“Йўлларда болалар ўлими учун сиёсий жавобгарлик бўлиши керак” — жамоат фаоллари аянчли ЙТҲлар ҳақида

Бугун, 5 июль куни Самарқанд ва Навоий вилоятларида жамоатчиликни жунбишга келтирган йўл-транспорт ҳодисалари ҳақида хабарлар берилди. Афсуски, уларнинг иштирокчилари 7-8 ёшли болалар. Мурғак жонлар тез ҳаракатланган автомобиллар зарбидан узилган.

Ўзбекистонда ечимини кутаётган жиддий муаммолардан бири — йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш тизимини яхшилаш бўлиб қолмоқда. Кунлик хабарлардан бир нечтаси давомий йўл-транспорт ҳодисалари тўғрисида бўлади. “Авария” сабаб кимдир вафот этади, бошқа биров ногирон ёки оғир ярадорга айланади. Айниқса, охирги вақтларда йўлларда болалар билан содир бўлаётган ЙТҲлар кўпаяётгандек.

Яқинда Сенат мажлисида берилган маълумотга кўра, 2024 йилнинг 5 ойи давомида жами 359 нафар ўқувчи ЙТҲга учраган. Уларнинг 65 нафари ҳалок бўлган, 294 нафари турли даражада тан жароҳатлари олган. Мазкур ҳодисаларнинг 57 фоизи йўл инфратузилмасидаги камчиликлар сабаб, 43 фоизи ҳайдовчи томонидан йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилмаслик оқибатида содир этилган.

“Давлетов.уз” каналида Ўзбекистонда йўл ҳаракати хавфсизлиги стратегияси бутунлай қайта кўриб чиқилиши кераклиги ҳақида пост қолдирилди.

Йўлларда болаларнинг ўлими учун сиёсий жавобгарлик бўлиши керак. Йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати бутунлай тугатилиши керак. Бу хизмат ва унинг раҳбарияти ўзини оқламади. Ишининг самараси йўқ, фаолияти тескари ва мантиқсизликдан иборат, дейилади каналдаги постда.

Юқорида содир бўлгани ёзилган ЙТҲда икки бола ўлими ҳақида фикр билдираркан, ҳуқуқшунос Хушнудбек Худойбердиев ҳукумат жабр кўраётган фуқаролар билан ҳисоблашиши кераклигини эслатди.

Навоийдаги воқеани ижтимоий тармоқларда ўқиган/кўрган бўлсангиз керак. Саккиз ёшли қизалоқ пиёдалар ўтиш йўлагидан ўтаётганда тезликда ўзаро пойгалашган иккита машина уриб юборибди, биттаси устидан босиб кетганга ҳам ўхшади. Дилингизни хира қилмаслик учун видеосини жойлаб ўтирмайман. Афсуски, бунақа ҳолатларни кескин камайтира олмаяпмиз, чунки буни чин дилдан хоҳлаб, ҳаракат қиладиган мардлар топилмаяпти. Йўл ҳаракати хавфсизлигини яхшилашга оид жиддий чоралар кўриш пайтида шу соҳа тепасидаги масъуллар ҳам, ҳукумат вакиллари ҳам ижтимоий тармоқдаги “автотеррорист”ларнинг оҳ-воҳидан хавотир олади ва қўрққанидан улар билан ҳисоблашади. Аслида эса ҳукумат шаҳар ичида 170 тезликда юрадиган “автотеррорист”лар билан эмас, аксинча қоидабузарлар туфайли фарзандини, ота-онасини ва бошқа жигарларини йўқотган фуқаролар билан ҳисоблашиши керак эди. Уларнинг дардини эшитиши ва бошқа қайтарилмаслиги учун кескин чоралар кўриши шарт эди. Афсуски, бизда ундай эмас, минг афсус. Ўзи тинимсиз радарга тушиб, кейин видеода “вой-дод, ойлигим кам, энди бу жаримани қандай тўлайман”, деб йиғлайдиган аҳмоқлар, қанча кўп қоида бузганини ижтимоий тармоқлар орқали кўз-кўз қилиб, мақтанадиган машҳур калтафаҳм санъаткор ва блогерлар, қонунларга қанчалик тупуриб қўйганини кўрсатишга уринадиган каттаконларнинг бетайин арзандалари Ўзбекистонда тарози палласини кўпроқ босиб юбормоқда. Уларнинг тоши оғир, боласини йўқотганларнинг кўз ёшлари эса енгил келмоқда. Афсус, минг афсус…, деб ёзди ҳуқуқшунос.

Таҳлилларга кўра, Ўзбекистонда ЙТҲларининг 53,7 фоизи пиёда ва велосипедчилар билан содир бўлмоқда. Мамлакатдаги мактабларнинг 9 минг 548 таси транспорт серқатнов ҳудудларда жойлашган ва аксарияти олдида пиёдалар учун йўлаклар йўқ, светофорлар ўрнатилмаган.

2024 йил 1 январь ҳолатига кўра, республикадаги жами 209,3 минг километр автомобиль йўлларининг 56,1 минг километр қисми (27 фоизи) таъмирталаб ҳолатда.

Автомобиль йўлларида йўловчилар хавфсизлигини таъминлаш юзасидан таъсирчан назорат тўлиқ ва самарали ўрнатилмаган. Шу сабаб 2023 йилда жами 16 миллиондан ортиқ қоидабузарлик аниқланган. Содир этилган 9 минг 839 та ЙТҲ оқибатида 9 минг 209 киши жароҳатланган, 2 минг 282 киши ҳалок бўлган.

2023 йилда болалар билан боғлиқ 1 минг 794 та ЙТҲ юз бериб, уларда 1 минг 568 нафар бола жароҳатланган, 263 нафари оламдан ўтган.

Хушнудбек Худойбердиев ёзган яна бир постида ўтган йили ҳайдовчилар учун жарима баллари тизимини жорий этишга оид қонун лойиҳаси эсланган. Ҳуқуқшуноснинг қайд этишича, аслида бу тизим 2022 йил 1 декабрда ишга тушиши керак эди, чунки бу ҳақда президент қарорида белгиланганди. Лекин бир ярим йилдан буён қарор талаби бажарилмаяпти.

2023 йил ноябрь ойига келиб, бу ҳақдаги қонун парламентда кўриб чиқилишни бошлади. Минг афсуски, мана шу яхши қонунни ҳам бошига етишди. Энг аввало, айрим мансабдорлар қонуннинг ичига умуман мазмунан мос келмайдиган, Конституцияга зид битта моддани қўшиб юборишган. Яъни орган ходимини видео ва фототасвирга олиб, интернетга жойлаш мумкин эмас, деган қоидани тиқишган. Ваҳоланки, бу қоида Конституциядаги ахборот олиш ва тарқатиш ҳамда сўз эркинлигига зид. Тўхтаб қолган қонун туфайли сув ва ҳаводек керак бўлган жарима баллари тизими ҳам кучга кирмаяпти, деб ёзган мутахассис.

Собиқ депутат Расул Кушербаев ҳам йўл ҳаракати қоидабузарликларини жарима баллари асосида баҳолаш тизимини тезроқ ишга тушириш зарурлиги ҳақида ёзган.

Ички ишлар вазирлиги ва бошқа масъуллар ушбу тизимни ишга тушириш бўйича қонун лойиҳасига бошқа масалаларни (тасвирга олиб тарқатганлик учун жазо) аралаштиришмаганида қонун аллақачон қабул қилинган бўларди. Бугун идоравий, шахсий манфаатлар кўплаб ҳайдовчиликка номуносиб шахсларнинг рул бошқарувида қолиши ва инсонларнинг ҳалок бўлишига олиб келмоқда. Йўлларда сизу бизнинг фарзандларимиз, яқинларимиз ёки ўзимизни босиб ўлдиришга тайёр потенциал қотиллар кўп. Уларни ҳайдовчилик ҳуқуқидан маҳрум қилиб, автомобиль бошқарувига яқинлаштирмаслик чоралари кўрилмаса, эртага ҳамманинг бошига етишади, деб ёзган Расул Кушербаев.

2024 йилнинг 5 ойида мамлакат бўйича содир бўлган умумий йўл-транспорт ҳодисаларининг сони ҳар 100 минг аҳолига 7,2 тани ташкил этган бир пайтда ушбу салбий кўрсаткич Тошкент шаҳрида 12,8 тани, Тошкент вилоятида 12,2 тага, Наманган вилоятида 9,1 тага ва Фарғона вилоятида 8,4 тага етган.

Ўлим билан боғлиқ йўл-транспорт ҳодисаларининг салмоғи Самарқанд, Тошкент (80 тадан), Фарғона (69 та), Қашқадарё ва Сурхондарё (53 тадан) вилоятларида ҳамон юқорилигича қолмоқда.