1972 йилнинг 24 февралида биринчи совет атом сувости кемасида ҳалокатли ёнғин чиқди. К-19 сувости кемаси Россия сувости кемалари тарихида алоҳида ўрин тутади. Сабаби у СССР тарихидаги илк атом билан ишловчи сувости кемаси эди. Ушбу кема тарихда ҳалокатли Хиросима лақаби билан қолди – уни том маънода бахтсиз ҳодисалар таъқиб қиларди. «Дарё» бундан 49 йил аввал содир бўлган шундай ҳодиса тарихидан ҳикоя қилади.
К-19 илк маротаба 1959 йилнинг 11 октябрида сувга туширилди ва 1990 йилнинг 19 апрелига қадар флот таркибида хизмат қилди. 1972 йил 24 февралда кеманинг 8 ва 9-қисмларида содир бўлган ёнғин 28 нафар экипаж аъзоси ва 2 қутқарувчини ҳаётдан олиб кетди. Шимолий Атлантика океанида, Нюфаундленд оролидан 1,1 минг километр шимоли-шарқда ҳаракатланаётган кема ўша куни эрта тонгда 120 метр чуқурликда ҳаракатланарди.
Денгиз тадқиқотлари маълумотларига кўра, соат 10:23 да ҳаво тозалаш мосламаси фильтрининг ҳаво иситгичига туташган ерида, 9-бўлинмада нефть ёниб кетди. Ушбу ҳодиса бир ҳафта олдин содир бўла бошлаган воқеалар ҳосиласи эди. 17 февраль куни кема гидравлик тизимида ёриқ пайдо бўлди ва ундан нефть оқишни бошлади. Муаммо дарров пайқалди ва бартараф этилди, аммо унинг оқибатларига етарлича баҳо берилмаган эди. 24 февраль куни соат 10:54 га келибгина ҳалокат сигнали чалинди. Одамларни эвакуация қилиш ва уларни кеманинг хавфдан йироқ бўлинмаларига ўтказиш керак эди ва шу сабабли воқеа жойида фақат бўлинма қўмондони, учинчи даражали капитан Лев Циганков ва унинг бир неча одамлари қолишди. Уларнинг ҳеч бирида тирик қолишга умид йўқ эди ва барчалари ёнғинга қарши мардонавор курашганча жон бердилар. Қисқа фурсатда углерод оксиди кеманинг асосий электр станцияси жойлашган олтинчи бўлинма – иккита ядро реакторига етиб борди ва у ердагиларнинг ҳаётига ҳам зомин бўла бошлади.
Ўлим хавфи муқаррарлаша бошлагач офицер Александр Новиков кемадагиларга изоляция маскаларини кийишга ёрдам беришни бошлади ва кўпларнинг ҳаётини сақлаб қолишга муваффақ бўлди, аммо ўзиникини эмас. 10:56 да К-19 да кучли бўрон авж ола бошлади. Совет денгиз флотининг 30 дан ортиқ кемалари қутқарув ишида қатнашдилар. Ҳалокат содир бўлганидан икки кун ўтиб сувости кемасига биринчи қутқарувчи кема – «Ангарлес» яқинлашди, аммо унинг қутқарувга йўналтирилган барча ҳаракатлари самарасиз тугади. Кейин махсус жиҳозларга эга бўлган қутқарувчилар К-19 ни тортиб олиб, эвакуация қилиш учун ҳаракатни бошладилар. Аммо бу жараён яна ўн кун давом этди. Фақат 8 март кунига келибгина қутқарув отрядининг кемалари – «Александр Невский» крейсери ва «Магомет Гаджиев» базаси ва шу каби учта кема К-19 га яқинлашишга муваффақ бўлди.
Эвакуация ишларига қўшилган вертолёт ёрдамида 62 киши К-19 дан чиқариб олинди. Гувоҳларнинг айтишича, 23-кундан кейингина қутқариб олишга муваффақ бўлинган денгизчиларнинг кўзлари қуёш кўр қилиб қўймаслиги учун уч ҳафта давомида боғлаб қўйилган. Ниҳоят 2 апрель куни К-19 сувости кемаси Североморскка етиб борди.
Ёнғин ва унинг тафсилотларини ўрганиш ишлари ниҳоясига етгач экипаж командири ва денгизчиларнинг ҳолат юзасидан амалга оширган барча ҳаракатлари тўғри деб топилди. Командир «Қизил байроқ» ордени билан, капитан-лейтенант Борис Поляков эса «Қизил юлдуз» ордени билан тақдирланди. Бошқа кўплаб экипаж аъзолари ҳам (улар орасида ҳодиса оқибатида вафот этганлари ҳам бор) турли мукофотларга сазовор бўлди. Сувости кемаси портга қайтганидан сўнг бир ярим ой ичида шундай улкан фожиадан омон қолган экипаж тарқатиб юборилди.
К-19 нинг ўзи эса 1972 йил июндан ноябргача давом этган таъмирлаш ишларидан кейин иш жараёнига қайтарилди.
Дилбар Исматуллаева тайёрлади.
Изоҳ (0)