Аввал хабар берилганидек, Парижда Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ташаббуси билан ташкил этилган Ўзбекистоннинг қадимий маданияти ва анъаналарига бағишланган иккита кўргазма очилади.
Шулардан бири, Араб дунёси институтида бўлиб ўтадиган «Самарқандга йўл. Ипак ва олтин мўъжизалари» номли кўргазма ҳисобланади. Ушбу кўргазмада 2022 йил 23 ноябрдан — 2023 йил 4 июнгача Ўзбекистон Республикасининг 9 та музейидан 300 дан ортиқ экспонатлар намойиш этилади. Булар — тўқимачилик, кийим-кечак, пойабзал, бош кийим, 19-аср охири — 20-аср ўрталарига оид заргарлик буюмлари, Бухоро амирлиги даврига оид зардўз чопонлар, шунингдек, давлат музейлари коллекцияларидан Туркистон авангардига оид суратлар. Шунингдек, унда Нукус шаҳридаги И.В.Савицкий номидаги Қорақалпоғистон Республикаси Давлат санъат музейи коллекциясидан Туркистон авангардининг 24 та рангтасвир асарларини кўриш мумкин.
Сўнгги уч йил давомида кўргазмаларга катта тайёргарлик ишлари олиб борилган. Бир қанча ўзбек-француз қўшма экспедициялари бўлиб ўтди, улар давомида кўплаб археологик кашфиётлар қилиниб, бир неча босқичда реставрация ишлари олиб борилган.
Институтнинг биринчи ва иккинчи қаватидан ўрин олган кўргазма 1100 м2 дан ортиқ майдонни эгаллайди. Унда Ўзбекистоннинг чинакам маданий хазиналарини ифодаловчи: ҳашаматли зардўз чопон ҳамда аксессуарлар, қўлда ясалган ёғоч эгар, фируза билан кумушдан ясалган жабдуқлар, бежирим сўзаналар (кашта), гиламлар, ипак адраслар, чиройли заргарлик буюмлари маҳсулотлари, бош кийимлар, машҳур шарқшунос рассомларнинг 20 та асарлари шулар жумласидан. Бу бой тўплам Ўзбекистоннинг тамаддунлар бешиги, маданиятлар ва анъаналар чорраҳаси сифатидаги асл ўзлигини ифодалайди.
Кўргазма қуйидаги бўлимлардан таркиб топиши қайд этилган:
Зардўз чопонлар бўлими
Қуръон суралари битилган чопонлар бўлими
Каштадўзлик бўлими
Қорақалпоқ либоси бўлими
Ипак чопонлар бўлими
И.В.Савицкий номидаги Қорақалпоғистон Республикаси Давлат санъат музейи коллекциясидаги расмлар
Биринчи бўлимда эркаклар миллий либосининг асосий элементларидан бири зардўз чопонларни кўрамиз. Зар тикиш санъати қадимдан ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида кенг тарқалган ва ривожланган бўлиб, 19-асрда Бухоро амирлигида Саид Музаффаруддин Баҳодирхон (1860-1885) даврида ўзига хос ривожланиш даражасига кўтарилган. Бухорода амирларнинг қароргоҳи - Арк қошида махсус устахоналар ташкил этилиб, уларда фақат амир саройига хизмат қилувчи эркак зардўзлар ишлаган. Буюртмачининг ижтимоий мавқейига кўра, эркакларнинг зардўз чопонлари - зартўнлар учта асосий турга бўлинган: дарҳам, бута-дор ва даври-кур. Дарҳам (форсча — дарҳамдигар сўзидан олинган, яъни бир-бирига кирган элементлар) Бухоро саройининг ҳукмдори ва олий мартабали зодагонлари учун мўлжалланган, энг қиммат ва олий ҳисобланган. Ушбу кўргазма ойнасида Бухоро музей-қўриқхонаси коллекцияларидан ўрин олган амир Олимхон ва отаси Абдулаҳадхонлар кийган шу турдаги чопонларни кўриш мумкин.
Ушбу кўргазманинг ноёб экспонатларидан бири Хива шаҳридаги «Ичан қалъа» музей-қўриқхонаси коллекциясидаги чопондир. Чопанинг юқори қисми Қуръон суралари билан безатилган. 19-асрнинг охирига оид бу либосни Шайх-ул-Ислом Хива хонлигининг алоҳида кунлари - байрамларда, давлат тадбирлари, шунингдек, фатволар эълон қилинишида кийган. Чопондаги кашталарнинг муқаддас мазмунини ҳисобга олган ҳолда, бунга уни кийган инсон қонун ва адолат доирасида қарор қабул қилади ва фатво айтиш масъулиятини ўз зиммасига олади, деб ишонишган. Бу турдаги чопонларда Қуръон оятлари, Аллоҳ ва пайғамбарларнинг исмлари, шунингдек, рақамлар қўлланилади. Буларнинг барчаси инсонни ёвузликдан ҳимоя қилади, деб ишонилган. Ушбу либослар қатъий махфийлик шароитида яратилган. Ҳеч қаерда хатоларга йўл қўймаслик учун қатъий назорат қилинган.
Кўргазмада Тошкент, Жиззах, Самарқанд, Шаҳрисабз, Нурота, Бухоро каби шаҳарлардаги сўзани каштачилик намуналари намойиш этилади. Каштадўзлик нақшлари жуда хилма-хил, лекин ҳар доим устун бўлган иккита тур мавжуд: гуллар ва юлдузлар. Гул нақшлари Бухоро, Нурота, Шаҳрисабз, Қарши, Фарғона водийси шаҳарларида устунлик қилса, самовий тимсоллар Самарқанд, Ургут, Жиззах, Тошкент, Пскентга хос.
Кўргазмадаги яна бир бўлимда И.В.Савицкий номидаги Қорақалпоғистон Давлат санъат музейи ва Қорақалпоғистон тарих ва маданият музейи Давлат музейи экспонати - қорақалпоқ миллий либоси элементлари тақдим этилган. Витринада Қорақалпоқ келинининг ўзига хос маросим либоси Кўк кўйлекни томоша қилиш мумкин. Қизлар биринчи марта никоҳ ёшида, байрамларда ва тўйларда кўк кўйлак кийишган. Ушбу либос анъанавий Тобелик бош кийими билан кийилган.
Яна бир бўлимда шойи, ярим ипак ва пахтадан тикилган 24 та анъанавий либослар тақдим этилган. Уларни вилоятлар бўйича учта асосий гуруҳ: Хоразм, Самарқанд ва Бухоро, шунингдек, Тошкент ҳамда Фарғона водийси шаҳарларига бўлиш мумкин.
Изоҳ (0)