“Afg‘onlar biz bilan urishmaslik uchun suvdan richag sifatida foydalanyapti” — siyosatshunos Hamid Sodiq

“‘Tolibon’ bilan urishib bo‘lmaydi, kelishish kerak”, deydi siyosatshunos Hamid Sodiq “Vatandosh TV” klubining Qo‘shtepa kanaliga oid muloqotida.

Joriy yil 14-may kuni klubda Afg‘oniston qurayotgan Qo‘shtepa kanali to‘g‘risida suhbatlashildi. Maʼlumotlarga ko‘ra, kanal Amudaryo suvining beshdan bir qismini “tortib oladi”. Bu holat daryo suvidan foydalanuvchi mamlakatlar o‘rtasida nizo keltirib chiqarishi mumkin.

Kecha, 12-iyun kuni mazkur muloqotdan videoparcha eʼlon qilindi. Unda siyosatshunos Hamid Sodiq fikrlari o‘rin olgan.

Liberal tafakkur haqida

Hamid Sodiq fikricha, liberal qarashdagilar uchun mamlakatda institutlar muhim. Agar u bo‘lmasa, subyekt ham bo‘lmaydi.

“Liberallarda siyosiy institutlar birinchi o‘rinda turadi. Ular ‘agar bizning ko‘rinishimizda bo‘lmasang, sen bilan urishamiz’, deydi. Shuning uchun ham Farhod aka va bu yerdagi boshqa siyosiy fikrlar bildirayotganlar ‘agar yechim bo‘lmasa, urishamiz’, deyapti (siyosatshunos Farhod Tolipov Amudaryodan suv olishga afg‘onlarning haqi yo‘qligi, tinchlik uchun urushga tayyor turish kerakligini aytgandi— tahr.).

Urusha olmaysizlar. ‘Tolibon’ bilan urishib bo‘lmaydi. Liberal qarashda urush eng yomon narsa. Urush eng oxirgi chora. Kim bilan urishish mumkin? ‘Urushdan ham yomonroq narsani olib kelsa, urishish mumkin’, deydi liberal davlat. Va suv masalasida urishish mumkin. Shuning uchun mana shunaqa konstrukt shakllantirilyapti. Isteʼmol muhimmi yoki institutlar muhimmi, degan konstruktda fikrlaydigan bo‘lsak, men isteʼmol muhim, degan bo‘lardim”, dedi tahlilchi.

“Liberallar afg‘onlarni o‘ldirdi”

Hamid Sodiq fikrini davom ettirib, Afg‘onistonning 40 million aholisi borligini unutmaslik zarurligini taʼkidladi. Shu bilan birga, siyosatshunos inson huquqlari bayroqdorlari qurolsiz aholini o‘ldirganini aytdi.

“Butun dunyoning liberal markazi bo‘lgan AQSH inson huquqlarining eng katta ‘bayroqdori’. Yana bir jihatini aytaman, lekin bu pul bilan taʼminlanayotganlarning esidan chiqadi. 2001–2021-yillar. 20-yil. 100 nafar harbiy, 46 319 nafar mahalliy aholi, yaʼni qurol ko‘tarmaganlar. Shularning uchdan ikki qismi ayollar bilan bolalar edi. Ularni liberallar, inson huquqlari bo‘yicha gapirayotganlar o‘ldirdi. Nima uchun liberallar o‘ldirsa, biz inson huquqlari haqida eshitmaymiz? 46 mingdan ortiq odamni Yevropa va Amerikaning askarlari o‘ldirdi. Tushunyapsizmi? Nima uchun unutasiz”, deya savol qo‘ydi ekspert.

“Aqlga sig‘maydigan ish qilingan”

Hamid Sodiq o‘zbeklar afg‘onlar bilan ikki marta urishganini esladi. Siyosatshunos so‘zlariga ko‘ra, bu aqlga sig‘maydigan hodisalar bo‘lgan.

“Birinchisi, SSSR kelgan paytda ‘Tolibon’: ‘o‘rtoqlar, bizlar musulmon davlatlarimiz. Bir-birimiz bilan urishmaylik. Dushmanlar bilan qo‘shilib kirmanglar’, deb aytdi. O‘sha paytda ahvolimiz og‘ir edi. Chunki mustamlaka edik. Kirdik va afg‘onlar bilan urishdik.

Ikkinchisida mustaqil edik. Afg‘onlar mana xuddi ikkinchi spikerimiz singari: ‘o‘rtoqlar, bu aqlga sig‘maydigan narsa’, dedi. ‘Bizlarga urush bilan kirishingiz, yaʼni dushmanlarimizga yeringizni berib turishingiz, aqlga sig‘maydigan ish’, deyishdi. Aqlga sig‘maydigan ishni birinchi biz qildik.

Afg‘onlar hali bizlarga mutlaqo tahdid qilgan emas. Agar faktik, real nuqtayi nazardan qaraydigan bo‘lsak, biz teskarisi, afg‘onlarga ikki marta urush bilan kirganmiz. Umar yoki Oxunzoda so‘zi bilan boshlansa, bizlar uchun odam emas, ular hech narsani tushunmaydi, deb o‘ylaymiz. Lekin hozirgi hukumat to‘g‘ri yo‘ldan boryapti. Mirziyoyevni men mutlaqo qo‘llaydigan yo‘nalishlaridan biri — bu Afg‘oniston masalasi. Ko‘p masalalarda ochiq tanqid qilaman, lekin Afg‘oniston masalasida biz ular bilan kelishishimiz kerak”, dedi mutaxassis.

“Afg‘onlar bitimlarga amal qilyapti”

Hamid Sodiq 2016-yildan beri Afg‘oniston bitimlarga amal qilib kelayotganini taʼkidladi.

“To‘g‘ri, bitimga erishish qiyin. Lekin nima bitim qilgan bo‘lsak, ular amal qilib kelmoqda. Yaʼni ularni ‘butunlay manqurt, hech narsani tushunmaydigan xalq’, deb o‘ylash kerak emas. Ha, qiyin bo‘ladi, lekin bitimlarga erishishimiz kerak. Ular suvdan foydalanishi lozim.

Yana bir jihatni unutmaylik: urush afg‘onlarning qon-qonigacha, madaniyatigacha singib ketgan. Ularning iqtisodi ham, siyosati ham — urush. Qo‘shiqlari ham urush, kinolari ham urush. Chunki shunaqa davlat. Qarang, afg‘onlar biz bilan urishmaslik uchun undan sal yaxshiroq narsani qo‘llayapti — suv bilan richag qilyapti. Bu balki noto‘g‘ridir. Lekin shuning atrofida maʼlum bir dehqonchilik bilan bog‘liq infrastruktura yaratilsa, ular bizlar bilan urishmasligi mumkin. Men bilaman, liberal tafakkurdagi odamlarga juda ham qiyin bo‘ladi. Chunki ular afg‘onlarni subyekt deb tan olmaydi”, dedi ekspert.

Maʼlumot uchun, Qo‘shtepa uzunligi 285 kilometrli, eni 100 metrli, chuqurligi o‘rtacha 8 metr bo‘ladigan yirik kanal. Uning qurilishi kelgusi to‘rt yil ichida yakunlanishi kutilmoqda. Avvalroq gidrolog Sobir Qodirov XX asrda neft uchun kurash avj olgan bo‘lsa, XXI asrda bu kurash suv uchun bo‘lmoqda.