• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12557.56
    • RUB159.44
    • EUR14809.13
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +34°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Atom energetikasi: juda qimmat va xatarli

    Germaniyaning iqtisodiy tadqiqotlar bo‘yicha yetakchi instituti – DIW Berlin yaqinda atom energetikasi istiqbollariga oid muhim bir hisobotini e’lon qildi. U “Juda qimmat va xatarli: atom energetikasi iqlimga do‘st energota’minot emas” deb nomlanadi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    Iqlimni muhofaza qilishi borasidagi tobora faollashayotgan munozaralar asnosida turli taraflardan shunday fikrlar o‘rtaga tashlanmoqdaki, go‘yoki, atom energiyasi “sof energiya” emish. Germaniyaning o‘zida ham ayrim ekspertlar tomonidan, aynan iqlimni muhofaza qilish vaji yuzasidan, mamlakatda ishlab turgan atom elektr stansiyalarning faoliyat muddati uzaytirishi lozim degan fikrlar yangramoqda. Eslatib o‘tamiz, Germaniyada so‘nggi atom reaktorini 2022-yildan kechiktirmasdan ishdan to‘xtatish haqida qonun qabul qilingan. Biroq nemis energetiklari atom energetikasidan butunlay voz kechilishi tufayli yoqilg‘i yoqishga asoslangan energiya ishlab chiqarishga qaytilsa, unda atmosferaga tashlanadigan is gazi miqdori keskin oshishini va bu narsa iqlimni muhofaza qilish konsepsiyasiga zid kelishini ham ta’kidlagan.

    Umuman olganda, Yevropa ittifoqi miqyosida “sof energiya” loyihasi mavjud bo‘lib, u aynan iqlim muhofazasi muddaolariga asosan qit’a bo‘ylab atom energetikasini yanada rivojlantirish istiqbollarini ilgari suradi. Unga ko‘ra, nafaqat mavjud AESlarning xizmat muddatini uzaytirish, balki yangi AESlarni qurib, ishga tushirish orqali “sof energiya” konsepsiyasini to‘laqonli amalga oshirish maqsadlari ko‘zda tutilgan. Xalqaro energetika agentligi (IEA) ham atom energetikasi sohasini yanada taraqqiy ettirish tarafdori hisoblanadi va bu orqali mavjud iqlim muammolarini hal qilish mumkin degan g‘oyani ilgari suradi. IEA hattoki turli mamlakat hukumatlaridan yadro energetikasi tarmog‘iga subsidiyalar ajratish orqali ko‘mak ko‘rsatishni ham taklif qiladi.

    Aslida iqlim muammolarini bartaraf qilish yo‘lida yadro energetikasini rivojlantirish mavzusi yangi paydo bo‘lgan mavzu ham emas. Qazilma yonilg‘ining yonishi natijasidan elektr energiyasi ishlab chiqarish tufayli yuzaga keladigan salbiy global iqlim o‘zgarishlari haqida 1970-yillar boshidayoq atom fizikasi mutaxassislari bong ura boshlashgan. Xususan, atom fizikasi mutaxassisi Elvin Vaynberg ushbu masalani Germaniyada jamoatchilik orasida ko‘tarib chiqqan ilk faollardan biri edi. O‘shandayoq mutaxassislar iqlimga salbiy ta’sir qilmaydigan “sof energiya” manbai sifatida atom energetikasini rivojlantirish kerakligini ta’kidlashni boshlagan. 2000-yillarda Britaniya bosh vaziri bo‘lgan Toni Bler ham rasmiy minbarlardan turib bir necha bora atom energetikasida jadalroq o‘tish orqali iqlim masalalarini ham qilishda ilgari siljish mumkin deb bayonot bergan edi.

    Biroq “sof energiya” va iqlim muhofazasi singari global masalalar yuzasidan atom energetikasi foydasi uchun aytilgan shuncha ta’kid va da’volarga qaramasdan, DIW Berlin’ning yuqorida aytilgan hisobotida bu masalaga birmuncha shubha uyg‘otadigan xulosalar berilgani qiziq. Hisobotda yadro energetikasining aynan ekologik musaffolikni saqlash masalasi yuzasidan hamda iqtisodiy nuqtai nazardan o‘zini oqlash-oqlamasligi masalasi ko‘rib chiqilgan. Unda yetakchi iqtisodiy tahlil mutaxassislari bir tarafdan butun dunyo bo‘yicha atom elektr stansiyalari allaqachon bir necha o‘nlab sonda qurib, ishlatilayotgani va yana bir nechtasi qurilishi jarayonida ekani singari inkor qilib bo‘lmas iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy omillarni inobatga olgan. Boshqa tarafdan esa atom energetikasi obyektlarini keyingi yillar mobaynida ekspluatatsiya qilish yuzasidan sarflanadigan xarajatlar va sohaga kiritiladigan investitsiyalarning taxminiy qiymati asosida matematik  modellashtirilgan tannarx va sof foyda ko‘rsatkichlari inobatga olingan. Xullas, hujjatda keltirilishicha, DIW Berlin’ning iqtisodiy tahlilchilari barcha omillarni inobatga olgan holda bajargan hisob-kitoblariga ko‘ra, quyidagi ikkita muhim xulosaga kelgan:

    1) yadro energetikasi avvallari sof va arzon energiya manbai bo‘lmagan;

    2) u kelajakda ham bunday bo‘lmaydi.

    Bu borada tahlilchilar yana ayrim mulohazalar bilan ham o‘rtoqlashgan. Xususan, ularning aytishicha, atom energetikasini tijorat maqsadlari uchun yo‘naltirishi aslida 1940-yillardagi harbiy sanoatni rivojlantirish konsepsiyasi yuzasidan kelib chiqqan nojo‘ya oqibatdir. Garchi o‘sha yillari atom energetikasining o‘ta arzon energiya manbai sifatida ko‘rilgan istiqbollari olimlarda juda katta optimizm uyg‘otgan bo‘lsa-da, biroq ko‘p o‘tmay, 50-yillar boshidayoq atom energetikasi obyektlarining qurilish va ekspluatatsiya masalalaridagi mislsiz xarajatlar tufayli bu soha an’anaviy energetika sohalari bilan iqtisodiy raqobat qila olmasligi ma’lum bo‘lgan. Shu sababli atom energetikasining rivojlanishi hech bir istisnosiz ravishda dunyoning barcha davlatlarida va hattoki iqtisodiy qudratli mamlakat bo‘lmish AQShda ham hukumatning muttasil ko‘magiga va yirik subsidiyalarga muhtoj bo‘lgan. Boz ustiga, atom elektr stansiyalari qurilishi hajmining ortishi ham umumiy ko‘lamdagi tejamkorlikni taqdim qila olmadi. Aksincha, atom elektr stansiyalari soni oshgani bilan ular ishlab chiqargan har bir kilovatt elektr energiyasining narxi ham oshib boraverdi (buning mantig‘i juda oddiy: yangi AES qurilgach, unga sarflangan xarajatlarni qoplashga kirishiladi). Vaholanki, odatda, u yoki bu texnologiya mukammal bir nuqtaga yetgach, uning mahsulotlari yoki xizmatlari narxi pasaya boshlaydi. Biroq atom energetikasi bilan bu qoida ish bermagan. AES ishlab chiqargan elektr energiyasi narxi muttasil ravishda, faqat oshgan. Bu fenomen hatto muayyan ilmiy adabiyotlarda ham alohida ko‘rib chiqiladi.

    DIW Berlin butun dunyo bo‘yicha 1951-yildan bu yog‘iga qurilgan va foydalanilgan hamda hozirda foydalanilayotgan barcha AESlarning faoliyatini tahlil qilib chiqqan. Tahlilda 674 ta yadro reaktorlarining faoliyati ko‘rib chiqiladi. Ularning hammasi tijorat maqsadlari uchun qurilgan va ishlab chiqargan elektr energiyasi iste’molchiga sotiladigan reaktorlardir. Ya’ni DWI Berlin tajriba-sinov reaktorlari hamda o‘quv-amaliyot reaktorlarini inobatga olmagan. Mualliflar atom energetikasi sohasidagi hozirgi investitsion muhit hamda u yoki bu mamlakatda AES qurilishi uchun omil bo‘lgan siyosiy hamda, iqtisodiy sabablarni ham tahlil qilib chiqqan. Ma’lum bo‘lishicha, shu choqqacha qurilgan va qurilayotgan AESlarning aqalli birortasida xususiy sektor va yoki investor ishtiroki kuzatilmagan ekan. Shunga ko‘ra, hisobot mualliflaridan biri Kristian fon Xirshgauzenning fikricha, “yadro energetikasi hech qachon va hech qayerda tijorat maqsadida, arzon elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun mo‘ljallab qurilmagan, aslida uning maqsadi yadro quroli tayyorlash bo‘lgan” ekan.

    Hisobot mualliflari, shuningdek, zamonaviy AES qurilishi loyihalarida ham biror bir tijorat loyihasini topa olmaganliklarini ajablanish bilan qayd etadi. Boz ustiga, matematik modellashtirishga asoslanib olingan natijalar shuni ko‘rsatmoqdaki, aslida bizga “arzon va sof energiya” deb aytiladigan yadro energetikasi, iqtisodiy zararga ishlashi ehtimoli ko‘proq bo‘lib, butun dunyo bo‘yicha AESlar yiliga o‘rtacha 4,8 milliard yevro zarar bilan ishlar ekan. Albatta, hisob-kitoblarni mutlaq haq deyish ham qiyin va mualliflar unda solishtirma kapital xarajatlar, chakana iste’mol bozoridagi mavjud narxlar va boshqa parametrlar borasida, muayyan taxmin va qo‘pol yaxlitlashlarga ham yo‘l qo‘ygan; biroq tendensiya baribir ijobiy emasligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Boz ustiga, Lazard moliyaviy institutining ma’lumotiga ko‘ra, masalan, o‘sha AQShning o‘zida ham AES ishlab chiqargan har kVt/soat elektr energiyasining narxi, boshqa istalgan usulda olingan shuncha miqdordagi elektr energiyasi narxidan qimmatga tushar ekan.

    Hisobot yakunida mualliflar AES qurilishi borasidagi loyihalarning yana boshqa subyektiv jihatlariga ham to‘xtalib, ulardagi chiqimlarni ham inobatga olinsa, iqtisodiy tahlil yanada salbiy xulosalar taqdim qilishiga urg‘u bergan. Xususan, yadro reaktorlari uchun muttasil uran yetkazib berib turish bilan bog‘liq xarajatlar, uranni qazib olish va tashishdagi radiatsiya chiqishi, faoliyati to‘xtatilgan AESlardan qutulish borasidagi hali hech kim aniq bilmaydigan xarajatlar, radioaktiv chiqindilarni ko‘mish va yo‘q qilish bilan bog‘liq chiqimlar singari go‘yoki “ikkilamchi” chiqimlar ham borki, bular ham inobatga olinsa, yadro energetikasi aslida naqadar g‘alvali va serchiqim soha ekani yaqqol ko‘rinib qoladi. Atom energetikasi rivojlangan ko‘plab mamlakatlarda sohaning ushbu “ikkilamchi” xarajatlari jamiyat tomonidan (soliq evaziga albatta) qoplanadi. Atom energetikasi bilan bog‘liq loyihalarning xatarini esa jahondagi hech bir sug‘urta kompaniyasi bo‘yniga olmaydi.

    Shu va shu kabi obyektiv va subyektiv jihatlarni inobatga olgan holda, DWI Berlin atom energetikasining taraqqiyoti borasida, ayniqsa uni iqlim muhofazasi uchun ahamiyati borasidagi balandparvoz shiorlarga uchmaslikka chaqiradi. Sarlavhada o‘qiganingizdek, xulosa qisqa va lo‘nda: “juda qimmat va xatarli”.

    P.S.

    Bugungi kunda atom energetikasi sohasida jahonning yetakchi davlati AQSh bo‘lib, u yerda 97 ta AES ishlab turibdi. Biroq atom energetikasining jadal rivoji borasida hozirda Xitoy yetakchi bo‘lib, mamlakatdagi yadroviy loyihalarning umumiy quvvati 2026-yilga borib 100 GVtga yetishi ko‘zda tutilgan. Bu vaqtga kelib Xitoy atom energetikasi ko‘lami bo‘yicha AQShdan o‘zib ketishi aniq. Bundan tashqari, XXR “Bir makon – bir yo‘l” dasturi doirasida hamkor mamlakatlar hududida 30 ta reaktor qurishni ham rejalashtirgan.

    Muzaffar Qosimov

    23.08.2019, 15:55   Izoh (0)   247393
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    NRG Uzbekistan 60 gektar maydonda "shahar ichida shahar" keng ko‘lamli turar-joy loyihasini ishga tushirmoqda


    Toshkentda navbatdagi SAG XL gilam do'koni o'z ishini boshladi


    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz


    Farg‘ona viloyatida mo‘l hosil: fermerlar 95 sentnerdan ortiq g‘alla yetishtirdi 


    Hududiy elektr tarmoqlari” AJ Fitch Ratings agentligining xalqaro kredit reytingini “BB, barqaror” darajasiga oshirdi


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 


    HONOR ilhomlantiruvchi AI texnologiyalarga ega HONOR 400 seriyasini taqdim etdi


    “O‘zbekgidroenergo” AJning xalqaro kredit reytingi BB (barqaror) darajasiga ko‘tarildi


    Inflyatsiya va jamg‘armalar: Nega pul o‘z qiymatini yo‘qotadi?


    Smart Business va UZCARD Farg‘ona tadbirkorlari uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda 


    Imzodan Engelberg premium romlari hashamatlikning timsolidir


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    Burger va lavashdan tortib kabob hamda flat-white’gacha — barchasi bir joyda!  

     

    Tavsiya etamiz

    SSSRning qo‘shni davlatga bosqini tarixi: Afg‘onistonda yodgorlik o‘rnatilgan yagona sovet askari kim edi?

    5 iyul, 15:22

    “Erishib bo‘lmaydigan ball belgilangani yo‘q” — “El-yurt umidi” jamg‘armasi ijrochi direktori

    4 iyul, 22:11

    “AQSH o‘yindan chiqmoqchi”. Ukraina Qo‘shma Shtatlar yordamisiz qayergacha bora oladi?

    4 iyul, 19:55

    Isroil AQSHga hujum qilgan kun: o‘nlab amerikaliklarni o‘ldirish bu anglashilmovchilik edimi yoki fitna?

    2 iyul, 19:45
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Toshkentda iyun oyida tilanchilik bilan shug‘ullangan 70 kishiga nisbatan maʼmuriy qamoq jazosi tayinlangan

    O‘zbekiston | 5 iyul, 20:28

    Makron Starmerdan Falastinni davlat sifatida tan olishni talab qilmoqda — Telegraph

    Dunyo | 5 iyul, 19:50

    Tramp Eronni uran boyitish ishlarini davom ettirayotganlikda aybladi

    Dunyo | 5 iyul, 19:05

    Burger va lavashdan tortib kabob hamda flat-white’gacha — barchasi bir joyda!

    Reklama | 5 iyul, 18:48

    Kelasi hafta avvalida harorat biroz pasayadi

    O‘zbekiston | 5 iyul, 18:25

    Toshkentda navbatdagi SAG XL gilam do'koni o'z ishini boshladi

    Reklama | 5 iyul, 19:30

    Yashil energiyaga zarba: Tramp yangi qonun bilan imtiyozlarni bekor qildi

    Dunyo | 5 iyul, 18:00

    Toshkentda 33 yoshli ayolni fohishalik uchun Moskvaga jo‘natayotgan shaxs ushlandi

    O‘zbekiston | 5 iyul, 17:50

    Namanganda gaz tarmog‘iga o‘g‘rincha ulanib olgan bog‘ egasi davlatga 1,4 mlrd so‘m zarar yetkazdi

    O‘zbekiston | 5 iyul, 17:00

    “Liverpul” Jotaning oilasiga futbolchi bilan tuzilgan shartnoma bo‘yicha maosh to‘lab boradi

    Sport | 5 iyul, 16:53
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.