• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +34°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Velosiped qanday paydo bo‘lgan? Kundalik turmushdagi eng arzon va qulay transport vositasining rivojlanish tarixi

    Bundan deyarli ikki yuz yil oldin nemis professori baron Karl fon Drayz o‘zining “laufmachine” deb nomlangan ikki g‘ildirakli chavandoz tomonidan boshqariladigan otsiz transport vositasiga patent oladi. Bu zamonaviy velosipedlarning ilk ajdodi edi. Bugun eng qulay transport vositasi hisoblanuvchi velosiped tarixi haqida hikoya qilamiz.

    Laufmachine — “yugurish mashinasi”

    1812-yilning 12-iyun kuni Germaniyaning Manxeym shahrida olomon professor fon Drayzning yangi kashfiyoti —  “Laufmachine”ni ko‘rish uchun shahardagi eng yaxshi yo‘l bo‘ylab yig‘iladi. Professor Drayz yuqoriga harakatlanib, pochta yo‘nalishining strategik manzili Shvinsenger uyi tomon yo‘l oladi. Bir soatdan kam vaqt davomida, ya’ni bu yo‘lga ketuvchi odatiy vaqtning to‘rtdan birida u sayrni yakunlab qaytib keladi.

    Laufmachine so‘zi “yugurish mashinasi” ma’nosini berib, Angliyada “draisine” nomi bilan tarqalgan. Drayzning yugurish mashinasi yog‘och ramaga birlashgan ikki g‘ildirak, o‘rindiq va ruldan iborat edi. Unda pedallar yo‘q bo‘lib, hozirgi samokat kabi haydalardi.

    Baron Karl fon Drayzning Laufmachine’si

    Baron Karl fon Drayzning Laufmachine’si
    Foto: Wikipedia

    Yangi ixtiro Buyuk Britaniyada tez ommalashadi, bu yerda uni “jozibali ot” deya nomlashadi. Bir qancha britaniyalik kareta ishlab chiqaruvchilar o‘zlarining laufmachine’larini  ishlab chiqarishni boshlaydi. Ulardan eng mashhuri ancha takomillashgan modelni e’lon qilgan Denis Jonson edi. “Velosiped” so‘zi fransuz ixtirochisi Jozef Nisefor tomonidan amaliyotga kiritilgan bo‘lib, u buni balandligi sozlanuvchi egar bilan jihozlangan velosipedga nisbatan qo‘llagandi.

    1839—1840-yillarda shotlandiyalik temirchi Krikpatrik Makmillan velosipedni pedal va egar qo‘shib takomillashtiradi. Makmillan o‘rindiqni orqa va old g‘ildiraklar orasiga joylashtiradi, pedallar maxsus temir tayoqchalar orqali orqa g‘ildirakni harakatlantiradi. Old g‘ildirak rul bilan boshqariladigan bo‘ladi. Shunday qilib Makmillan hozirgi velosipedlarning birinchi prototipini yaratadi, biroq Makmillan ixtirosi e’tibordan chetda qoladi va deyarli ommalashmaydi.

    Makmillan velosipedi

    Makmillan velosipedi
    Foto: Google Images

    Velosipedning ommalashishi

    1862-yilda yosh bolalar aravachasi ishlab chiqaruvchisi 19 yoshli fransuz Per Lalmanda ham Makmillanikiga o‘xshash g‘oya paydo bo‘ladi. Lalman Makmillan velosipedi haqida hech nima bilmas edi, uning ixtirosida Makmillannikidan farqli ravishda pedallarni itarish emas, aylantirish kerak edi. Qolaversa, Lalman velosipedida pedallar old g‘ildirakda joylashgandi. Keyingi yil Lalman Parijga keladi va o‘zining birinchi modelini yaratadi.

    Lalmanning velosipedi Lion sanoatchilar uyushmasi a’zosi Olivye tomonidan yuqori baholanadi. 1864-yili, kareta muhandisi Pyer Misho bilan hamkorlikda velosipedni ommaviy ishlab chiqarish boshlanadi.  Misho velosiped ramasini metalldan yasashga qaror qiladi. Ba’zi manbalarga ko‘ra “velosiped” atamasini ham aynan Misho o‘ylab topgan.

    Misho va Olivye bilan qisqa hamkorlikdan so‘ng Lalman Amerikaga jo‘nab ketadi. 1866-yil u o‘z ixtirosini patentladi.

    Per Lalman velosipedi

    Per Lalman velosipedi
    Foto: Google Images

    XIX asrning 70-yillarida “penni-farting” deb nomlangan velosipedlar ommalasha boshladi. Penni va farting — ingliz tangalari nomi bo‘lib, farting pennining to‘rtdan biriga teng edi. Bu nom g‘ildiraklar nomutanosibligini ifodalardi, ya’ni old g‘ildirak orqa g‘ildirakdan bir necha barobar katta edi. Penni-fartingda pedallar old g‘ildirak markazida bo‘lib, haydovchi o‘rindig‘i g‘ildirakning ustida joylashgandi. O‘rindiqning balandligi va tortishish markazining old g‘ildirakka ko‘chirilishi bu velosipedni xavfli transportga aylantirdi.

    1878-yil ingliz ixtirochisi Lovsen velosiped konstruksiyasiga zanjirli bog‘lamni qo‘shadi.

    Penni-farting velosipedi

    Penni-farting velosipedi
    Foto: Freeimages

    Hozirgi avlod velosipedlari

    Hozirgi velosipedlarga o‘xshash dastlabki velosipedlar 1884-yilda ingliz ixtirochisi Jon Kemp Starli tomonidan ishlab chiqarilgan. Ular Rover deya nomlanib, bu nom hozirgi kunda ham ba’zi tillarda velosiped so‘zini bildiradi (polyakcha Rower, belaruscha Rovar). Ikkala g‘ildirakning ham o‘lchami bir xil bo‘lganligi sabab roverlar Rossiyada “бисиклет” yoki “бициклет”, Fransiyada “bicyclette”, Angliyada esa “bicycle” deb ataladi. Keyinchalik ingliz tilidan boshqa deyarli barcha tilda “velosiped” atamasi boshqalarini siqib chiqaradi.

    1888-yil Jon Boyd Danlop shishiriladigan kauchuk shinalarni ixtiro qiladi. Shundan so‘ng velosipedlar “suyak chayqovchi” nomidan xalos bo‘ladi va bu ularning ommalashishiga turtki beradi. 1890-yillar velosipedlarning “oltin davri” bo‘ldi. 1898-yil oyoq tormozi va erkin harakatlanish mexanizmi ixtiro qilinadi, bu velosiped erkin harakatlanayotganda pedalni bosmaslik imkonini beradi. Xuddi shu yili qo‘l tormozi ham yaratiladi, ammo ular tezda urfga kirmaydi.

    1885-yilgi rover velosipedi

    1885-yilgi rover velosipedi
    Foto: Sciencephoto

    Birinchi yig‘iluvchi velosiped 1878-yilda, birinchi ligerad (yotgan holda boshqariluvchi velosiped) esa 1895-yilda yaratiladi.

    XIX asrdagi velosipedlar hozirgisiga o‘xshasa-da aslida farq ancha katta. Zanglamaydigan po‘lat hali ixtiro qilinmaganligi sababli velosipedlar zanglaydigan temirdan qilinardi va bo‘yalmas edi. Natijada har safardan keyin ularni moylash va benzin yoki kerosin bilan tozalash kerak edi.

    1905-yildan boshlab avtomobil sanoati rivojlanishi tufayli velosipedlarga bo‘lgan qiziqish pasaya boshladi. 1940-yilga kelib velosiped AQShda oddiy bolalar o‘yinchog‘i sifatida ko‘rila boshlanadi.

    1960-yillar oxiridan sog‘lom turmush tarzining targ‘ib qilinishi va atrof-muhit muammolarining ko‘tarib chiqilishi tufayli velosipedlar yana urfga qaytdi.

    Bugungi kunda velosipedning o‘rni 

    Garchi avtomobil sanoati keskin rivojlanib, velosipedni bir chekkaga surib tashlaganiga qaramasdan so‘nggi yillarda velosiped targ‘iboti butun dunyoda, ayniqsa Yevropada keng olib borilmoqda. Ekologiya muammolarining ko‘payishi va kuchayishi fonida bu masala yana-da dolzarb ahamiyat kasb etdi. Xususan, Yevropa davlatlarining bir qancha rahbarlari shaxsiy namuna ko‘rsatib ishga velosipedda qatnay boshladi.

    Velosiped transporti rivoji nafaqat inson salomatligi va atrof-muhitga ijobiy ta’siri bilan, balki shaharlarda yuzaga keluvchi bir necha soatlik tirbandliklarning oldini olishi bilan ham foydalidir. Shularni inobatga olgan holda ko‘plab Yevropa davlatlarida veloyo‘laklar yaratish va ko‘paytirish borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi.

    Jumladan, Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson o‘zining ko‘pgina sayrlarini velosipedda amalga oshirishi bilan tanilgan.

    Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson va sobiq Kaliforniya gubernatori Arnold Shvarsenegger

    Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson va sobiq Kaliforniya gubernatori Arnold Shvarsenegger
    Foto: Pinterest

    Osiyo davlat rahbarlari orasida ham bu borada faollar yetarlicha bo‘lib, ulardan Turkmaniston prezidenti, ko‘plab sport turlari “mutaxassisi” Gurbanguli Berdimuhamedovni misol keltirish mumkin. Deyarli har bir tashrifida velosipeddan foydalanuvchi Arkadag‘ hatto Ashxobodda velosiped uchun monument ham o‘rnatgan.

    O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov O‘zbekiston prezidentining Ashxobodga 2017-yilgi tashrifi davomida velosipedda shaharni kezmoqda

    O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov O‘zbekiston prezidentining Ashxobodga 2017-yilgi tashrifi davomida velosipedda shaharni kezmoqda
    Foto: Nazarnews

    Velosiped va O‘zbekiston

    So‘nggi yillarda butun dunyoda bo‘layotgani kabi O‘zbekistonda ham velosport rivojlantirilib, velosipedlardan keng foydalanish targ‘ib qilinayotgan bo‘lsa ham bu borada yaqqol siljish kuzatilayotgani yo‘q. Buning asosiy sababi sifatida mamlakatda velosport yo‘laklarining kamligi (Toshkent shahridan boshqa hududlarda bunday yo‘laklar deyarli mavjud emas) va shaharlarda aholi uchun veloyo‘laklarning keng miqyosda tashkil qilinmaganini ko‘rsatish mumkin.

    Zero velosiped transporti hozirda nafaqat tabiatga zarar yetkazmasligi bilan, balki inson salomatligi uchun foydaliligi bilan ham muhimdir.

    Muhammadqodir Sobirov tayyorladi

    15.06.2021, 12:10   Izoh (0)   121863
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim


    ZARMED Universiteti: 200 ta grant sizni kutmoqda

     

    Tavsiya etamiz

    Trampning Falastinga nisbatan noxolis siyosati: AQSH YUNESKO a’zoligidan nega chiqyapti?

    2 avgust, 18:35

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Tailand besh kunlik mojaroda qo‘lga tushgan ikki nafar Kambodja askarini yurtiga qaytardi

    Dunyo | 3 avgust, 14:51

    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim

    Reklama | 3 avgust, 10:30

    “O‘zgidromet” hafta boshida qanday ob-havo kutilayotganini ma’lum qildi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 14:40

    Ozarbayjon gazi Turkiya orqali Suriyaga yetkazib beriladi

    Dunyo | 3 avgust, 14:15

    “An-Nassr” Ronalduning tavsiyasi bilan Fernandeshni sotib olmoqchi

    Sport | 3 avgust, 13:55

    O‘zbekistonda ayrim bog‘cha bolalari uchun har oy 618 ming so‘mdan beriladi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 13:29

    BAA Misrdan yarim milliondan ortiq g‘azolikni ta’minlash uchun yetadigan suv quvuri tortib keladi

    Dunyo | 3 avgust, 12:55

    UNICEF: G‘azoda har uchinchi odam kunlarni ochlik bilan o‘tkazadi, bolalar esa halok bo‘lish xavfi ostida

    Dunyo | 3 avgust, 12:09

    Bolalar yerto‘lada yashirilgan: Toshkentda noqonuniy diniy ta’lim berilgan xonadonlar aniqlandi (video)

    O‘zbekiston | 3 avgust, 11:42
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.