Бу йил «Олмалиқ КМК» АЖнинг Сурхондарё вилоятида жойлашган Хондиза кон бошқармаси расман очилганлигига 10 йил тўлди. Тошкентда бўлиб ўтган матбуот анжуманида журналистлар ва блогерларга кон бошқармасининг тарихи, унинг фаолияти ва шу йиллар давомида эришилган ютуқлар тўғрисида батафсил сўзлаб берилди.
Яратилиш тарихи
Хондиза кон бошқармасининг расмий очилиш маросими 2011 йилнинг 6 май куни бўлиб ўтган эди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Хондиза ва Уч қулоч конларининг полиметалл рудалари минерал хомашё базасидан самарали фойдаланиш тўғрисида»ги қарори унинг ривожланишига асос солди.
Бу конларнинг полиметалл рудалари минерал хомашё базасидан самарали, оқилона ва комплекс фойдаланишни таъминлаш ва шу асосда «Олмалиқ КМК» АЖ ишлаб чиқариш қувватлари юкланишини ошириш, рангли ва қимматбаҳо металлар ишлаб чиқаришни кўпайтириш мақсадларида Молия ва Иқтисодиёт вазирликлари, шунингдек «Олмалиқ КМК» АЖнинг Хондиза кони полиметалл рудалари захиралари базасида 2009 йилнинг иккинчи ярмидан саноат ишлаб чиқаришини ташкил этган ҳолда, қуввати йилига 650 минг тонна рудани ташкил этадиган кон-бойитиш комплексини қуриш тўғрисидаги таклифи қабул қилинди.
Геологлар Хондиза конида полиметалл конлари қидирув ишларини 1960 йилларнинг бошидаёқ бошлаб юборган эди. 1974 йилда кон захиралари тасдиқланди.
Қидирув ишлари билан бир вақтда 1970 йилдан 2002 йилгача бўлган оралиқда турли вақтларда рудаларнинг бойитилувчанлиги тадқиқ этилди ва бойитиш технологиялари ишлаб чиқилди. Бу масалалар билан етакчи илмий-тадқиқот институтлари шуғулланди.
Улар ярим саноат синовларини ҳам ўтказишди, бу синовлар вақтида Хондиза кони рудаларини бойитиш технологияси пухта ишлаб чиқилди.
Ривожланиши
Ўзбекистон Республикаси Давлат геология ва минерал ресурслар қўмитаси экспертлари Хондиза конини полиметалларнинг кони, деб атади. Унинг қидирув ишлари натижасида аниқланган, умумий захираси 1,5 миллион тонна рух, 700 минг тонна қўрғошин, 180 минг тонна мис ва 2,3 минг тонна кумушни ташкил этади.
2007 йилнинг иккинчи ярмида ОКМК Хондиза полиметалл конини қазиш ва тоғ-бойитиш комплекси қурилишига киришди. Лойиҳани техник-иқтисодий асослаш ишлари Россиянинг «Механобр инжиниринг» ЁАЖ (Санкт-Петербург) институти иштирокида тайёрланди. Унинг мутахассислари ишчи ҳужжатларни ишлаб чиқди.
Қисқа муддатларда бу ерда қурилаётган объектни автотранспорт билан таъминлаш мақсадида ОКМК автомобиль транспорти бошқармасининг бўлинмаси 5 автобаза ва қурилишга қум, шағал, бетон етказиб берадиган «Олмалиқметаллургқурилиш» трестининг қурилиш бошқармаси иш бошлади.
Хондиза — бугун
Бугунги кунда Хондиза кон бошқармаси таркибига Хондиза шахтаси, бойитиш фабрикаси, таъмирлаш-қурилиш участкаси, моддий-техника базаси киради. Бу ерда полиметалл рудалар қазиб чиқарилади ва бойитилади. Натижада улардан мис, рух ва қўрғошин концентратлари олинади.
«Биз уч турдаги маҳсулот: рух, қўрғошин ва мис концентратларини ишлаб чиқарамиз. Рух ва мис концентратларини кейинги қайта ишлаш учун ОКМК рух ва мис эритиш заводларига жўнатамиз. Қўрғошин концентрати эса 2018 йилгача омборларимизда тўпланар эди. Ўша йилдан бошлаб, уни Қозоғистонга экспорт қилиш бошланди. Масалан, 2018 йилда 47 минг тоннадан кўпроқ, 2019 йилда 53 минг тонна, 2020 йилда эса 24 минг 600 тонна қўрғошин концентрати экспорт қилинди. Бу йилда 48 минг тонна концентрат экспорт қилишни режалаштирганмиз», — дея ҳикоя қилади «Олмалиқ КМК» АЖ Хондиза кон бошқармаси директори Ботир Хўжамуратов.
Бойитиш фабрикасига келганда эса унинг руда бўйича йиллик иш унуми 650 минг тоннани ташкил этади. Соатлик иш унуми 82,07 т/соат, кунлик иш унуми 1850 тоннага тенг. Хондиза бойитиш фабрикаси мутахассислари бир ойда ўртача 50 000 тоннадан кўп полиметалл рудани қайта ишлайди.
Бу фабрикада технологик жараён комбинатнинг бошқа фабрикаларига қараганда бирмунча мураккаб, чунки бу ерда бирйўла учта металл концентрати олинади. Шу сабабли бойитиш ва металлни концентратга ажратиб олиш технологияси моноконцентрат олиш технологиясидан анча фарқ қилади.
«10 йил мобайнида биз бойитиш схемаси ва технологиясини уч марта ўзгартирдик. Натижада металл концентратини ажратиб олиш 20 фоиздан кўпроққа ошди. Масалан, 2012 йилда концентрат ажратиб олиш рух бўйича 56 фоиз бўлган эди. Бугунги кунда бу кўрсаткич 75 фоизни ташкил этади. Мис бўйича 44-48 фоиз, бугун 57 фоиз. Қўрғошин бўйича 48 фоиз атрофида, ҳозир эса 63 фоиз», — дейди Ботир Хўжамуратов.
Экспертнинг сўзларига кўра, ер ости техникасини янгилаш ҳам Хондиза кон бошқармасининг асосий ютуқлари қаторига киради.
«Бу жараён уч йил олдин бошланган эди. Йил мобайнида 13 бирликда янги ускуна: олтита автосамосвал, бешта ПДМ юклаш, етказиб бериш машинаси, иккита бурғилаш қурилмаси сотиб олинди. Бу йилда ҳам, шунингдек, яна ўнта руда ташийдиган автосамосвал сотиб олинди. Буларнинг барчаси шахталарнинг иш унумига анча таъсир кўрсатди», — деб таъкидлаб ўтди Ботир Хўжамуратов.
Мингга яқин хондизачилар
Ишлаб чиқаришни техник жиҳозлаш, албатта, жуда яхши. Лекин бу ишлаб чиқаришларда ишлаётган мутахассисларнинг ўрнини ва аҳамиятини баҳолаш жуда мушкул. Ҳозирги вақтда кон бошқармаси ходимлари жамоаси 930 кишидан иборат. Эришилган ютуқларнинг асосини шак-шубҳасиз, оқилона раҳбарлик ва ходимларнинг ўз ишига масъулият билан ёндашиши ташкил этади.
Анжуман давомида Хондиза кон бошқармасида кадрларни тайёрлаш ва ходимларни ижтимоий ҳимоя қилиш масалаларига алоҳида эътибор қаратилди.
«Бизда кадрлар тайёрлаш соҳасида, шу жумладан, хориж олий ўқув юртлари билан ҳам яқин ҳамкорлик йўлга қўйилган. Биз учун асосан Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети, Мисис (Россия) Миллий тадқиқот технологик университети ва унинг Олмалиқ шаҳрида 2018 йилда очилган филиали кадрларни етказиб берувчилар ҳисобланади. Шундай ҳоллар ҳам бўладики, биринчи курс талабалари контракт пулини тўлаш борасида ёрдам сўраб бизга мурожаат қилишади. Албатта, биз бундай масалаларни ҳам кўриб чиқамиз. Биз шу тариқа ўзимиз учун келажак мутахассисларни тайёрлаймиз. Бундан ташқари, айни вақтда юздан ошиқ киши Москвада ўқитилмоқда», — дейди «Олмалиқ КМК» АЖ бошқарув раисининг ходимлар ва ижтимоий масалалар бўйича ўринбосари вазифасини бажарувчи Беҳзод Салимов.
Мутахассис қайд этиб ўтганидек, ОКМК ва хусусан Хондиза кон бошқармасининг ҳар бир ходимига иш ҳақидан ташқари, ҳар йили ижтимоий тарафдан 13 миллион сўм миқдорида маблағ ажратилади.
«Бунга махсус кийим, овқатланиш, шахсий ҳимоя воситалари, санаторий ва профилакторийларда дам олиш ва бошқалар киради. Бундан ташқари, ҳар куни шахтага тушишдан олдин ишчиларнинг барча муҳим ҳаётий кўрсаткичлари, шу жумладан, қон босими ва ҳарорати текширилади. Барча бу кўрсаткичлар нормада бўлиши зарур.
Бундан ташқари, йилда икки марта барча кончилар мажбурий тиббий текширувдан ўтказилади», — дейди Беҳзод Салимов.
Прогноз бажарилди!
Анжуман давомида қайд қилинганидек, 2021 йилнинг январь ойидан апрель ойигача 198 070 тонна руда қазиб олинди, прогноз 100 фоизга бажарилди. 198 735 тонна руда қайта ишланди ва прогноз 100,4 фоизга ортиғи билан бажарилди. Рух қазиб чиқариш 74,79 фоиз, мис 54,69 фоиз, қўрғошин 57,68 фоизни ташкил этди.
39 минг 161 тонна рух, 7 минг 256 тонна мис ва 14 минг 546 тонна қўрғошин концентрати олинди. 2020 йилда корхона экспортга 24 минг 627 тонна қўрғошин концентратини чиқарди. 2010 йилнинг ноябрида Хондиза кон бошқармаси Олмалиқ рух заводига ватанимизда ишлаб чиқарилган рух концентратини жўнатишни бошлади. Ўша йили эса мустақил Ўзбекистоннинг биринчи рух металли олинди.
Маълумот шериклик ҳуқуқи асосида тайёрланди.
Изоҳ (0)