So‘nggi yillarda Afrika qitʼasida taʼsir kuchi zaiflashgan Fransiya o‘zining tashqi siyosatida global kuch markazlari uchun tobora jozibali hududga aylanib borayotgan Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida eʼtibor qaratib, bu yerda rasmiy Parij o‘zi uchun muhim hamkor sifatida O‘zbekiston va Qozog‘istonni eʼtirof etmoqda. Jumladan, 11–12-mart kunlari O‘zbekiston prezidentining Fransiyaga amalga oshirgan ikki kunlik davlat tashrifi bejiz emas. Ushbu maqolada Parijning Toshkent bilan hamkorlikdan kutayotgan manfaatlari va bu hamkorlikning ikki tomonlama strategik ahamiyati tahlil qilinadi.
Iqtisodiy hamkorlik
Parijda 11-mart kuni O‘zbekiston va Fransiyaning tegishli vazirliklari, idoralari rahbarlari hamda 100 ga yaqin yetakchi kompaniyalari, moliya va biznes tashkilotlari rahbarlari ishtirokida Fransiya—O‘zbekiston biznes-forumi bo‘lib o‘tdi. Bu forum davomida ikki davlat o‘rtasida 20 dan ortiq bitim va shartnomalar imzolangan.
Tadbirda so‘zga chiqqan investitsiyalar, sanoat va savdo vaziri Laziz Qudratov hamkorlikni yanada rivojlantirishning qator yo‘nalishlarini, jumladan, transport va logistika jihatidan o‘zaro bog‘liqlikni rivojlantirish, savdo yo‘laklarini diversifikatsiya qilish va geologiya-qidiruv ishlarini olib borish, shuningdek, O‘zbekiston ehtiyojlariga moslashtirilgan fransuz texnologiyalarini joriy etish orqali innovatsion rivojlanish muhimligini taʼkidlangan.
Shuningdek, Forumda so‘zga chiqqan MEDEF International raisi va “Orano” kompaniyasi direktorlar kengashi raisi Klod Imoven O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarni yuqori baholadi va fransuz biznesi vakillarini O‘zbekiston bozorida faol kirib borishga chaqirdi.
2024-yilda O‘zbekiston va Fransiya o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 1,1 milliard dollarga yetdi, bu oldingi yilga nisbatan 14 foizga ko‘pdir. Shu bilan birga, O‘zbekistondan Fransiyaga eksport hajmi qariyb ikki baravar ortib, 800 million dollarni, import esa 330 million dollarni tashkil etdi.
O‘zbekistonda fransuz kompaniyalari soni to‘rt baravarga ko‘paygan. Hozirda O‘zbekistonda qurilish, qishloq xo‘jaligi, turizm kabi muhim yo‘nalishlarda Fransiya kapitali ishtirokida 50 ta korxona faoliyat yuritmoqda.
2018-yildan beri Fransiya O‘zbekistonga 6 milliard yevrodan ortiq investitsiya kiritgan. Veolia va Suez kompaniyalari mamlakatdagi suv va issiqlik taʼminoti infratuzilmasini yangilamoqda, EDF (Électricité de France) esa Sirdaryoda 1 600 MVt quvvatli issiqlik elektr stansiyasi qurmoqda.
Shuningdek, Fransiyaning Total Eren kompaniyasi Samarqand viloyatining Nurobod tumanida qurilgan quvvati 100 MVt bo‘lgan quyosh fotoelektr stansiyasini (SPPP) barpo etgan edi. Fransiyaning Taraqqiyot agentligi (AFD) esa bu loyihaga 1 milliard yevro ajratgan.
O‘zbekiston eksportining asosiy yo‘nalishlari energiya resurslari, to‘qimachilik va metallar hisoblanadi.
Fransiya O‘zbekistonga nega eʼtibor qaratmoqda?
Darhaqiqat, oxirgi yillarda Fransiya O‘zbekiston bilan aloqalarini faol rivojlantirmoqda va Markaziy Osiyoda o‘z ishtirokini mustahkamlashga intilmoqda. 2023-yilda ikki davlat rahbarlari munosabatlarni strategik sheriklik darajasiga ko‘tarishga kelishib olgan edi.
11–12-mart kunlari Parij shahrida bo‘lib o‘tgan muzokaralar yakunida Shavkat Mirziyoyev va Emmanuel Makron strategik sheriklik o‘rnatish to‘g‘risidagi qo‘shma deklaratsiyani qabul qildi.
Siyosatshunos Muxtor Nazirov “Daryo” jurnalisti bilan suhbatda Fransiyaning O‘zbekistonga qizishlari ko‘proq uran bilan bog‘liq ekanligini, bugungi kundagi Nigeriyadagi siyosiy vaziyat Fransiyani O‘zbekiston bilan yaqinlashishga undayotganini aytib o‘tdi.
“Fransiyaning O‘zbekistonga qiziqishi o‘ta pragmatik. Yaʼni bu yerda u qandaydir geosiyosiy o‘yinlarni amalga oshirmoqchi emas. Birinchi o‘rinda bunga Rossiya va Xitoy yo‘l bermaydi. Fransiyaning O‘zbekiston va Qozog‘istonga qiziqishi uning Nigeriyadan chekinishi bilan bog‘liq. Chunki Nigeriya dunyoda uran qazib olish bo‘yicha AQSHdan keyin ikkinchi o‘rinda turuvchi davlat hisoblanadi.
Demak, Fransiyaning uran bo‘yicha ehtiyojlarini qoplovchi Markaziy Osiyodagi mamlakatlar – O‘zbekiston va Qozog‘iston. Chunki Qozog‘iston uran eksporti bo‘yicha dunyoda birinchi, O‘zbekiston esa beshinchi o‘rinda. Yaʼni Fransiyaning qiziqishi ko‘proq iqtisodiy.
O‘zbekistonning uran eksporti bo‘yicha imkoniyatlari cheklangan. Eng maksimal eksport hajmi 441 tonna. Hozir Yevropa mamlakatlari Rossiya bilan nizoda, shunda bir sharoitda ular muqobil energiya manbalarini izlamoqda. Maʼlumotlarga ko‘ra, Fransiya o‘zining uran ehtiyojining 35-40 foizini Nigeriya hisobidan qoplagan. Endi bu ehtiyojni to‘ldirish kerak.
Hozir Fransiya Kanada, Qozog‘iston va Avstraliyadan uran sotib oladi. Bular qatoriga O‘zbekiston ham qo‘shilgan. O‘zbekistonda istiqbolli uran zaxiralari mavjud. Lekin uni qazib olish va qayta ishlash uchun investitsiya jalb qilish kerak.
Fransiya prezidenti 2024-yilda O‘zbekistonga kelganida, Orano kompaniyasi geologiya-razvedka ishlarini amalga oshirish uchun 500 million dollar investitsiya kiritish majburiyatini olgan. Hozir bu kompaniya Navoiy viloyatining Tomdi tumanida geologiya-razvedka ishlarini olib bormoqda. Fransiyaning manfaati mana shunda”, deb sharhladi u.
Mustaqil tahlilchi V.Bazarova o‘z maqolasida Fransiyaning O‘zbekistonga qizishini asoslovchi bir qancha omillarni tilga olib o‘tgan.
Birinchidan, energetik xavfsizlik. Fransiya dunyoda yadroviy energiyadan eng ko‘p foydalanuvchi davlatlardan biri bo‘lib, uning 70% elektr energiyasi AESlarda ishlab chiqariladi. Shu sababli, uran taʼminotining kafolatlanishi milliy xavfsizlik masalasi hisoblanadi. O‘zbekiston dunyoning yetakchi uran eksportchilaridan biri bo‘lib, fransuz kompaniyasi Orano bu yerda uranni qazib olish loyihalarini rivojlantirmoqda.
Ikkinchidan, iqtisodiy imkoniyatlar. Fransiya O‘zbekistonga tez rivojlanayotgan bozor sifatida qaramoqda. O‘rtacha 5-6% iqtisodiy o‘sish surʼati fransuz kompaniyalari uchun qulay sharoit yaratmoqda. Bugungi kunda Total Eren, EDF, Suez”, Veolia, Airbus kabi yirik kompaniyalar O‘zbekistonda faoliyat yuritmoqda. Ikki tomonlama savdo hajmi 2024-yilda 1,13 milliard dollarga yetib, oxirgi 7 yilda besh barobarga oshdi.
Uchinchidan, Markaziy Osiyoda siyosiy taʼsirini kuchaytirish. Rossiyaning Ukrainadagi mojarosi sababli taʼsiri pasayishi va Xitoyning geosiyosiy faollashuvi Fransiyani mintaqada muqobil o‘yinchiga aylantirishga undamoqda. O‘zbekistonning neytral va pragmatik tashqi siyosati uni Parij uchun ideal hamkorga aylantirmoqda.
To‘rtinchidan, madaniy diplomatiya va yumshoq kuch. Fransiya madaniy aloqalarni taʼsir vositasi sifatida ishlatishni yaxshi biladi. Luvrdagi "O‘zbekiston vohalarining xazinalari" ko‘rgazmasi, 700 ta maktabda fransuz tilining o‘qitilishi, O‘zbekiston oliygohlari va Panthen-Sorbonna universitetining hamkorligi – bularning barchasi Fransiyaning uzoq muddatli strategiyasining bir qismidir, deya yozgan o‘z maqolasida Bazarova.
O‘zbekiston Fransiya ko‘magida 2021-yil 10-aprel kuni Yevropa Ittifoqining GSP+ (“Generalized Scheme of Preferences Plus”) maqomini qo‘lga kiritgan. Bu maqom O‘zbekistonga Yevropa bozoriga 6 200 dan ortiq turdagi mahsulotlarni bojxona to‘lovlarisiz yoki imtiyozli sharoitda eksport qilish imkoniyatini beradi.
“Fransiya 2021-yilda O‘zbekistonni Yevropa Ittifoqi doirasidagi GSP+ tizimining aʼzosi qilib qo‘ygan. Bu bekorga emas. Boisi, O‘zbekiston va Yevropa o‘rtasidagi masofa katta va bu mahsulotning tan narxini qimmatlashtiradi. Mana shuning uchun ham Fransiya O‘zbekistonga GSP+ maqomini bergan”, deydi Muxtor Nazirov.
O‘zbekistonning manfaatlari
O‘zbekiston uchun Fransiya bilan aloqalar iqtisodiy rivojlanish, investitsiyalarni jalb qilish, texnologik modernizatsiya va xalqaro siyosatda O‘zbekistonning mavqeini mustahkamlash kabi muhim jihatlarni o‘z ichiga oladi.
Fransiya Yevropaning eng yirik iqtisodiyotlaridan biri bo‘lib, sanoat va texnologiyalar sohasida ilg‘or davlat hisoblanadi. Bugungi kunda Fransiyaning TotalEnergies, EDF, SUEZ kabi yirik kompaniyalari energetika, suv resurslarini boshqarish va infratuzilma sohalarida O‘zbekistonda faoliyat yuritmoqda.
Shu bilan birga, Fransiya O‘zbekiston uchun o‘z mahsulotlarini Yevropa bozoriga olib chiqishda ko‘prik rolini o‘ynashi ham mumkin. Bu geosiyosiy bosimlar oshib borayotgan bir pallada O‘zbekiston uchun iqtisodiyotini diversifikatsiya qilishga imkon yaratadi.
“Hozir O‘zbekiston Rossiyani aylanib o‘tuvchi transport yo‘laklariga eʼtibor qaratmoqda. Va bu loyihalarga Yevropa mamlakatlarini jalb etish muhim hisoblanadi. Chunki yakuniy xaridorlar Yevropa. Bundan tashqari, O‘zbekiston GSP+ maqomidan kelib chiqib Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan o‘z aloqalarini mustahkamlamoqchi. Bu orqali O‘zbekiston o‘z mahsulotlariga ko‘proq imtiyozlar olishga urinmoqda va bunda Fransiyaning qo‘llovi muhim o‘rin tutadi”, dedi Muxtor Nazirov.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston uchun Fransiya bilan hamkorlik iqtisodiy, energetik, taʼlim va xalqaro diplomatiya sohalarida katta imkoniyatlar taqdim etadi. Ayniqsa, texnologik modernizatsiya, Yevropa bozoriga chiqish va yashil energetika kabi yo‘nalishlar mamlakatning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu bois, ikki davlat o‘rtasidagi strategik sheriklik O‘zbekistonning uzoq muddatli manfaatlariga javob beradi.
Izoh (0)