2024-yili insoniyat Ikkinchi jahon urushidan beri eng ko‘p qurolli mojarolar qayd etilgan yilni o‘tkazdi

Qurolli to‘qnashuvlar soni global darajada eng yuqori cho‘qqiga chiqdi. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan buyon urush va mojarolar soni bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich 2024-yilda qayd etildi.

Norvegiyaning Oslo Tinchlik tadqiqotlari instituti (PRIO) tomonidan e’lon qilingan hisobotga ko‘ra, 2024-yilda dunyoning 36 davlatida jami 61 ta qurolli to‘qnashuv sodir bo‘lgan. Ulardan 11 tasi to‘liq miqyosdagi urushga aylanib, har biri kamida ming nafardan ortiq insonni hayotdan olib ketgan. 

PRIO ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda ikki urush global dinamikada yetakchi rol o‘ynadi. Jumladan, Rossiya-Ukraina mojarosi sabab taxminan 76 000 kishi halok bo‘ldi. Isroilning G‘azoga hujumlari esa 26 000 qurbon bilan ikkinchi o‘rinni band etdi. Biroq u insoniy talafotning katta qismi tinch aholi, xususan ayollar va bolalar hissasiga to‘g‘ri kelishi bilan ajralib turadi. 

Hisobotda qayd etilishicha, 2023 va 2024-yillarda qurolli mojarolar sabab jami 129 000 kishi halok bo‘lgan. Bu so‘nggi 30 yildagi o‘rtacha darajadan ancha yuqori ko‘rsatkichdir.

 

PRIO ekspertlariga ko‘ra, qurolli mojarolardan eng ko‘p zarar ko‘rgan mintaqa Afrika hisoblanadi. Tadqiqotda ichki qurolli to‘qnashuvlar sonining keskin oshgani alohida ta’kidlanadi. Jumladan o‘tgan yili qit’aning 28 ta davlatida ichki qurolli mojaro kuzatilgan. Bu 10 yil avvalgidan deyarli ikki barobar yuqoriroq ko‘rsatkichdir.

Yashil qit’adan keyingi o‘rinni 17 ta mojaro bilan Osiyo egallagan. Yaqin Sharqda 10 ta, Yevropada 3 ta Amerika qit’asida esa 2 ta nizo qayd etilgan. Shu bilan birga, turli guruhlar va mahalliy to‘dalar kabi nodavlat ishtirokchilar o‘rtasidagi qurolli to‘qnashuvlar 2023-yildagi 80 tadan 2024-yilda 74 taga kamaygan.

PRIO direktori va hisobotning yetakchi muallifi Siri Aas Rustad global xavfsizlik bo‘yicha chuqur xavotir bildirdi. 

“Bugungi dunyo o‘n yil avvalgiga qaraganda ancha zo‘ravon, fragmentatsiyalashgan va barqarorlikdan uzoqlashgan. Bunday sharoitda izolyatsion siyosat yuritish insoniyat hayoti uchun jiddiy va uzoq muddatli oqibatlarga olib keladigan katta xato bo‘ladi”, degan u. 

Vashington hamda Tehron o‘rtasida o‘tayotgan yadroviy muzokaralar boshi berk ko‘chaga kirishi mumkin. AQSH prezidenti jarayon muvaffaqiyatli yakunlanishiga ishonchi kamayib borayotganini aytgach, Pentagon Yaqin Sharqning qator hududlaridan diplomatik vakolatxonalarni evakuatsiya qilish ehtimoliga hozirlik ko‘ra boshladi. Bu mintaqada yana bir yirik mojaro keltirib chiqarishi mumkinligidan xavotirlar bor.