5-iyun kuni S&P Global Ratings xalqaro kredit reyting agentligi O‘zbekistonning suveren kredit reytingi bo‘yicha navbatdagi hisobotini e’lon qildi. Unga ko‘ra, O‘zbekistonning suveren kredit reytingi “BB-” (“barqaror”) darajasida saqlab qolindi. Biroq mazkur hisobotda mamlakat kredit reytingining prognozi “barqaror”dan “salbiy”ga o‘zgartirildi.
Ushbu “salbiy” prognoz koronavirus pandemiyasining iqtisodiyotga salbiy ta’siri hamda investitsion loyihalarni moliyalashtirish uchun jalb qilinayotgan mablag‘lar hisobiga O‘zbekistonning davlat tashqi qarzi so‘nggi 12 oy davomida sezilarli o‘sgani bilan izohlangan.
Shu bilan birga, S&P Global Ratings tomonidan davlat tashqi qarzi yuqori sur’atlar bilan o‘sishiga qaramay u bilan bog‘liq xatarlar hanuz past darajada ekanligi e’tirof etilgan.
Ma’lumot uchun, dastlabki operativ ma’lumotlarga ko‘ra, 2020-yil 1-iyun holatiga davlat tashqi qarzi 16,9 milliard AQSh dollarni yoki yalpi ichki mahsulotga (YAIM) nisbatan 29,2 foizni tashkil etmoqda. Mavjud tashqi qarzning 11,4 milliard AQSh dollari yoki 67 foizi hukumat nomidan yoki davlat kafolati ostida davlat korxonalarining investitsion loyiha va dasturlariga jalb qilingan mablag‘lardir.
Xalqaro valyuta jamg‘armasi tomonidan 2020-yil 19-may kuni chop etilgan qarz barqarorligi hisobotida respublikaning qarzga xizmat ko‘rsatish salohiyati yuqori hamda davlat tashqi qarzi hajmi mo‘tadil darajadaligi e’tirof etilgan.
Qayd etish lozimki, koronavirus pandemiyasi va global inqirozning ta’siri tufayli dunyo bo‘ylab mamlakatlarning kredit reytinglarida salbiy tomonga o‘zgartirishlar kuzatilmoqda. Xususan, yil boshidan beri S&P Global Ratings 47 ta mamlakatning suveren kredit reytinglari yoki kutilmalarini salbiy tomonga o‘zgartirdi.
Hisobotda S&P Global Ratings tomonidan quyidagilar kelgusida mamlakatimiz xalqaro suveren kredit reytingiga ijobiy ta’sir etuvchi omillar hisoblanadi:
- tashqi qarz o‘sish sur’atlarining o‘rta muddatlarda pasayishi;
- O‘zbekistonning global iqtisodiyotga integratsiyalashuvi va davlat ulushiga ega korxonalarni isloh qilish natijasida iqtisodiyotning o‘sish salohiyati va barqarorligini yaxshilanishi;
- diversifikatsiyalashgan davlat byudjeti daromadlari bazasi va eksport tarkibi.
- 2023-yilgacha tashqi qarz ortishi tufayli fiskal balansning sezilarli yomonlashuvi hamda tashqi qarzni yanada tezroq o‘sishi;
- davlat ulushiga ega korxonalar holatining zaiflashuvi natijasida davlat majburiyatlarining ortishi;
- olib borilayotgan islohotlarga qaramay iqtisodiyotda dollarlashuv darajasining sezilarli o‘sishi.
Qayd etilishicha, Moliya vazirligi tomonidan ushbu maqsadlarga erishish uchun zarur choralar ko‘rilmoqda.
Xususan, Xalqaro valyuta jamg‘armasining yo‘riqnomasi va ko‘magida, O‘zbekiston yalpi davlat qarzining xavfsiz darajasi yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatan 50 foiz miqdorida hisoblandi. Shundan kelib chiqib, O‘zbekiston hukumati nomidan va uning kafolati ostida 2020-yilda jalb etiladigan tashqi qarz 4 milliard dollar miqdorida “Davlat budjeti to‘g‘risida”gi qonunida belgilab qo‘yildi.
Xalqaro valyuta jamg‘armasi tomonidan 2020-yil 19-may kuni chop etilgan hisobotda qayd etilishicha, davlat tashqi qarzining yillik yuqori chegarasi 4 milliard dollargacha miqdorda belgilansa, o‘rta muddatda O‘zbekistonning tashqi qarzi xavfsiz darajada bo‘lishi ta’minlanadi.
Davlat qarzini boshqarish bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish maqsadida O‘zbekistonning “Davlat qarzi to‘g‘risida”gi qonunining loyihasi AQSh g‘aznachiligi texnik ko‘magida ishlab chiqilmoqda. Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi bilan hamkorlikda 2020—2022-yillar uchun “O‘zbekiston Respublikasining davlat qarzini boshqarish strategiyasi” (MTDS) ishlab chiqildi va har yili yangilab borilmoqda.
Mazkur strategiya doirasida davlat qarzini diversifikatsiyalash maqsadida davlat budjeti taqchilligini, imkon qadar, ichki bozorda davlat qimmatli qog‘ozlarini joylashtirish orqali qoplashga harakat qilinmoqda. Xususan, ichki bozorda joylashtirilgan davlat qimmatli qog‘ozlari 2018-yilda qariyb 600 milliard so‘mdan 2019-yilda 1,6 trillion so‘mgacha oshdi. 2020-yil boshidan esa, 3,4 trillion so‘mga teng davlat qimmatli qog‘ozlari chiqarildi.
UNCTAD (Birlashgan millatlar tashkilotining savdo va rivojlantirish bo‘yicha konferensiyasi) va Osiyo taraqqiyot banki ko‘magi bilan O‘zbekiston Davlat qarzi monitoringini yuritish, unga xizmat ko‘rsatish, hisob va hisobotlarni avtomatlashtirish maqsadida vazirlik tomonidan davlat qarzini boshqarish va moliyaviy tahlil tizimi (DMFAS-6 dasturiy majmuasi) joriy qilindi.
Eslatib o‘tamiz, aprel oyida O‘zbekiston Fitch Ratings agentligi reytingida o‘zining suveren kredit darajasida saqlab qolgan edi.