19-mart kuni Istanbul meri Akram Imomo‘g‘lining hibsga olinishi ortidan Turkiyaning bir qancha shaharlarida norozilik namoyishlari boshlanib ketdi. Kundan-kunga vaziyat jiddiy tus olmoqda. 23-mart kuni bo‘lib o‘tgan praymeriz (bu siyosiy partiya ichida bo‘lib o‘tadigan dastlabki saylov bo‘lib, u orqali partiya o‘z nomzodlarini asosiy saylovlarga tayyorlaydi – tahr.)da Imomo‘g‘li tarafdorlari unga ovoz berib, Akram Imomo‘g‘lini Turkiyaning eng keksa siyosiy partiyasi — Respublika Xalq partiyasidan prezidentlikka nomzod etib rasman sayladi. Quyida Turkiyadagi ichki siyosiy vaziyat va Istanbul merining kim ekanligi haqida so‘z yuritamiz.
Imomo‘g‘li kim?
Turkiyaliklarning katta qismi Akram Imomo‘g‘li (Ekrem İmamoğlu)ni 2019-yilgacha deyarli tanimas edi. U 1970-yilda Trabzon viloyatida tug‘ilgan. Bolaligida u Qur’on darslarida tahsil olgan. Keyinchalik Kipr va Istanbulda tahsil olib, biznes boshqaruvi bo‘yicha diplom olgan.
Siyosatga kirishishdan avval Imomo‘g‘li ko‘fta (turkcha go‘shtli taom) tayyorlashga ixtisoslashgan restoran ochgan va oilasiga tegishli “Imamo‘g‘lu Insaat” qurilish kompaniyasini boshqargan.
2002–2003-yillarda u o‘zining tug‘ilib o‘sgan shahrining mashhur futbol klubi “Trabzonspor” boshqaruv kengashiga a’zo bo‘lgan. “Trabzonspor” – Turkiyaning eng muvaffaqiyatli futbol jamoalaridan biri hisoblanadi.
2009-yilda Imomo‘g‘li mahalliy siyosat olamiga qadam qo‘yadi va oradan besh yil o‘tib, aniqrog‘i 2014-yilda Istanbulning Beylikduzu tumani meri bo‘ladi. 2019-yilda Respublika Xalq Partiyasi (CHP) Imomo‘g‘lini Istanbul meri lavozimiga nomzod sifatida e’lon qiladi.
2019-yildagi Istanbul uchun saylovda Imomo‘g‘li g‘alaba qozonadi. O‘shanda u hukmron Adolat va taraqqiyot partiyasi (AKP, prezident Rajab Toyyib Erdo‘g‘on partiyasi) nomzodi Binali Yildirimni mag‘lubiyatga uchratgan edi.
Faoliyat va siyosiy imij
54 yoshli Akram Imomo‘g‘lining siyosatga vazminlik bilan yondashuvi Turkiyaning tobora qutblashib borayotgan jamiyatida uni yanada mashhur qilib yuborgan. U o‘zini xotirjam, notiqlik qobiliyatiga ega va zamonaviy siyosatchi sifatida namoyon qiladi.
Imomo‘g‘li har doim turli ijtimoiy guruhlarga murojaat qilishni bilgan, barcha odamlarni siyosatga jalb qilishni istaydi va hech kimni kamsitmaydigan, haqorat qilmaydigan, inklyuziv siyosat uslubini afzal ko‘radi.
Uning bunday yondashuvi amaldagi Turkiya hukumati uslubiga nisbatan qarama-qarshi javob sifatida ham qabul qilinishi mumkin. Turkiya siyosatida siyosiy raqiblarga nisbatan kamsituvchi va haqoratli yondashuvlar odatiy hol hisoblanadi.
2024-yilning aprel oyida o‘tkazilgan mahalliy saylovlarda Imomo‘g‘li yana bir bor Istanbul meri lavozimini qo‘lga kiritdi. O‘shanda Imomo‘g‘li AKP nomzodi Murat Kurumdan qariyb 10 foizlik farq bilan ustun kelgan edi.
Bundan tashqari, 2024-yilda butun mamlakat bo‘ylab o‘tkazilgan barcha saylovlarda AKP yutqazgan bo‘lib, bu amaldagi prezident Rajab Toyyib Erdo‘g‘onning 22 yillik hukmronligi davridagi ilk mag‘lubiyati edi.
2019-yildan beri Istanbul meri bo‘lib kelayotgan Imomo‘g‘li hozirgi prezident Rajab Toyyib Erdo‘g‘onning eng jiddiy raqiblaridan biri sifatida ko‘rib kelingan.
Respublika xalq partiyasi Imomo‘g‘lini 2028-yilda o‘tkaziladigan prezidentlik saylovlarida o‘z nomzodi sifatida ilgari surmoqchi edi.
Sharqshunos Yuriy Mavashev Erdo‘g‘on bilan Imomo‘g‘lining siyosiy faoliyati o‘xshash ekanligini, Erdo‘g‘on nima uchun Istanbul meridan hadiksirayotganini o‘z intervyusida aytib o‘tdi.
“Imomo‘g‘li kamida 2019-yildan beri Erdo‘g‘on uchun katta xavotir manbai bo‘lib kelmoqda, ayniqsa, qayta saylovlardan so‘ng Istanbul meri bo‘lganidan keyin. Chunki Turkiyada mashhur siyosiy formula mavjud: agar biror siyosatchi Istanbulni boshqarsa, u ilgari – 2017-yilgacha bosh vazirlik lavozimiga, endilikda esa prezidentlikka da’vogar bo‘lishi mumkin.
Xuddi shunday holat ilgari Erdo‘g‘on bilan ham sodir bo‘lgan, u ham Istanbul meri bo‘lgan. Aytish joizki, u ancha muvaffaqiyatli shahar hokimi bo‘lgan, bunga Istanbul aholisi va xalqaro kuzatuvchilar ham guvohlik beradi”, degan u.
Xibs va namoyishlar
19-mart kuni Imomo‘g‘li korrupsiya va terrorizmga aloqadorlik ayblovlari bilan hibsga olindi. Keyinchalik terrorizm bo‘yicha ayblovlar olib tashlandi, ammo sud uning tergov yakuniga qadar qamoqda qolishini belgiladi.
Akram Imomo‘g‘lining hibsga olinishi Turkiyada 2013-yildagi Gezi norozilik namoyishlari (2013-yil may-iyun oylarida Turkiyada bo‘lib o‘tgan keng qamrovli norozilik harakatidir – tahr.) dan beri eng yirik muxolifat namoyishlariga sabab bo‘ldi.
Kuchli politsiya nazorati ostida bo‘lishiga qaramay, minglab odamlar butun mamlakat bo‘ylab ko‘chalarga chiqib, Imomo‘g‘lining prezidentlik saylovlarida qatnashishiga to‘sqinlik qilishga qaratilgan harakat sifatida ko‘rayotgan bu holatga qarshi norozilik bildirishdi.
Yuriy Mavashevning fikricha, Turkiyada vaziyat juda keskin va ichki fuqarolik mojarosi yanada kengayishi ehtimoli yuqori.
“Aytish mumkinki, hamma narsa benzin yoki boshqa yonuvchi moddalar bilan qo‘zg‘atilgan. Istanbul meri Akram Imomo‘g‘li 23-mart kuni muxolifatdagi Respublika Xalq Partiyasi tomonidan prezidentlikka nomzod sifatida ilgari surilishi kerak edi. Bu partiya zamonaviy Turkiya asoschisi Mustafo Kamol Otaturk tomonidan tashkil etilgan. Partiya rahbariyati o‘z tanlovini allaqachon aniq qilib bo‘lgan edi.
Partiya rahbari Ozgur Ozel, Imomo‘g‘li hibsga olinishi arafasida, hukumat bosimiga bo‘ysunmasliklarini va 2028-yilgi prezidentlik saylovlari uchun boshqa nomzod foydasiga qarorlarini o‘zgartirmasliklarini qat’iy ravishda ta’kidlagan edi. Bu juda muhim va prinsipial masala bo‘lib, mamlakat ichkarisidagi siyosiy inqiroz ko‘lamini yaqqol aks ettiradi”, deya ta’kidladi siyosatshunos.
Erdo‘g‘on uchun chaqiriq
Imomo‘g‘lining qamoqxonaligiga qaramasdan, 23-mart kuni o‘tkazilgan praymerizda uning nomzodi Respublika Xalq partiyasidan prezidentlikka nomzod etib rasman sayladi.
“23-mart kuni mamlakatimizning kelajakdagi prezidenti Akram Imomo‘g‘li uchun partiyamizning 1 million 653 ming a’zosi ovoz berdi. Bu hozirgi davlat to‘ntarishiga urinishga eng qat’iy javobdir. Bundan tashqari, fuqarolarni birdamlik qutilarimizga kelib ovoz berishga taklif etdik. Ular Akram uchun 13 million 210 ming ovoz berdi. U uchun jami 14 million 850 mingdan ortiq kishi ovoz berdi”, deya ta’kidlagan partiya rahbari O‘zgur O‘zel.
Shuningdek, O‘zgur O‘zel prezident Erdo‘g‘onni muddatidan oldin prezidentlik saylovini o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilishga va unda Imomo‘g‘li bilan kurashishga chaqirdi.
Istanbulda va Turkiyaning boshqa shaharlarida Akram Imomo‘g‘lining hibsga olinishiga qarshi norozilik namoyishlari beshinchi sutkadan beri davom etmoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra, Istanbul merini qo‘llab-quvvatlash uchun 23-mart kuni yarim millionga yaqin fuqaro ko‘chalarga chiqqan.
Yuriy Mavashevning ta’kidlashicha, Erdo‘g‘on o‘z nufuzining zaiflashganini his qilmoqda. Muxolifat esa bu vaziyatdan foydalanib, hokimiyatni egallab olmoqchi.
“Erdo‘g‘on uzoq yillardan beri juda kichik farq bilan g‘alaba qozonib kelmoqda. Ha, 2000-yillarning boshlarida u saylovlarda nisbatan halol g‘alaba qozongan. Lekin keyinchalik u bunday farovonlikka o‘rganib qoldi va saylov natijalarini soxtalashtirish amaliyotiga odatlandi. Eng katta muammo shundaki, u hozir Turkiya aholisining mutlaq ko‘pchiligi tomonidan qo‘llab-quvvatlanmayotganini tushunib yetmoqda.
Barcha belgilarga ko‘ra, bu hokimiyatni egallab olishga urinishga o‘xshaydi. Ma’lum ma’noda bu Erdo‘g‘onning o‘zi yaratgan siyosiy tizimga qarshi o‘ziga xos to‘ntarishdir. Ammo taqdirning kinoyasi shundaki, Imomo‘g‘li nafaqat qonun doirasida harakat qilmoqda, balki aynan Erdo‘g‘onning o‘z qoidalari asosida o‘ynamoqda”, deydi u.
Turkiya shaharlarida davom etayotgan ko‘cha chiqishlari mamlakat iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Uch kun ichida Istanbul fond birjasining BIST 100 indeksi 16 foizdan ortiqqa qulab tushdi. Ba’zi turk ommaviy axborot vositalari xabar berishicha, hukumat milliy valyutani barqarorlashtirish uchun milliardlab dollar sarflashga majbur bo‘lmoqda.
Izoh (0)