Jismoniy faollik yoshga bog‘liq xotira va aqliy qobiliyatlarning pasayishi xavfini kamaytirishning eng qulay va ayni paytda eng samarali usullaridan biridir. Maʼlumki, miya uchun har qanday jismoniy faollik foydalidir. Biroq jadal ish grafikiga muntazam sport mashg‘ulotlarini kiritish baʼzan juda mushkul bo‘ladi.
Faollik darajasini oshirishning eng oson usuli “faol harakatlanish”, yaʼni transport vositalaridan foydalanish o‘rniga piyoda yurish yoki velosipedda uchish ekanligi uzoq vaqtdan beri maʼlum. Piyoda yurish yoki velosipedda uchish uchun avtomobil yoki avtobusdan voz kechish nafaqat yurak va qaddi-qomatga, balki miya salomatligiga ham sezilarli foyda keltiradi.
Biroq, faol harakatlanishning individual foydasi insonning demensiyaga irsiy moyilligiga qarab farqlanishi ham maʼlum. Ushbu o‘zaro taʼsirni chuqurroq tushunish maqsadida Buyuk Britaniya olimlari keng qamrovli tadqiqot o‘tkazdi. Unda UK Biobank maʼlumotlar bazasidagi 480 mingga yaqin ishtirokchining maʼlumotlari tahlil qilindi va ular 13 yildan ortiq vaqt davomida kuzatib borildi. Ushbu kuzatuv jarayonida nafaqat ishtirokchilar kundalik hayotda foydalanadigan transport turlari, balki ularning miya tuzilishidagi o‘zgarishlar, shuningdek, demensiya xavfi bilan bog‘liq genetik omillarning mavjudligi ham baholandi.
Ishtirokchilar tanlangan harakatlanish usuliga ko‘ra quyidagi guruhlarga ajratildi:
- nofaol — asosan shaxsiy avtomobil yoki jamoat transportidan foydalanganlar,
- piyodalar — piyoda yurishni afzal ko‘rganlar,
- velosipedchilar — asosan velosipedda harakatlanganlar,
- kombinatorlar — maʼlum bir turning ustunligisiz, turli xil transport turlarini birlashtirib foydalangan ishtirokchilar.
Bundan tashqari, mutaxassislar ishtirokchilarning miya, yurak va qorin bo‘shlig‘i MRT maʼlumotlarini tahlil qilishdi. Genetik tahlil esa demensiya xavfini oshirishi maʼlum bo‘lgan APOE ε4 gen variantining mavjudligi yoki yo‘qligini aniqlash imkonini berdi.
Natijalar juda ko‘rsatmali bo‘ldi. Kuzatuv davrida ishtirokchilarning 1,8 foizida demensiya tashxisi qo‘yildi. Shu bilan birga, asosan velosiped uchgan yoki bu harakat usulini boshqalar bilan birlashtirganlarda demensiya rivojlanishi xavfi 19 foizga, Alsgeymer kasalligi xavfi esa qolganlarga nisbatan 22 foizga past bo‘lgan. Hayratlanarlisi shundaki, oddiy yurish aksincha, Alsgeymer kasalligi xavfining 14 foizga oshishi bilan bog‘liq bo‘lib chiqdi.
MRT shuni ko‘rsatdiki, velosiped uchish miyaning maʼlum qismlarida, jumladan, xotira uchun masʼul bo‘lgan asosiy soha — gippokampda ham kulrang modda hajmining biroz ko‘payishi bilan bog‘liq. Yurish esa aksincha, kulrang va oq moddaning kamroq hajmlari bilan bog‘liq bo‘lib chiqdi. Shuni taʼkidlash kerakki, bu yurishning miyaga salbiy taʼsir ko‘rsatishini anglatmaydi, balki turli xil faoliyatlarning miyaga taʼsiridagi farqni ko‘rsatadi, xolos.
Qiziq joyi shundaki, genetik omil harakatlanish usuli va erta demensiya yoki Alsgeymer kasalligi xavfi o‘rtasidagi bog‘liqlikka taʼsir ko‘rsatmagan. Biroq kechki demensiya holatida APOE ε4 geni ahamiyatli ekanligi maʼlum bo‘ldi: genetik moyilligi bo‘lmagan odamlar ushbu gen tashuvchilariga qaraganda velosiped uchishdan ko‘proq naf olishgan.
Tadqiqotning cheklovlari mavjud — ishtirokchilar harakatlanish usullari haqida o‘zlari hisobot berishgan, bundan tashqari, erta demensiya, baxtimizga, kamdan kam uchraydi. Shunday bo‘lsa-da, chiqarilgan xulosalar muhimligicha qolmoqda: kundalik hayotda shunchaki jismoniy faollikni oshirish ham miya salomatligini yaxshilash yo‘lidagi sezilarli qadam bo‘lishi mumkin, ayniqsa, u boshqa foydali odatlar — muvozanatli ovqatlanish, to‘liq uyqu va ijtimoiy faollik bilan birgalikda qo‘llansa.
Izoh (0)