Markaziy bank stavkani 16 foizgacha pasaytirdi. Bu nimani anglatadi va endi O‘zbekistonda nima o‘zgaradi?
Markaziy bank asosiy stavkani pasaytirib, 16 foiz etib belgilangani haqida xabar berilgandi. Buning ahamiyati nimada va O‘zbekiston hayoti qanchalik o‘zgarishi —“Daryo” sharhida.
Asosiy stavka o‘zi nima va u nimalarga ta’sir qiladi?
Markaziy bank asosiy stavkasi O‘zbekiston hayotiga jiddiy ta’sir qiladi. Mazkur stavkaga mamlakatdagi qolgan barcha stavkalar (omonatlar, kreditlar va h.k) bog‘liqdir.
Stavka talab va taklifni o‘zgartiradi, ular esa, o‘z navbatida, aholi va biznes qarorlarini. Bularning barchasi esa narxlar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Markaziy bank stavkani nima uchun pasaytirdi va endi nimalar o‘zgaradi?
Asosiy stavka Markaziy bankning mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatishiga imkon beruvchi vositalardan biridir.
Markaziy bankning asosiy vazifasi — bozorning barcha ishtirokchilari va barcha jarayonlar (inflyatsiya, iqtisodiy faollik va moliyaviy barqarorlik) o‘rtasida muvozanatni topishdir.
Stavkani pasaytirishdan maqsad mamlakat iqtisodiyotini arzon pul bilan to‘ldirish, bu esa ishlab chiqarishni rivojlantirish, kompaniyalarning soliq imtiyozlarini oshirish, davlatning yirik loyihalarga ko‘proq mablag‘ sarflashga imkon beradi.
Stavkani pasayishi aholining xarid qobiliyatining oshishidan dalolat beradi.
Odamlar tejashni to‘xtatib, ko‘proq xarajat qilishni boshlaydi, bu esa iqtisodiyotni rivojlantirishga imkon beradi. Ammo bu chora inflyatsiyaning tezlashishiga ham olib kelishi mumkin:
asosiy stavkani pasaytirish → arzon kreditlar + past omonat stavkalari → aholi xarajatlarini oshiradi + tejashga intilmaydi → inflyatsiya tezlashadi.
Markaziy bankning asosiy stavkasini pasaytirish oqibatlari
Kreditlar va ipoteka bilan nima bo‘ladi?
Asosiy stavkaning o‘zgarishi banklardagi stavkalarga bevosita ta’sir qiladi. Asosiy stavka pasayganda, bank mahsulotlariga bo‘lgan foizlar ham kamayadi.
Banklarning asosiy stavkadagi o‘zgarishlarga javob berish muddati bir kundan bir oygacha bo‘lishi mumkin.
Asosiy stavka pasaytirilgandan so‘ng, kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining pasayishini kutish mumkin.
Asosiy stavkaning o‘zgarishi banklaridagi omonatlar bo‘yicha foizlarga ham ta’sir qiladi. Agar u pasaysa, omonatlar bo‘yicha ham foizlar tushadi.
Misol
Mart oyining o‘rtalarida asosiy stavka 14 foizdan dan 17 foizgacha ko‘tarilgan edi. Shundan so‘ng O‘zbekistonda kreditlar qimmatlashdi: ipoteka kreditlari bo‘yicha stavka o‘rtacha 2 foizga, avtokreditlar bo‘yicha stavka esa o‘rtacha3 foizga oshgan edi.
Biroq bu barcha kreditlar taalluqli emas. Masalan, oliy ta’lim tashkilotlarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun kredit ajratish tartibiga muvofiq, ta’lim krediti banklar tomonidan kredit oluvchiga Markaziy bankning asosiy stavkasi miqdorida ajratiladi.
Bunda asosiy stavka pasaytirilgan taqdirda, ta’lim krediti bo‘yicha foiz stavkasi mutanosib ravishda pasayadi, asosiy stavkasi oshirilgan taqdirda esa ta’lim krediti bo‘yicha foiz stavkasi o‘zgarishsiz qoladi.
Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmuratov ham asosiy o‘zgarishijoriy kreditlarga ta’siri shartnomada belgilangan shartlar asosida bo‘lishini aytgan edi.
Banklar va mijozlar o‘rtasida tuzilgan o‘zgaruvchan foiz stavkali, xususan, Markaziy bank asosiy stavkasiga bog‘langan holda tuzilgan foiz stavkalari shartnomalarga ta’siri esa ushbu shartnomada kelishilgan shartlar yoki kredit ajratish bo‘yicha tegishli nizom talablariga muvofiq bo‘ladi, — degan edi u.
Umuman olganda asosiy stavkaning pasayishi ko‘proq ijobiy holat hisoblanadi — bu mamlakat murakkab davrni muvaffaqiyatli yengib o‘tayotganini anglatadi.
