Yerning bir qismi sovib ketmoqda. Olimlar sababini ochiqladi

Norvegiyaning Oslo universiteti olimlari olib borgan so‘nggi tadqiqot Yer sayyorasining bir tomoni ikkinchisiga qaraganda ancha tezroq soviyotganini ko‘rsatdi. Xususan, Yerning Tinch okeani tarafida harorat Afrikaga qaraganda keskin pasaymoqda.

Geophysical Research Letters jurnalida e’lon qilingan ilmiy maqolada aytilishicha, ushbu hodisaning sababi sayyoramiz tarixidagi eng qadimiy geologik jarayonlardan biri — qit’alar joylashuvi va ularning issiqlikni ushlab turish qobiliyatiga borib taqaladi.

Yer markazida qizigan suyuq yadro va mantiyaning issiqligi butun sayyorani ichkaridan isitib turadi. Yer aylanishi tortish kuchi hamda magnit maydonini hosil qilib, atmosfera faoliyatini ta’minlab turadi. Ammo olimlarning aniqlashicha, bu issiqlik yerda bir tekis tarqalmas ekan. Qit’a massasi ko‘p bo‘lgan hududlar “termos” kabi issiqlikni ushlab qoladi, okean tubi esa uni tezroq chiqarib yuboradi.

Olimlar 400 million yil davomida Yer yuzasidagi qit’alar va okean tubining harorat dinamikasini kompyuter modellarida tahlil qilib chiqqan. Yer yuzasini Afrika va Tinch okeani yarimsharlariga ajratib o‘rganish natijasida okean tomoni Afrikaga qaraganda 50 Kelvin (taxminan 50°C) ko‘proq sovigani aniqlandi. Mutaxassislar buni bir nechta omillar bilan izohlamoqda:

• Tinch okeani tubining yupqaligi — qit’a qobig‘iga qaraganda okean tubi ancha yupqa bo‘lgani sababli issiqlik tezda chiqarib yuboriladi;
• Ulkan suv massasi ta’siri — okean ustidagi sovuq suv qatlamlari issiqlikni “yutib yuboradi”;
• Qit’a massasining izolyatsiyasi — Afrika, Yevropa va Osiyo kabi qit’alar issiqlikni uzoq vaqt o‘zida ushlab qoladi.

Bundan tashqari, olimlar Tinch okeani tomoni Yer tarixining ma’lum davrida ulkan qit’a bilan qoplangan bo‘lishi mumkin degan gipotezani ilgari surmoqda. Agar haqiqatdan ham shunday bo‘lgan bo‘lsa, o‘sha davrda issiqlik ko‘proq ichkarida saqlanib qolgan. Bugungi kunda esa issiqlik yuqori tektonik faollik tufayli nisbatan tezroq tarqalib ketmoqda.

Bugungi Tinch okeani mintaqasidagi yuqori zilzila va vulqon faolligi ham issiqlik notekisligining sababi sanaladi. Olimlar fikricha, bu jarayon uzoq kelajakda Yerning ichki qismi sovib, sayyoramiz Marsga o‘xshash sovuq va “o‘lik” geologik holatga tushib qolishi bilan yakunlanadi.