• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12834.61
    • RUB162.65
    • EUR14662.26
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +34°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Velosiped qanday paydo bo‘lgan? Kundalik turmushdagi eng arzon va qulay transport vositasining rivojlanish tarixi

    Bundan deyarli ikki yuz yil oldin nemis professori baron Karl fon Drayz o‘zining “laufmachine” deb nomlangan ikki g‘ildirakli chavandoz tomonidan boshqariladigan otsiz transport vositasiga patent oladi. Bu zamonaviy velosipedlarning ilk ajdodi edi. Bugun eng qulay transport vositasi hisoblanuvchi velosiped tarixi haqida hikoya qilamiz.

    Laufmachine — “yugurish mashinasi”

    1812-yilning 12-iyun kuni Germaniyaning Manxeym shahrida olomon professor fon Drayzning yangi kashfiyoti —  “Laufmachine”ni ko‘rish uchun shahardagi eng yaxshi yo‘l bo‘ylab yig‘iladi. Professor Drayz yuqoriga harakatlanib, pochta yo‘nalishining strategik manzili Shvinsenger uyi tomon yo‘l oladi. Bir soatdan kam vaqt davomida, ya’ni bu yo‘lga ketuvchi odatiy vaqtning to‘rtdan birida u sayrni yakunlab qaytib keladi.

    Laufmachine so‘zi “yugurish mashinasi” ma’nosini berib, Angliyada “draisine” nomi bilan tarqalgan. Drayzning yugurish mashinasi yog‘och ramaga birlashgan ikki g‘ildirak, o‘rindiq va ruldan iborat edi. Unda pedallar yo‘q bo‘lib, hozirgi samokat kabi haydalardi.

    Baron Karl fon Drayzning Laufmachine’si

    Baron Karl fon Drayzning Laufmachine’si
    Foto: Wikipedia

    Yangi ixtiro Buyuk Britaniyada tez ommalashadi, bu yerda uni “jozibali ot” deya nomlashadi. Bir qancha britaniyalik kareta ishlab chiqaruvchilar o‘zlarining laufmachine’larini  ishlab chiqarishni boshlaydi. Ulardan eng mashhuri ancha takomillashgan modelni e’lon qilgan Denis Jonson edi. “Velosiped” so‘zi fransuz ixtirochisi Jozef Nisefor tomonidan amaliyotga kiritilgan bo‘lib, u buni balandligi sozlanuvchi egar bilan jihozlangan velosipedga nisbatan qo‘llagandi.

    1839—1840-yillarda shotlandiyalik temirchi Krikpatrik Makmillan velosipedni pedal va egar qo‘shib takomillashtiradi. Makmillan o‘rindiqni orqa va old g‘ildiraklar orasiga joylashtiradi, pedallar maxsus temir tayoqchalar orqali orqa g‘ildirakni harakatlantiradi. Old g‘ildirak rul bilan boshqariladigan bo‘ladi. Shunday qilib Makmillan hozirgi velosipedlarning birinchi prototipini yaratadi, biroq Makmillan ixtirosi e’tibordan chetda qoladi va deyarli ommalashmaydi.

    Makmillan velosipedi

    Makmillan velosipedi
    Foto: Google Images

    Velosipedning ommalashishi

    1862-yilda yosh bolalar aravachasi ishlab chiqaruvchisi 19 yoshli fransuz Per Lalmanda ham Makmillanikiga o‘xshash g‘oya paydo bo‘ladi. Lalman Makmillan velosipedi haqida hech nima bilmas edi, uning ixtirosida Makmillannikidan farqli ravishda pedallarni itarish emas, aylantirish kerak edi. Qolaversa, Lalman velosipedida pedallar old g‘ildirakda joylashgandi. Keyingi yil Lalman Parijga keladi va o‘zining birinchi modelini yaratadi.

    Lalmanning velosipedi Lion sanoatchilar uyushmasi a’zosi Olivye tomonidan yuqori baholanadi. 1864-yili, kareta muhandisi Pyer Misho bilan hamkorlikda velosipedni ommaviy ishlab chiqarish boshlanadi.  Misho velosiped ramasini metalldan yasashga qaror qiladi. Ba’zi manbalarga ko‘ra “velosiped” atamasini ham aynan Misho o‘ylab topgan.

    Misho va Olivye bilan qisqa hamkorlikdan so‘ng Lalman Amerikaga jo‘nab ketadi. 1866-yil u o‘z ixtirosini patentladi.

    Per Lalman velosipedi

    Per Lalman velosipedi
    Foto: Google Images

    XIX asrning 70-yillarida “penni-farting” deb nomlangan velosipedlar ommalasha boshladi. Penni va farting — ingliz tangalari nomi bo‘lib, farting pennining to‘rtdan biriga teng edi. Bu nom g‘ildiraklar nomutanosibligini ifodalardi, ya’ni old g‘ildirak orqa g‘ildirakdan bir necha barobar katta edi. Penni-fartingda pedallar old g‘ildirak markazida bo‘lib, haydovchi o‘rindig‘i g‘ildirakning ustida joylashgandi. O‘rindiqning balandligi va tortishish markazining old g‘ildirakka ko‘chirilishi bu velosipedni xavfli transportga aylantirdi.

    1878-yil ingliz ixtirochisi Lovsen velosiped konstruksiyasiga zanjirli bog‘lamni qo‘shadi.

    Penni-farting velosipedi

    Penni-farting velosipedi
    Foto: Freeimages

    Hozirgi avlod velosipedlari

    Hozirgi velosipedlarga o‘xshash dastlabki velosipedlar 1884-yilda ingliz ixtirochisi Jon Kemp Starli tomonidan ishlab chiqarilgan. Ular Rover deya nomlanib, bu nom hozirgi kunda ham ba’zi tillarda velosiped so‘zini bildiradi (polyakcha Rower, belaruscha Rovar). Ikkala g‘ildirakning ham o‘lchami bir xil bo‘lganligi sabab roverlar Rossiyada “бисиклет” yoki “бициклет”, Fransiyada “bicyclette”, Angliyada esa “bicycle” deb ataladi. Keyinchalik ingliz tilidan boshqa deyarli barcha tilda “velosiped” atamasi boshqalarini siqib chiqaradi.

    1888-yil Jon Boyd Danlop shishiriladigan kauchuk shinalarni ixtiro qiladi. Shundan so‘ng velosipedlar “suyak chayqovchi” nomidan xalos bo‘ladi va bu ularning ommalashishiga turtki beradi. 1890-yillar velosipedlarning “oltin davri” bo‘ldi. 1898-yil oyoq tormozi va erkin harakatlanish mexanizmi ixtiro qilinadi, bu velosiped erkin harakatlanayotganda pedalni bosmaslik imkonini beradi. Xuddi shu yili qo‘l tormozi ham yaratiladi, ammo ular tezda urfga kirmaydi.

    1885-yilgi rover velosipedi

    1885-yilgi rover velosipedi
    Foto: Sciencephoto

    Birinchi yig‘iluvchi velosiped 1878-yilda, birinchi ligerad (yotgan holda boshqariluvchi velosiped) esa 1895-yilda yaratiladi.

    XIX asrdagi velosipedlar hozirgisiga o‘xshasa-da aslida farq ancha katta. Zanglamaydigan po‘lat hali ixtiro qilinmaganligi sababli velosipedlar zanglaydigan temirdan qilinardi va bo‘yalmas edi. Natijada har safardan keyin ularni moylash va benzin yoki kerosin bilan tozalash kerak edi.

    1905-yildan boshlab avtomobil sanoati rivojlanishi tufayli velosipedlarga bo‘lgan qiziqish pasaya boshladi. 1940-yilga kelib velosiped AQShda oddiy bolalar o‘yinchog‘i sifatida ko‘rila boshlanadi.

    1960-yillar oxiridan sog‘lom turmush tarzining targ‘ib qilinishi va atrof-muhit muammolarining ko‘tarib chiqilishi tufayli velosipedlar yana urfga qaytdi.

    Bugungi kunda velosipedning o‘rni 

    Garchi avtomobil sanoati keskin rivojlanib, velosipedni bir chekkaga surib tashlaganiga qaramasdan so‘nggi yillarda velosiped targ‘iboti butun dunyoda, ayniqsa Yevropada keng olib borilmoqda. Ekologiya muammolarining ko‘payishi va kuchayishi fonida bu masala yana-da dolzarb ahamiyat kasb etdi. Xususan, Yevropa davlatlarining bir qancha rahbarlari shaxsiy namuna ko‘rsatib ishga velosipedda qatnay boshladi.

    Velosiped transporti rivoji nafaqat inson salomatligi va atrof-muhitga ijobiy ta’siri bilan, balki shaharlarda yuzaga keluvchi bir necha soatlik tirbandliklarning oldini olishi bilan ham foydalidir. Shularni inobatga olgan holda ko‘plab Yevropa davlatlarida veloyo‘laklar yaratish va ko‘paytirish borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi.

    Jumladan, Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson o‘zining ko‘pgina sayrlarini velosipedda amalga oshirishi bilan tanilgan.

    Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson va sobiq Kaliforniya gubernatori Arnold Shvarsenegger

    Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson va sobiq Kaliforniya gubernatori Arnold Shvarsenegger
    Foto: Pinterest

    Osiyo davlat rahbarlari orasida ham bu borada faollar yetarlicha bo‘lib, ulardan Turkmaniston prezidenti, ko‘plab sport turlari “mutaxassisi” Gurbanguli Berdimuhamedovni misol keltirish mumkin. Deyarli har bir tashrifida velosipeddan foydalanuvchi Arkadag‘ hatto Ashxobodda velosiped uchun monument ham o‘rnatgan.

    O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov O‘zbekiston prezidentining Ashxobodga 2017-yilgi tashrifi davomida velosipedda shaharni kezmoqda

    O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov O‘zbekiston prezidentining Ashxobodga 2017-yilgi tashrifi davomida velosipedda shaharni kezmoqda
    Foto: Nazarnews

    Velosiped va O‘zbekiston

    So‘nggi yillarda butun dunyoda bo‘layotgani kabi O‘zbekistonda ham velosport rivojlantirilib, velosipedlardan keng foydalanish targ‘ib qilinayotgan bo‘lsa ham bu borada yaqqol siljish kuzatilayotgani yo‘q. Buning asosiy sababi sifatida mamlakatda velosport yo‘laklarining kamligi (Toshkent shahridan boshqa hududlarda bunday yo‘laklar deyarli mavjud emas) va shaharlarda aholi uchun veloyo‘laklarning keng miqyosda tashkil qilinmaganini ko‘rsatish mumkin.

    Zero velosiped transporti hozirda nafaqat tabiatga zarar yetkazmasligi bilan, balki inson salomatligi uchun foydaliligi bilan ham muhimdir.

    Muhammadqodir Sobirov tayyorladi

    15.06.2021, 12:10   Izoh (0)   120950
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Mastercard Digital Uzbekistan 5- xalqaro PLAS-Forumida qatnashdi


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi


    Yangiyo‘lda “Tomorqa maktabi” ochildi


    O‘zbekiston Milliy banki Xitoy yuani ayirboshlash xizmatini Toshkent shahri va poytaxt aeroportida yo‘lga qo‘ydi


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    Hyundai Uzbekistan - foizsiz bo‘lib to‘lash imkoniyati qaytdi!


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    LUKOIL: yosh iste’dodlar ovozi katta sahnada yangradi


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 


    InfinBLACK - ortiqcha to‘lovlar talab qilmaydigan kredit karta


    Chirchiqdagi yangi bog‘ - zamonaviy ko‘ngilochar va dam olish maskani ochildi


    Centrum Air yozgi yo‘nalish ochadi: Toshkentdan Issiqko‘lga to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslar


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    Sistit — bu uyat emas!


    Xon Saroy tomonidan an’anaviy “Mening orzuyimdagi uy” rasmlar tanlovi boshlandi 

     

    Tavsiya etamiz

    Gitlerdan so‘ng eng mashhur natsist – dorga osilgan Ribbentropning ayanchli taqdiri

    31 may, 19:25

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Nega muzlatkichga magnitlar yopishtirish mumkin emas?

    Layfstayl | 3 iyun, 16:25

    O‘zbekistonda dollar kursi yana ko‘tarildi

    O‘zbekiston | 3 iyun, 16:24

    BMT: Sudanni tark etganlar soni 4 mlndan oshdi

    Dunyo | 3 iyun, 16:20

    Falastinlik mahbuslarning yaqinlari haj ziyoratiga bordi

    Dunyo | 3 iyun, 16:13

    “Mobil aloqa haqi ham kamida 35 ming so‘m”. Jamshid Qo‘chqorov elektr energiyasi narxi past darajada oshirilganini aytdi

    O‘zbekiston | 3 iyun, 16:09

    Qurbon hayitida Toshkentda jamoat transporti soat 3 dan ishlaydi

    O‘zbekiston | 3 iyun, 16:04
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.