Buyuk yapon rejissori Miyazaki multfilmlari yordamida hal qilish mumkin bo‘lgan bolalardagi muammolar

Yaponiyalik rejissor Xayao Miyazakining animatsion filmlari butun dunyoda sevib tomosha qilinadi. Voqealarga boy kartina g‘oyasi va muallif tomonidan berilgan savollarning jiddiyligi uchun ham bu multfilmlar tomoshabinlar tomonidan qadrlanadi. O‘zingiz uchun muhim narsani kashf qilish uchun ularning har birini qayta-qayta ko‘rib chiqishingiz mumkin, va albatta, farzandlaringiz bilan tomosha qilishni unutmang.

Ota-onani yo‘qotishdan qo‘rqish (“Mening qo‘shnim Totoro”)

Qizlar qishloq uyiga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘lishgach, u yerdan qoravoylar — o‘ynoqi chang zarralarini ko‘rib qoladilar. Enaganing aytishicha, ularni faqat bolalar ko‘rishi mumkin. Bu mitti jonzotlar qo‘rquv va bezovta qiluvchi fikrlar ramzi bo‘lib, ular bolalar ongida tartibsiz holda bo‘ladi. Qahramonlardan biri qoravoyni mushtiga qamab qo‘yganday bo‘ladi, ammo barmoqlarini ochganida faqat bo‘sh kaftini ko‘radi. Bu bilan bolalar tashvishi tutqich bermasligi va nazorat qilib bo‘lmasligi ko‘rsatiladi.

Qiziqarli fakt: xuddi shu jonzotlarni “Ruhlar olami” multfilmida ham ko‘rish mumkin. Unda ham bosh qahramoni ota-onasini yo‘qotadi. Sujet rivojlanib borar ekan, qizcha bu jonzotlar bilan do‘stlashishga muvaffaq bo‘ladi: u vahimaga tushishni to‘xtatadi va vaziyatga qarab harakat qila boshlaydi.

Onasining kasalligi tufayli kelib chiqqan barcha qiyinchiliklar Totoro — katta paxmoq jonzot bilan tanishishga yordam beradi. Qizaloqlarning xotirjam bo‘lishi uchun u borligining o‘zi yetarli edi. Qaysidir ma’noda u hatto ota-onasining o‘rnini bosadi: yapon tanqidchilarining fikricha, uning katta qorni onaning issiq bag‘riga qiyoslanadi. G‘arbda Totoro ko‘pincha erkak deb ta’riflanadi, lekin Sharq animatsiyasini biluvchilar bu jonzotga ayollik fazilatlari berilgan deb hisoblaydi.

Afsuski, aslida bunday ajoyib mavjudotlar yo‘q. Ammo bu yosh tomoshabinlarga hikoyadan saboq olishiga to‘sqinlik qilmaydi: tabiat kuchlariga ishonish va yaxshi xayolot qiyin damlarda insonning omon qolishiga yordam beradi.

Ovqatlanish tartibining buzilishi (“Arvohlar olami”)

“Arvohlar olami” animatsion filmi bir qator muhim savollar asosiga qurilgan. Shuningdek, “yeb-ichish” asrida keskinlashib ketgan muammolarga ham katta e’tibor qaratiladi. Bosh qahramon Tixironing ota-onasi jodulangan restorandagi ovqatlarning mo‘lligidan ko‘zlari o‘ynab ketadi. Natijada bunday odobsizlik jazolanadi: ular insoniy o‘tmishini unutgan cho‘chqalarga aylanadi. Va shu yerda sehrlangan dunyoda Tixironing sarguzashtlari haqida hikoya boshlanadi. Biroq odamning oziq-ovqatga bo‘lgan munosabati haqidagi mavzu shu bilan tugamaydi.

Yozuvchi Syuzan Naypirning so‘zlariga ko‘ra, Tixiro va uning yangi tanishi — qiyofasiz maxluq anoreksiya (ishtaha yo‘qolishi) va bulimiya (yeb to‘ymaslik)ni anglatadi. Qizning ota-onasi bilan sodir bo‘lgan voqeadan oldin ishtahasi yaxshi bo‘lgan deb aytib bo‘lmaydi. Endi esa u hayotini nazoratdan chiqarmaslik uchun ovqat yeyishdan qo‘rqadi va vaqt o‘tishi bilan uning tanasi shaffof bo‘la boshlaydi. Tixiro faqat rezavor yegandagina bundan qutuladi.

Qiyofasizning bosh qahramondan farqi shundaki, uning ishtahasi yo‘qolmaydi. Ammo u ochlikni qondirish uchun emas, balki yolg‘izlik tuyg‘usidan qutulish uchun ovqatlanadi. Uning tanasi hamma narsani chiqarib tashlashi esa bulimiyadan dalolat beradi.

Ovqat tana uchun dushman ham, do‘st ham bo‘lishi mumkin — ijodkorlar multfilm orqali buni yaqqol ko‘rsatib bergan. Qiz qo‘rquv bilan kurashish davomida ovqat nafaqat insonni xarob qilishi, balki hayotini saqlab qolishi ham mumkinligini tushunib yetadi.

Oiladan ajralish (“Kiki — yetkazib berish xizmati”)

Miyazakining bu asarini tanqid qilganlardan biri: “Men bu filmni ko‘rganimda, qachonlardir mening qizim ham uzoqda bo‘lishini o‘ylab, yuragim orqaga tortib ketdi”, degandi. “Kiki — yetkazib berish xizmati” filmida aynan shunday holat tasvirlangan: Kiki ismli qizaloq ota-onasining uyini tark etadi. Bosh qahramonning yoshi ramziy ma’noga ega: aynan 13 yoshidan boshlab qizlar balog‘atga yeta boshlaydi, bu bolalik va o‘smirlik davridagi shartli chegaradir.

Multfilm Eiko Kadononing xuddi shu nomdagi romani asosida ishlangan, lekin asl nusxadan farqli o‘laroq mustaqil bo‘lish — yolg‘izlik va o‘z-o‘zini anglashga yaxshi imkoniyat berishi ta’kidlanadi. Qahramon o‘zi tanlagan kasbi yordamida jamiyatga qo‘shilishi kerak bo‘ladi.

Har doim gedonizm (huzur-halovatga intilish insonga xos oliy xislat, deb hisoblovchi axloqiy ta’limot)ga salbiy munosabatda bo‘lgan Miyazaki yosh tomoshabinlarga o‘z qahramoni orqali mehnat va halollik garovi to‘g‘ri qaror ekanini tushuntiradi. Shuning uchun Kiki yarqiroq poyabzal qo‘yilgan vitrina yonida uzoq turmaydi, o‘z burchini bajarish uchun uchib ketadi.

Yosh va tashqi ko‘rinishdagi komplekslar (“Yuradigan qal’a”)

Jodugar kampir Sofi ismli qizni keksa ayolga aylantirib qo‘yadi. Qahramon asta-sekin taqdiriga ko‘nib, qartaygan tanada yashashni o‘rganishga majbur bo‘ladi. Bu bilan yovuz jodugar bilan qarilik tushunchasi o‘rtasida parallellik o‘rnatish mumkin. Sofi yosh bo‘lgan paytida jodugar kampirni haqiqatan ham qo‘rqinchli deb hisoblardi. Ammo o‘zi uning holiga tushganidan so‘ng, jodugar unga zarari tegmaydigan kampir bo‘lib, hatto kulgili ham ko‘rinadi.

Miyazaki, shuningdek, tomoshabinlarga inson yoshi u o‘zini qanchalik yaxshi his qilishiga bog‘liq degan fikrni yetkazishga harakat qiladi. Sofi kuchli his-tuyg‘ularni boshdan kechirgan paytlarda, masalan, sevib qolganida, u o‘zi sezmagan holda yashara boshlaydi. Qahramon his-tuyg‘ularning kuchiga qarab o‘rta yoshli ayol yoki kulrang sochli qizaloq bo‘lib qoladi.

Kartinada mavjud bo‘lgan yana bir muhim fikr: sevgi — bu tashqi tomondan ideal yosh qizlarga bo‘lgan munosabat emas. Disney multfilmlari bu borada beg‘ubor yosh malikalarni tasvirlaydi, lekin Miyazaki bu yondashuvga begona. Boshidanoq uning qahramoni yoqimsiz qilib ko‘rsatiladi, borgan sari u butunlay xunuklashadi. Shunga qaramay, personaj sevish huquqini yo‘qotmaydi.

Hayotda o‘z o‘rnini topish (“Shamol kuchaymoqda”)

“Shamol kuchaymoqda” animatsion filmining bosh qahramoni Jiro samolyotlarni yaxshi ko‘radi va uchuvchi bo‘lishni orzu qiladi. Biroq bolada uzoqni yaxshi ko‘rolmaslik kasalligi bor, shu bois uchishni faqatgina orzu qila oladi. Xuddi shu holat G‘arb multfilmlarida, ehtimol, boshqacha bo‘lardi: qandaydir mo‘jiza sodir bo‘ladi va qahramonning xohishi amalga oshadi. Lekin bu yapon rejissorining ishi va uning yondashuvi boshqacha.

Taqdir Jiroga uchuvchi bo‘lishga imkon bermagani uchun u samolyotlarni loyihalashtirish bilan shug‘ullanadi va bu ishda muvaffaqiyat qozonadi. Muallif bu bilan hayot boshqa ko‘plab imkoniyatlarni berayotgan bir paytda erishib bo‘lmaydigan maqsadlar haqida o‘ylamaslik kerakligini uqtiradi.

O‘zaro munosabatlardagi qurbonlik (“Qoyatoshdagi baliqcha Ponyo”)

Bir qarashda “Qoyatoshdagi baliqcha Ponyo” multfilmida muallif Hans Kristian Andersenning “Suv parisi” asarini qayta ishlab chiqqandek tuyuladi. Bolakay sehrli baliq-qizchani topib oladi, ular do‘st bo‘lishlari uchun baliqcha oddiy odamga aylanishi kerak. Agar bola sinovdan o‘tolmasa, Ponyo dengiz ko‘pigiga aylanadi.

Ehtimol, Miyazaki daniyalik yozuvchi ijodidan ilhomlangandir, ammo u tomoshabinlarga umuman boshqacha saboq berishga qaror qiladi. Sujetga ko‘ra, Ponyoning odamga aylanishi sayyora uchun halokatli tahdidlarga sabab bo‘lishi mumkin. Agar kim bilandir bo‘lgan munosabatlar sizdan tubdan o‘zgarishni talab qilsa, demak, bu sizning va yaqinlaringizning odatiy turmush tarzini butunlay yo‘q bo‘lib ketishiga olib kelishi mumkin. Buni har doim ham chetlab o‘tish mumkin emas, lekin odam tanlagan kishisining oldidagi mas’uliyatini his qilishi va agar tuyg‘ulari hali ham so‘roq ostida bo‘lsa, uni o‘z vaqtida qo‘yib yuborishni ham bilishi kerak.

Filmning kulminatsion nuqtasida bolakay Ponyoning baliq yoki qiz bo‘lishidan qat’i nazar, uni yaxshi ko‘rishini aytadi. Bu gapi bilan qahramon o‘z his-tuyg‘ulari tufayli boshqadan hech qanday o‘zgarish va qurbonliklarni talab qilmasligini isbotlaydi, bunday iqrorni Andersen ertagidagi shahzodada uchratmaysiz. Shundan keyingina baxtli yakun keladi: dengiz hukmdori bolalarni ayirmaslik uchun ularga yon bosadi.