• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12509.83
    • RUB156.55
    • EUR14520.16
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +34°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Илм-фан

    Ажойиб ихтиро ва аянчли якун. 18 март — Рудольф Дизель таваллуд топган сана

    Дизель двигатели ҳақида кўпчилигимиз, албатта, эшитганмиз. Дизель моторли машиналарни кўчаларда тез-тез учратиш мумкин ва асосан, бундай двигатель ёқилғисининг бензиндан арзонроқ юриши туфайли одамлар шундай машиналарни харид қилишади, деган фикр ҳам, албатта, қулоққа чалиниб туради. Лекин дизель двигателининг асосий афзаллиги фақат бугина эмас. Бугун ушбу ажойиб двигатель ихтирочиси бўлмиш Рудольф Дизель таваллуд топган кун. Ажойиб ихтирочи ва механик Рудольф Дизель 1858 йилнининг 18 март санасида Парижда туғилган эди. Сана муносабати билан «Дарё» Дизель ва унинг номи билан аталган двигателнинг ихтиро қилиниши тарихи ҳақида ҳикоя қилади.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    Рудольф Дизель гарчи Парижда туғилган бўлса-да, лекин немис бўлган. Унинг отаси Франция пойтахтига Аугусбургдан келиб ишлайдиган муҳожир бўлиб, китоб муқовалаш бўйича уста бўлган. Кейинчалик ота-онаси Рудольф Дизельни яна Аугусбургга, амакисиникига жўнатиб юборади ва бўлажак ихтирочи айнан шу ерда, профессор амакисининг катта кутубхонасида фан-техникага оид адабиётларни бир бошдан ўқиб чиқиш орқали муҳандислик қобилиятини шакллантира бошлаган. У Политехника мактабини тамомлагач, Мюнхендаги Бавария политехника институтида махсус грант ютиб олган ва ички ёнув двигателини такомиллаштириш борасида изланишларни бошлаб юборган.

    Рудольф Дизель ўзининг илк двигателини 1897 йилда ясаб, муҳандисларга тақдим қилган. У 20 от кучига эга ва дақиқасига 172 марта айланадиган двигатель бўлиб, нақ 5 тонна тош босган. Дизель ўз қайдномаларида ушбу турдаги двигателнинг ҳақиқий, ишчи намунасини олиш учун 17 йиллик меҳнати синганини ёзиб қолдирган ва илк бора барча ўйланган натижаларни тақдим қилиб, худди лойиҳа ва ҳисоб-китобларда кутилганидек самарали ишлай бошлаган двигатель намунасини 1897 йилнинг 28 январь кунида ясаб, ишлатиб кўрганини белгилаб қўйган эди.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    Дизельнинг ушбу илк экспериментал двигатели биринчи уринишдаёқ ўша замоннинг бошқа турдаги двигателларидан юқорироқ фойдали иш коэффициентига (ФИК) эга бўлиб, хусусан, кема ва паравозларда қўлланиладиган буғ двигателлари аранг 12—20 фоиз ФИКга эга бўлган бир пайтда, Дизельнинг ушбу янги ихтироси 26,2 фоиз ФИК намойиш этгани диққатга сазовордир. Бу ажойиб кўрсаткич дарҳол кўплаб саноат корхоналари ва мутахассисларнинг диққатини ўзига жалб қилган. Чунки ушбу двигатель тамомила янгича ёндашув асосида ишлайдиган ички тузилишга эга бўлиб, унда ички ёнув ҳодисаси сиқилиш физик ҳодисаси таъсири туфайли содир бўлади ва шу орқали ФИКнинг ўсишига эришилади. Дизель ўз кузатишлари ва тажрибалари орқали ички ёнув двигателининг ФИКи ундаги ёнилғининг сиқилганлик даражасига монанд кучайишини пайқаган эди. Лекин бунда ёнилғининг ортиқча сиқиб юборилиши ҳам хатарли бўлиб, бу босим ва ҳароратнинг кескин ошиб кетишига ва оқибатда ёнилғининг муддатидан аввал ёниб битишига олиб келарди. Шу сабабли Дизель двигатель ичида ёнилғини эмас, балки ҳавони сиқиш орқали ФИКни ошириш мумкин, деган ғояни синаб кўрган ва шу орқали мақсадига эришган. Унда цилиндрга суюқ ёнилғи катта босим остида пуркаб киритилган, бу пайтда 600—650 цельсий ҳароратга эга сиқилган ҳавонинг иссиқлик энергияси сабабли ичкарига кириб борган ёнилғи ўз-ўзидан алангаланган ҳамда бунинг натижасида газларнинг кенгайиши рўй бериб, айнан шу нарса двигатель поршенларини ҳаракатга келтирган. Шу тариқа Дизель ички ёнув двигателининг ФИКни сезиларли оширишга эришган эди.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    Юқорида айтилганидек, ФИК нуқтаи назаридан ўз замонаси учун аъло кўрсаткичга эга бўлган бу турдаги двигателга дарҳол кўплаб саноат корхоналари қизиқиш билдирган. 1898 йилнинг 1 январида, яъни биринчи ишчи намуна олинганидан деярли 1 йил ўтиб, у мазкур турдаги моторларни ишлаб чиқаришга ихтисослашган каттагина завод ташкил қилган. 1900 йилда эса биз яхши билган дизель двигателлари алоҳида савдо белгиси, яъни патент ҳуқуқи асосига эга бўлиб, расмий рўйхатдан ўтказилган. 1903 йилда муҳандислар илк бор дизель двигателига асосланиб ҳаракатланадиган йирик кемани сувга туширган. Барча экспериментлар муваффақиятли ўтгач, кемасозлик корхоналаридан дизель двигателига кўплаб буюртмалар келиб туша бошлаган. 1908 йилда эса жаҳонда илк дизель двигателли автомобиль сотувга чиқарилган. Шу йилнинг ўзида дизель двигателларини локомотив ва юк машиналари учун ҳам мос моделларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилган бўлиб, улар ҳам амалиётда муваффақият билан қўлланила бошлаган.

    Дизель двигателли енгил автомобиллар ичида серияли ишлаб чиқаришга йўлга қўйилган биринчи машина 1936 йилда Daimler-Benz заводларидан чиқа бошлаган эди. Ўшанда Mercedes-Benz 260D моделли енгил машина тарихда илк бор кенг истеъмол учун мослаб ишлаб чиқарилган дизель моторли автомобиль сифатида тарихга кирди.

    Лекин шуни таассуф билан айтиш жоизки, қанчалик ажойиб ихтирочи бўлмасин, Дизель унчалик яхши бизнесмен бўлмаган. У муҳандис сифатида фикрлаш борасида ҳаммадан илғор бўлиши мумкин эди, лекин иқтисод ва молиявий саводхонлик бобида деярли уқувсиз шахс бўлган. Қолаверса, патент олиш жараёнлари билан боғлиқ мураккаб бюрократик тўсиқлар уни кўп хуноб қилган. Ўз маблағларини бошқариш ва сарфлаш борасида бироз таваккалчи бўлган Рудольф Дизель 1913 йилда касодга учраган ва иқтисодий инқирозга юз тутган. Жаҳонга ажойиб техник восита — катта ФИКга эга бўлган двигателни тақдим қилган муҳандиснинг ўлимига айнан шу омил сабаб бўлган, деган фикр кўплаб манбаларда асосий версия сифатида илгари сурилади. Ҳар ҳолда, қандайдир сабаб билан ўша йилнинг кузида кемада Ла-Манш орқали Бельгиядан Англияга йўл олган ихтирочи сирли тарзда ғойиб бўлган. Уни 29 сентябрда кечки пайт ўз каютасига кириб кетганидан кейин ҳеч ким қайтиб кўрмаган. Баъзилар Дизель молиявий инқироз туфайли ўз жонига қасд қилган, яъни ўзини сувга ташлаган деган фикрни илгари суради. Яна баъзи манбаларда эса уни немис разведкасининг махсус хизмат ходими йўқ қилган, деган тахмин ҳам билдирилади. Чунки у Англияда инглиз флотининг юқори лавозимли масъул шахслари билан қандайдир техник режани муҳокама қилиши керак бўлган ва шу сабабли, немислар бунга йўл қўймаслик учун уни ўлдиришган эмиш. Хуллас, Рудольф Дизельнинг сирли ўлими тафсилотлари мавҳумлигича қолган. Унинг жонсиз танасини бельгиялик балиқчилар денгизда кўрган, лекин бу пайт бўрон тургани боис жасадни сувдан чиқара олишмаган.

    Дизель ихтироси бўлмиш двигателлар ҳозирда ҳам кўплаб транспорт турларида кенг қўлланилади. Хусусан, темир йўл, автомобиль, трактор ва комбайнларнинг кўплаб турлари айнан дизель моторидан ҳаракатга келади.

    Музаффар Қосимов тайёрлади.

    19.03.2021, 06:12   Изоҳ (0)   99227
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Финляндиялик олимлар ҳаводан егулик тайёрлаш мумкин бўлган технологияни яратди

    14.03.2021, 08:53

    Олма мия фаолиятини яхшилайди — олимлар

    03.03.2021, 15:58

    Олимлар ўлим хавфи эҳтимоллигини 25 фоизга қисқартиришга қодир маҳсулот номини маълум қилди

    01.03.2021, 12:34

    Олимлар организмда коронавирусдан кейинги белгилар қачон бутунлай йўқолишини аниқлади

    27.02.2021, 13:56

    Ернинг энг аниқ ясси харитаси яратилди

    23.02.2021, 13:59

    Олимлар ухлаётган инсон билан мулоқот қилишни ўрганиб олди

    21.02.2021, 13:57
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Бизнесга биринчи қадам — “Lux”: Universal bankдан 100 миллион сўмгача имтиёзли кредит


    “Омад мавсуми” UZCARD билан: уч босқич, учта саёҳат ва бош соврин — электромобиль 


    Оҳангаронда “ Turon Enduro Uzbekistan Cup” эндуро мототцикл мусобақаси бўлиб ўтади 


    APEX BANKдан бизнес учун индивидуал хизмат кўрсатиш — бу қулайлик билан бизнес юритиш демакдир


    Олий таълим етакчилари Тошкентда биринчи ҚС Eurasia Форумъда бирлашади


    Дивидендлар нима: улар қандай ишлайди ва инвесторлар қандай фойда олади?


    “Янги Ўзбекистон” боғи йўллари ёпилгани ҳақидаги хабарлар асоссиз 


    ИМЗОнинг Engelberg премиум деразалари Нидерландияга экспорт қилинди


    Way II компаниясидан иккинчи дивиденд тўлов


    7 йилга пеняларсиз бўлиб тўлаш имконияти — 2025 йил охиригача премиум-класс коттежларни қулай муддатли тўлов асосида харид қилинг! 


    “Yandex Uzbekistan” информатика ўқитувчилари учун таълимда сунъий интеллект этикасига оид интенсив курслар ташкил этди


    Central Asian University халқаро Васийлик кенгаши ташкил этилганини эълон қилади 


    “Боғибаланд”да анжир сайли: Самарқандда миллий мева байрами бўлиб ўтди 


    Наманган, Фарғона ва Андижон Pepsi Music Fest қуввати билан бирлашди!


    ИМЗОнинг Engelberg премиум деразалари Нидерландияга экспорт қилинди 

     

    Тавсия этамиз

    Тошкентда иссиқлик таъминоти ва иссиқ сув тарифлари яна оширилиши мумкин

    13 август, 09:46
    Audio Icon

    Самога сочилган юлдузлар: “Пахтакор 79” воқеасига 46 йил бўлди

    11 август, 10:09

    Тобутга яширилган оғу: Вьетнам уруши пайтида АҚШга ҳарбий самолётларда героин ташиган жиноятчи ким эди?

    10 август, 21:42
    Audio Icon

    Космосдан қуруқликкача: АҚШнинг “Олтин гумбаз” ракета қалқони 4 қатламдан иборат бўлади

    13 август, 13:39
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Қозоғистон ҳукумати Каспий денгизи муаммоларини ўрганиш учун 560 минг доллар ажратди

    Дунё | 13 август, 19:10

    Болани асалари ёки ари чақса, нима қилиш керак? Педиатр тушунтирди

    Маслаҳатлар | 13 август, 19:00

    “Ҳайдаб чиқиб кетибди, мен бехабарман”: Ургутда йўлларда безорилик қилган ёш ҳайдовчига чора кўрилди

    Ўзбекистон | 13 август, 18:50

    Украина Россия билан ҳаво ҳужумларини тўхтатиш борасида келишишга тайёр

    Дунё | 13 август, 18:40

    Ўлимидан 10 дақиқа ўтиб, қайта тирилган эркак таассуротлари билан бўлишди

    Дунё | 13 август, 18:30

    Наманган, Фарғона ва Андижон Pepsi Music Fest қуввати билан бирлашди!

    Реклама | 13 август, 16:30

    Ўзбекистон ва Қирғизистон чегарасидаги “Тул” назорат-ўтказиш пункти вақтинча ёпилди

    Ўзбекистон | 13 август, 18:20
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.