Arizona universiteti biologi Jon Uins va Riversayddagi Kaliforniya universiteti biologi Daniel Moen Yer yuzidagi tirik mavjudotlarning aksariyati nisbatan qisqa vaqt ichida turlar xilma-xilligining jadal o‘sishini boshdan kechirganini aniqladi. Tadqiqot natijalari Frontiers in Ecology and Evolution jurnalida e’lon qilindi.
Olimlar uzoq vaqtdan beri evolyutsion “hayot daraxti” juda notekis tuzilganligini kuzatib kelishgan. Ba’zi guruhlar minglab yaqin qarindosh turlardan iborat bo‘lsa, boshqalari kamdan-kam uchraydigan istisnolar bo‘lib qolmoqda. Ammo bu umumiy qoidami? Endi tadqiqotchilar bu savolga aniq javob berishdi.
Olimlar o‘simliklar va hasharotlardan tortib umurtqalilar va umuman barcha hayvonlargacha bo‘lgan 2 million tur haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilishgan. Ular 2,5 mingta oila va o‘nlab yirik taksonlarda turlarning boyligi, ularning yoshi va to‘planish sur’atlarini o‘rganishgan. Ma’lum bo‘lishicha, tahlil darajasidan qat’i nazar - saltanatlar, tiplar yoki oilalar - zamonaviy turlarning 80 foizdan ortig‘i xilma-xillikning g‘ayritabiiy yuqori o‘sish sur’atlariga ega bo‘lgan ozchilikka to‘g‘ri keladi.
“Masalan, 50 million yil oldin faol uchish qobiliyati ko‘rshapalaklar yangi ekologik bo‘shliqlarni tez egallashiga imkon berdi, gullarning paydo bo‘lishi va hasharotlar tomonidan changlanish esa yopiq urug‘li o‘simliklarning keng tarqalishiga yo‘l ochdi”, deydi tadqiqot mualliflari.
Ularning ta’kidlashicha, bunday radiatsiyalarning asosiy “tezlashtiruvchilari” - ko‘p hujayralilik, quruqlikni o‘zlashtirish, bo‘g‘imoyoqlilarda o‘simlik ozuqasiga o‘tish, o‘simliklarda esa gullar va ixtisoslashgan changlanish yirik evolyutsion yangiliklar hisoblanadi.
Olimlar o‘z xulosalari faqat ma’lum turlarga taalluqli ekanligini ta’kidlashgan. Bakteriyalar bilan vaziyat murakkabroq: ularning atigi 10 mingga yaqin turi tasvirlangan, ammo haqiqiy xilma-xillik millionlab yoki hatto trillionlab bo‘lishi mumkin. Agar shunday bo‘lsa, aynan evolyutsiya sur’ati past bo‘lgan bakteriyalar “hayot daraxti”ning ustunlik qiluvchi tarmog‘i bo‘lib chiqishi mumkin, bu esa butun manzarani o‘zgartirib yuboradi.
Izoh (0)