabat

    Afsuski, O‘zbekistonda mushuklarga munosabat havas qilarli darajada emas. Mamlakatda nafaqat mushuklarga, balki boshqa hayvonlarga nisbatan ham beshafqat munosabat tez-tez kuzatiladi. Achinarlisi, oxirgi paytlarda ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlar orqali kuchuk va mushuklar qiynoqqa solingan manzara aks etgan videotasvirlar tarqalishi ommalashgan. Bunday harakatni sodir etgan shaxslarga nisbatan davlat tomonidan ma’muriy jazo mavjud bo‘lsa ham (amalda jarima to‘lanadi, ammo hozirda Bosh prokuraturaning so‘roviga ko‘ra, hayvonlarni qiynoqqa solgan fuqarolarni 6 oygacha ozodlikdan mahrum etish haqida moddani Jinoyat kodeksiga kiritish muhokama qilinmoqda), jamiyatda buning kuchli ta’siri ko‘rinmayapti. Hatto fevral oyida Toshkent shahar Bektemir tuman hokimligi maktab o‘quvchilariga ko‘cha hayvonlari, xususan, daydi kuchuk va mushuklardan ehtiyot bo‘lish, ularning quturgan bo‘lish ehtimoli yuqoriligi hamda hayvonlar hujum qilganda qanday chora ko‘rish kerak ekani yuzasidan trening tashkil qilgan. Bunday harakatlar, shubhasiz, voyaga yetmagan bolalarda jonivorlarga nisbatan qo‘rquv va boshqa salbiy hislarni uyg‘otadi.

    Ziyodaxon G‘ulomova tayyorladi.

    28.02.2021, 21:14   Izoh (0)   48142
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Olimlar organizmda koronavirusdan keyingi belgilar qachon butunlay yo‘qolishini aniqladi

    27.02.2021, 13:56

    Yerning eng aniq yassi xaritasi yaratildi

    23.02.2021, 13:59

    Olimlar uxlayotgan inson bilan muloqot qilishni o‘rganib oldi

    21.02.2021, 13:57

    Dunyodagi eng katta aysberg muzli mozaikaga aylandi (foto)

    18.02.2021, 16:58

    Koronavirusdan tuzalgandan keyingi sindrom alomatlari ma’lum qilindi

    15.02.2021, 16:36

    “Butun dunyodagi koronavirusning barcha zarralari bitta kola idishiga sig‘adi” — matematik

    12.02.2021, 21:59
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Hududiy elektr tarmoqlari” AJ Fitch Ratings agentligining xalqaro kredit reytingini “BB, barqaror” darajasiga oshirdi


    Toshkentda navbatdagi SAG XL gilam do'koni o'z ishini boshladi


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    HONOR ilhomlantiruvchi AI texnologiyalarga ega HONOR 400 seriyasini taqdim etdi


    Burger va lavashdan tortib kabob hamda flat-white’gacha — barchasi bir joyda!  


    NRG Uzbekistan 60 gektar maydonda "shahar ichida shahar" keng ko‘lamli turar-joy loyihasini ishga tushirmoqda


    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    Smart Business va UZCARD Farg‘ona tadbirkorlari uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda 


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 


    Inflyatsiya va jamg‘armalar: Nega pul o‘z qiymatini yo‘qotadi?


    Farg‘ona viloyatida mo‘l hosil: fermerlar 95 sentnerdan ortiq g‘alla yetishtirdi 


    Imzodan Engelberg premium romlari hashamatlikning timsolidir


    “O‘zbekgidroenergo” AJning xalqaro kredit reytingi BB (barqaror) darajasiga ko‘tarildi

     

    Tavsiya etamiz

    SSSRning qo‘shni davlatga bosqini tarixi: Afg‘onistonda yodgorlik o‘rnatilgan yagona sovet askari kim edi?

    5 iyul, 15:22

    “Erishib bo‘lmaydigan ball belgilangani yo‘q” — “El-yurt umidi” jamg‘armasi ijrochi direktori

    4 iyul, 22:11

    “AQSH o‘yindan chiqmoqchi”. Ukraina Qo‘shma Shtatlar yordamisiz qayergacha bora oladi?

    4 iyul, 19:55

    Isroil AQSHga hujum qilgan kun: o‘nlab amerikaliklarni o‘ldirish bu anglashilmovchilik edimi yoki fitna?

    2 iyul, 19:45
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Madagaskar yaqinida 300 yil oldin cho‘kib ketgan va dengiz qaroqchilari o‘ljasiga aylangan kema topildi

    Dunyo | 5 iyul, 23:55

    Buxoro va Qoraqalpog‘istonda “valyutchik”lar ushlandi

    O‘zbekiston | 5 iyul, 23:30

    “Yevropa o‘tmishda Afrikani talagan” — JAR prezidenti

    Dunyo | 5 iyul, 23:15

    Klublar o‘rtasidagi JCH. “PSJ” 9 kishi bo‘lib “Bavariya”ni mag‘lub etdi

    Sport | 5 iyul, 23:06

    USAID faoliyati to‘xtatilishi tufayli nigeriyaliklarga ochlik xavfi tahdid solmoqda — OAV

    Dunyo | 5 iyul, 22:47

    Sirdaryoda 892 mln so‘mlik noqonuniy zargarlik savdosi fosh etildi

    O‘zbekiston | 5 iyul, 22:22

    Superliga. “OKMK” Muborakda “Mashʼal”ni mag‘lub etdi

    Sport | 5 iyul, 22:20

    Isroil Eronning beshta harbiy obyektga zarba berganini yashirgani aniqlandi

    Dunyo | 5 iyul, 22:05
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.