2020-yilda O‘zbekiston CAF (Charities Aid Foundation) xayriya yordam jamg‘armasi taqdim etgan xayriya indeksiga ko‘ra (World Giving Index) jahon reytingida 114 mamlakat orasida 2018-yildagi 53 o‘rindan 29-o‘ringa ko‘tarildi. Bu haqda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ma’lum qildi. O‘zbekiston ushbu reytingda 2014-yilda 28-o‘rinni, 2015-yilda 27-o‘rinni, 2016-yilda 11-o‘rinni, 2017-yilda 38-o‘rinni egallagandi.
Mamlakat reytingi uchta yo‘nalishdagi o‘rtacha qiymat ko‘rsatkichlariga bog‘liq:
- xayriya tashkilotlariga tushgan mablag‘lar;
- aholining muhtoj qatlamiga yordam ko‘rsatish;
- ko‘ngilli sifatida ko‘mak berish.
Indoneziya bu borada 2020-yilgi jahon reytingida birinchi o‘rinni egalladi. Keniya ikkinchi, Nigeriya uchinchi o‘rinda qayd etildi. Mutaxassislar ushbu mamlakatlarda xayriya yordamining ko‘payishini kambag‘al aholi qatlamlarining ahvoli yomonlashayotgani, shuningdek, fuqarolik jamiyati va ko‘ngillilar harakati faollashgani bilan izohlamoqda.
Pandemiya davrida odatda har doim birinchi o‘ntalikka kirgan mamlakatlar (AQSh, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Kanada, Niderlandiya) o‘rniga, ilgari hech qachon yuqori pozitsiyani egallamagan mamlakatlar birinchi o‘ntalikdan o‘rin egalladi.
Reytingdagi so‘nggi o‘rinni (114) Yaponiya egalladi. Mutaxassislar Yaponiyaning bunday pozitsiyani egallashini aholining madaniyati va mentaliteti, muhtojlarning davlat tomonidan yuqori darajada ta’minlanishi hamda mamlakatda xayriya yordami ko‘rsatish bo‘yicha tartib-qoidalarning murakkabligi bilan izohladi.
Quyi o‘rinlarni, shuningdek, Fransiya (106-o‘rin), Qozog‘iston (98-o‘rin), Turkiya (78-o‘rin), Germaniya (85-o‘rin), Rossiya (67-o‘rin) va boshqalar egalladi.
“Xususiy xayriya yordami ko‘rsatish va ko‘ngillilik faoliyati har bir xalqning madaniyati, xayr-saxovat bilan bog‘liq qadriyatlari, dini, tarixi va xalqning urf-odatlaridan kelib chiqadi. Fuqarolarning xayriya ishlarida ishtirok etish darajasi fuqarolik jamiyati rivojlanganligidan va odamlar ijtimoiy muammolarni hal qilishga o‘z hissasini qo‘shishga qanchalik tayyor ekanliklaridan dalolat beradi”, — deyiladi xabarda.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra “baxtli” mamlakatlar fuqarolari “boy” davlatlarnikidan ko‘ra ko‘proq xayriya qiladi. Aholining o‘z hayotidan qoniqish darajasi va xayr-ehson qilishga moyilligi o‘rtasidagi bog‘liqlik mamlakatning moddiy farovonligi (YaIM) o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikdan statistik jihatdan ustunligi aniqlandi.
Tadqiqotlarda ishonarli demografik tendensiya aniqlandi. Unga ko‘ra, odam yoshi kattaroq bo‘lsa, u ko‘proq o‘z mablag‘larini xayriya uchun sarflashga moyil bo‘ladi (lekin ba’zi rivojlanayotgan mamlakatlarda teskari tendensiya hukm surmoqda).
World Giving Index (jahon xayriya indeksi) — Charities Aid Foundation va Gallup’s World View World Poll tomonidan 2009-yildan buyon 15 yosh va undan katta yoshdagi aholi o‘rtasida tasodifiy tanlov asosidagi so‘rovnoma tarzida o‘tkazib kelinmoqda (kamida 1000 ta so‘rovnoma). Ba’zi yirik mamlakatlarda, masalan, Xitoy va Rossiyada so‘rovnoma qamrovi 2000 kishini tashkil etadi.
So‘rovnomalar mamlakatlarda telefon aloqasi qanchalik rivojlanganiga qarab, telefonda yoki yuzma-yuz olib boriladi. Tadqiqot doirasida respondentlar zamonaviy hayotning turli jabhalariga, jumladan, xayriya ishlarida shaxsiy ishtiroki bilan bog‘liq savollarga javob berishadi. Respondentlar o‘rtasida olib borilgan so‘rovnomalarda mamlakatning moddiy farovonlik darajasi, hayot sifatidan qoniqishi va fuqarolarning xayriya yordamiga moyilligi o‘rtasidagi bog‘liqliklar hisobga olingan; shuning uchun xayriya faoliyati modeli har bir mamlakatning o‘ziga xosdir. Masalan, ayrim mamlakatlarda odamlar xayriya tashkilotlariga oz mablag‘ ajratishadi, ammo ular doimiy ravishda muhtojlarga bevosita yordam ko‘rsatadi.
Mazkur tadqiqotlar 2020-yilda 114 mamlakatda o‘tkazildi. Koronavirus pandemiyasi sababli so‘rov telefon orqali tashkil etildi. Gallup kompaniyasi har bir mamlakat bo‘yicha so‘rovlarni har yili yangilab boradi. CAF hisobotlarini tayyorlashda ham ularning 2020-yilning may oyidagi ma’lumotlaridan foydalanilgan.