Dasturchilar va ofis xodimlariga ogohlantirish: uzoq vaqt o‘tirish miyani haqiqatdan ham shikastlaydi. Hatto muntazam jismoniy faollik bilan shug‘ullanadigan odamlarda ham, sport kam harakatli turmush tarzining zararini to‘liq bartaraf eta olmaydi.
Amerika Xotira va Alsgeymer kasalligi markazi mutaxassislari 404 nafar keksa odamni 7 yil davomida kuzatib, ularga jismoniy faollikni nazorat qilish uchun maxsus “aqlli” soatlar taqdi. Bundan tashqari, ishtirokchilar muntazam ravishda miya MRT tekshiruvidan o‘tib, xotira va tafakkur testlarini topshirdi. Ishtirokchilar kuniga o‘rtacha taxminan 13 soatni o‘tirib yoki yotib o‘tkazgan. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, harakatsiz holatda uzoqroq qolganlarda epizodik xotira yomonlashgan, miyaning maʼlum qismlari hajmi kamaygan, shuningdek, Alsgeymer kasalligining dastlabki bosqichlariga xos o‘zgarishlar paydo bo‘lgan.
Bu bog‘liqlik, ayniqsa, kasallikka irsiy moyilligi bo‘lgan odamlarda — APOE-ε4 geni tashuvchilarida yaqqol namoyon bo‘ldi. Shunday qilib, uzoq vaqt o‘tirish haqiqatan ham genetik omillar va yosh bilan bir qatorda kognitiv qobiliyatlarning pasayishi uchun mustaqil xavf omili bo‘lishi mumkin.
Olimlar hozircha o‘tirgan holda hayot kechirish nima uchun aynan neyrodegenerativ kasalliklar rivojlanishini tezlashtirishi mumkinligi haqida aniq javob bermayapti. Biroq buning bir nechta ishonchli biologik izohlari mavjud.
Xususan, uzoq vaqt harakatsiz qolish moddalar almashinuvi buzilishi, miyaga qon oqimi kamayishi, yallig‘lanish jarayonlarini kuchaytirishi va sinaptik plastiklik deb ataladigan, yaʼni neyronlarning moslashuvchanlik va yangi aloqalarni shakllantirish qobiliyatini zaiflashtirishiga olib kelishi mumkin. Bu omillarning barchasi miya to‘qimalarida degenerativ o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi ehtimoli bor.
Qizig‘i shundaki, hatto yuqori jismoniy faollik ham kam harakatli turmush tarzining salbiy taʼsirini bartaraf eta olmadi.
Tadqiqot muallifi Marissa Gognyaning taʼkidlashicha, kuniga yarim soatlik mashqlar, hatto ular juda shiddatli bo‘lsa ham, 15-16 soatlik o‘tirishni qoplamaydi. Bu jismoniy faollik va kundalik umumiy harakatni farqlash muhimligini ko‘rsatadi: inson muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanishi mumkin, ammo qolgan vaqtda asosan harakatsiz qolsa, bunday turmush tarzi baribir miya uchun xavf tug‘diradi.
Mutaxassislar kun davomida imkon qadar ko‘proq faol bo‘lish yo‘llarini topishni tavsiya etadi. Faollikni eng oddiy harakatlar yordamida qo‘llab-quvvatlash mumkin:
- Har 30 daqiqada stoldan turib, yengil badantarbiya qilish.
- Telefonda gaplashayotganda yurish.
- O‘tirib ham, tik turib ham ishlash mumkin bo‘lgan transformatsiyalanadigan ish stoliga ega bo‘lish.
- Lift o‘rniga zinapoyadan foydalanish.
- Kirish joyidan uzoqroqqa avtomobilni qo‘yish, kerakli bekatdan bitta oldingi bekatda tushib, qolgan masofani piyoda bosib o‘tish.
- Stol atrofida o‘tirgan holda jismoniy mashqlarni bajarish.
Olimlar taʼkidlaganidek, har bir qadam muhim. Eng asosiysi, faqat vaqti-vaqti bilan sport bilan shug‘ullanish emas, balki stol atrofida harakatsiz o‘tirish vaqtini iloji boricha qisqartirishdir.
Izoh (0)