Qorabog‘dagi urush, aftidan, tugadi. Pashinyan radikal yo‘qotishlarga rozi bo‘ldi, mintaqaga Rossiya tinchlikparvarlari kiritiladi, Yerevanda norozilik namoyishlari boshlangan

Armaniston va Ozarbayjon Rossiya vositachiligida 10-noyabrga o‘tar kechasidan boshlab Tog‘li Qorabog‘da urushni tugatishga kelishib oldi, deb yozadi Meduza. Bitim videoaloqa orqali Rossiya va Ozarbayjon prezidentlari Vladimir Putin va Ilhom Aliyev tomonidan imzolandi; Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan qatnashmadi. Ammo kelishuv haqida birinchi bo‘lib aynan Pashinyan xabar berdi: u Facebook’da “harbiy vaziyatni chuqur tahlil qilish natijasida… va yuzaga kelgan holatda bu eng yaxshi qaror ekanligiga ishongan holda” kelishuvga rozi bo‘lganini yozdi.

Armaniston kuchlari uchun haqiqatda og‘ir bo‘lgan “harbiy vaziyat tahlili” va shartnoma matni u de-fakto (amalda) tan olinmagan respublikani qutqarishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Putin bitim “hamma uchun foydali bo‘lishi”ni aytdi.

Shartnomaning asosiy bandlari:

• Chegaralar tutashgan hududga Rossiya tinchlikparvarlari kiritiladi (bular — o‘qotar qurol bilan qurollangan 1960 nafar harbiy xizmatchi, 90 ta bronetransportyor, 380 ta avtomobil va maxsus texnika).
• Armaniston Qorabog‘i jismonan mavjud bo‘lishdan to‘xtamaydi, ammo uning bo‘lg‘usi maqomi shartnomada umuman tilga olinmagan.
• Armaniston sobiq ittifoq davrida Tog‘li Qorabog‘ viloyati tarkibiga kirmagan va o‘zi 1990-yillar boshida egallab olgan hududlarni Ozarbayjon nazorati ostiga qaytarishi kerak. Hozircha Armaniston kuchlari egallab turgan bu hududlar Ozarbayjonga 15-noyabrdan 1-dekabrgacha bo‘lgan muddatda topshirilishi kerak.
• Tan olinmagan Tog‘li Qorabog‘ Respublikasi hududi 2020-yildagi urush chog‘ida Ozarbayjon qo‘shinlari tomonidan egallangan hududlar hisobiga qisqaradi. Boshqa bir qator tumanlardan tashqari, armanlar Qorabog‘dagi (strategik va ramziy ma’nolardagi) asosiy shaharlardan biri Shushudan ajraladi, u ozarbayjonliklar tomonidan 7—9-noyabr kunlari egallangan edi.
• Armaniston Qorabog‘ining Shushudan 10 km masofada joylashgan poytaxti — Stepanakert armanlar nazorati ostida qoladi. U Armaniston bilan yo‘lak orqali (Lachin yo‘lagi) bog‘lanadi, uni ham Rossiya tinchlikparvarlari qo‘riqlaydi.
• Buning evaziga Ozarbayjon Naxichevan viloyatida Rossiya tomonidan qo‘riqlanadigan xuddi shunday yo‘lakni qo‘lga kiritadi, u Ozarbayjonning asosiy hududidan Armaniston hududi tomonidan ajratib qo‘yilgan o‘z eksklaviga olib oradi.
• Tomonlar butun hududga qochoqlar qaytib kela olishi haqida kelishib oldi; Ozarbayjon hududlari Bokuga qaytarib berilayotganini hisobga olganda, gap ozarbayjonliklarni Qorabog‘ning Armaniston qismiga qaytarish haqida bormoqda; Qorabog‘da 1990-yillardagi urushgacha ozarbayjonlik ozchiliklar yashardi. Qaytarish jarayoni BMT ishtirokida bo‘lib o‘tishi kerak.
• “Tinchlikparvar kuchlar markazi” tuziladi, uning faoliyatida, Aliyevning aytishicha, Ozarbayjonning asosiy ittifoqdoshi — Turkiya ishtirok etadi. Kelishuvni tayyorlashda Anqara ishtirok etganidan darak beruvchi narsa shuki, Qorabog‘dagi urushning yakuni yaqinlashib qolgani haqidagi ilk mish-mishlar aynan Turkiyada paydo bo‘la boshladi.
• Armaniston anklavi Qorabog‘da qanday huquqlar asosida mavjud bo‘lishi shartnoma matnidan ma’lum emas. Aliyevning aytishicha, u “ularga (armanlarga) muxtoriyatni taklif qilgan, ammo ular mustaqillikni xohlagan”. “Endi nima deysan, Pashinyan?” — deb so‘radi u o‘zining xalqqa murojaatida. “Qorabog‘ — bizniki!” — deya nutqini yakunladi u.
• Kelishuv besh yil muddatga tuzildi (uzaytirish imkoniyati bilan, agar tomonlardan hech qaysisi shartnomadan chiqishini e’lon qilmasa).

Pashinyan “favqulodda og‘riqli qaror” haqida e’lon qilgach, Yerevanda namoyishlar boshlandi. Shahar ko‘chalariga yuzlab namoyishchilar chiqib, Armaniston hukumati binosi yonida to‘plandi va qo‘riqchilar zanjirini yorib o‘tib, ichkariga bostirib kirdi, derazalarni sindirdi va ichki xonalarni ag‘dar-to‘ntar qildi. Namoyish ishtirokchilari bosh vazirga qarata haqoratlar aytib, shundan so‘ng uning uyiga qarab yo‘l oldi. Norozilik aksiyalari chog‘ida Armaniston parlamenti spikeri do‘pposlangan. Telegram-kanallar Yerevan aholisini shahar ko‘chalariga chiqishga chaqirmoqda. Avvalroq Armanistonning 17 ta muxolifatchi partiyasi Pashinyan o‘z xohishiga ko‘ra iste’foga chiqishini va jangovar harakatlar tugagunga qadar, hokimiyat muvaqqat boshqaruv organiga berilishini talab qilgan edi.

Shunday vaziyat davom etayotgan bir paytda Armanistondagi manbalar va Ozarbayjon prezidenti Aliyev Pashinyan so‘nggi lahzada go‘yoki uch tomonlama bayonotni imzolashdan bosh tortganini ma’lum qildi. Armanistonda ko‘pchilik fuqarolar “taslim bo‘lish” qaroridan norozi ekanligi tufayli kelib chiqqan siyosiy inqiroz boshlanganini hisobga olganda, bu imzo yaqin kelajakda qo‘yilishi-qo‘yilmasligi noma’lum. Keyinroq Pashinyan o‘z Facebook’ida jonli efirga chiqib, uning tinchlik shartnomasini imzolashdan boshqa chorasi bo‘lmaganini aytdi. Tafsilotlar haqida yaqin kunlarda ma’lumot berishni va’da qildi. Shuningdek, u Yerevandagi tartibsizliklar ishtirokchilari javobgarlikka tortilishini aytdi.

Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, Rossiya tinchlikparvarlari allaqachon Qorabog‘ga kirgan, ammo bu xabar tasdiqlangani yo‘q.