11-sentyabr voqealari AQSH jamiyati va xalqaro jamoatchilikni larzaga soldi. Qo‘shma Shtatlar shundan so‘ng “terrrorizmga qarshi global kurash” shiori bilan Afg‘onistonga bostirib kirdi. Ammo bu ikki davlat o‘rtasida misli ko‘rilmagan masofa borligi bois amerikaliklarga yaqin hududdan logistika markazi kerak edi. Bu uchun Qirg‘izistonning Manas aeroporti tanlab olindi.
Duglas Edelman 1952-yili Kaliforniyada tavallud topgan. Biroq Sovet Ittifoqi parchalanishi ortidan u Rossiyaga ko‘chib o‘tdi. Boisi hali oyoqqa turib ulgurmagan Rossiyada o‘zi uchun imkoniyatlar ko‘rdi. Aniqroq aytganda, rus qonunchiligidagi bo‘shliqlar va urchib ketgan korrupsiyadan boylik jamg‘arishda foydalanish mumkinligini tushundi. Shu tariqa u Rossiyaning neft sohasiga kirib keldi.
Oradan bir necha yil o‘tib, Edelman Qirg‘izistonga ko‘chdi. Bu yerda u birinchilardan bo‘lib G‘arb namunasidagi kafe — American Pub’ni ochdi. Qo‘shma Shtatlar Manas aerdromidan harbiy maqsadlarda foydalanishni boshlagach, uning tamaddixonasidan xo‘randalar arimay qoldi. Mijozlar orasida sobiq harbiy ofitserlar ko‘p edi. Pentagon ularni Afg‘onistondagi jarayonlarni muvofiqlashtirish uchun jalb etgandi.
Harbiylar bilan qalin aloqalar Edelmanga Pentagonning kontraktlar bo‘yicha murakkab tizimini yengib o‘tishga yordam berdi. Bu borada unga AQSH armiyasi sobiq polkovnik-leytenanti Chak Skvayrs katta yordam berdi. Boisi u Qo‘shma Shtatlarning Bishkekdagi elchixonasida harbiy attashe bo‘lib ishlagan.
Ochiq manbalarga ko‘ra, Edelman Mina va Red Star nomli kompaniyalari orqali 2003-yildan boshlab amerikaliklarga yonilg‘i va xizmatlar sotishni yo‘lga qo‘ydi. E’tiborlisi, u mahsulotni Rossiyadan olib kelardi. Rus qonunchiligida mavjud taqiq esa aylanib o‘tildi. Bunga uning amaldorlar bilan aloqalari yordam berdi.
Manas aerodromidan havoga ko‘tarilgan har bir Amerika samolyoti uning boyligiga boylik qo‘shardi. Edelman boshqaruvidagi kompaniyalar 2003-yildan 2014-yilga qadar pudratchi sifatida ikki million litrga yaqin aviatsiya yonilg‘isi yetkazib berdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, o‘sha yillari harbiy bazaning yonilg‘iga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun 1200 kishi mehnat qilgan.
Pentagon bilan shartnomalar hisobiga boyib borar ekan, Edelmanda g‘alati o‘zgarishlar ko‘zga tashlana boshladi. Do‘stlari u marixuanaga odatlanib qolgani hamda shaxsiyatini yashirishga intilgani haqida guvohlik berishgan. Ya’ni Edelman o‘zi haqida ma’lumot imkon qadar kam bo‘lishini istar va bu bejiz emasdi.
Mina va Red Star kompaniyalari pudratchi sifatida katta daromad olayotgan bir vaqtda huquqni muhofaza qiluvchi organlar Edelman va uning sheriklariga qarshi tergov ishlarini boshlab yubordi. Jarayon bilan AQSH Soliq xizmatining jinoiy tergov bo‘limi (IRS) va Afg‘onistonni tiklash uchun maxsus inspektor general boshqarmasi (SIGAR) shug‘ullangan. Keyinroq ishga AQSH Adliya departamenti ham baho berib, uni Qo‘shma Shtatlar tarixidagi eng yirik soliqdan qochish jinoyatlaridan birida aybladi.
Edelman o‘z korporativ imperiyasini murakkab sxemalar, jumladan, Britaniya Virgin orollari va Belizda ro‘yxatdan o‘tgan 10 ta shirkat orqali boshqargan. Qolaversa, ixtiyoridagi bizneslarning 50 foiz ulushi fransuz millatiga mansub rafiqasi Delfin le Denga tegishli deb soxta hujjatlar rasmiylashtirgan. Ayol AQSH fuqarosi bo‘lmagani bois bu ularni soliq to‘lash majburiyatidan saqlab qoldi.
Shu yo‘l bilan orttirilgan boyliklar hisobiga u hashamatli hayot kechirdi. Londonda qasr, Avstriyada esa chang‘i chaletini sotib oldi. Sud hujjatlariga tayanilsa, u bu mulkni rafiqasining ishsiz akasi nomiga rasmiylashtirgan. Keyingi yillarda Edelmanning qimmatbaho aktivlari qatoriga ikkita yaxta ham qo‘shildi.
“Bu aqldan ozish edi. O‘sha davrda unda qandaydir kibr bor edi. U hammasidan qutulaman deb o‘ylardi”, degan uning do‘stlaridan biri.
Edelman yonilg‘i savdosidan kelgan daromadni boshqa sohalarga yo‘naltira boshladi. U Afg‘onistondagi AQSH kontingentini internet bilan ta’minlovchi kompaniya, Meksikaning Tuluma kurort hududida ko‘chmas mulk dasturi, Janubiy Sudandagi reklama firmasi va boshqa loyihalarga sarmoya kiritdi. Qolaversa, Meksikada amalga oshirilgan yoqilg‘i infratuzilma loyihasida ulushga ega bo‘ldi.
Edelmanning soliqdan qochishga urinishlari u bilan hamkorlik qilganlarni ham ilhomlantirdi. Ammo yakunda bu o‘zlari uchun qimmatga tushdi.
Mahkama
Ammo uning biznes imperiyasi uzoq vaqt soyada qololmasdi. 2023-yilga kelib uni Ispaniyada qo‘lga olib, AQSHga ekstraditsiya qilishdi. Biroq 12,9 million dollarlik garov puli evaziga uy qamog‘iga chiqarildi.
Lekin sud belgilagan qoidalar bir necha kun o‘tmay buzildi. Edelman tergov hujjatlarida keltirilgan, biroq o‘zi inkor qilgan sherigi Robert Duner bilan bog‘lanib, Bagamada joylashgan bank hisobiga kirishda yordam so‘radi. Natijada u yana panjara ortiga qaytarildi. Keyinroq sud majlisida Edelman o‘z harakatlarini “yolg‘izlik” bilan izohladi.
Tadbirkor ustidan sud jarayonlari 2024-yilning iyul oyida boshlandi. 2025-yilning 21-may kuni u Vashington federal sudi tomonidan qo‘yilgan 30 banddan iborat og‘ir ayblovlarning o‘ntasini tan oldi. Ular orasida AQSH rasmiylarini aldash, soliqdan bo‘yin tovlash hamda yolg‘on bayonot berish kabi ayblovlar bor. AQSH qonunchiligiga ko‘ra, ularning har biri uchun 5 yildan jami 50 yillik qamoq jazosi tayinlanishi mumkin. Allaqachon 72 yoshni qarshilagan ayblanuvchi ustidan yakuniy hukm 2026-yilning 17-noyabr sanasida o‘qilishi belgilangan.
Edelmanning o‘z aybini tan olishi kamyob holatlardan biri hisoblanadi. Boisi AQSH qonunchiligi soliqlar masalasiga ancha keskin yondashgani bois aksariyat odam bunday jinoyatlardan tonishni ma’qul ko‘radi. Qolaversa, holat firibgarlarni fosh etish uchun resurslar kamayib borayotgan bir vaqtda yuz bermoqda. Chunki Tramp ma’muriyati AQSH Soliq xizmatining jinoiy tergov bo‘limi xodimlarini 25 foizga kamaytirmoqchi. Tashkilotning eng badavlat shaxslarni tekshirishga mas’ul bo‘limi esa allaqachon 38 foizga qisqarib bo‘ldi.
Oq uy tomonidan tashkilot direktori lavozimiga ko‘rsatilgan nomzod esa agentlikni butunlay tugatish to‘g‘risidagi qonunni taklif qilgan sobiq kongressmendir.
“Bu — soliq boshqaruvining tugashi degani”, deydi sobiq IRS agenti Uorren.
Masalaga boshqa tarafdan qaralsa, Edelman ishi Pentagonning hisob-kitob borasidagi doimiy muammolarini ko‘rsatib berdi. Pentagon o‘zining trillionlab dollar qiymatdagi aktivlarini samarali boshqarish va auditdan o‘tkazishda kamchiliklarga ega. Edelman kabilar bundan o‘z manfaatlarini ilgari surish va mo‘may daromad orttirishda foydalanib qoldi. Qolaversa, rus va qirg‘iz siyosiy doiralari bilan yaqinlashib, korrupsiya bilan bog‘liq shubha-gumonlar markaziga chiqdi.
U 2003-yildan 2014-yilgacha, ya’ni Manasdagi harbiy baza yopilgunga qadar 7 milliard dollarlik pudrat shartnomalarini amalga oshirdi. Ammo soliqdan qochish evaziga qurilgan hashamatli hayot yakuni Edelmanni alal-oqibat panjara ortiga tiqdi.
Izoh (0)