Dunyoda o‘lim jazosi bilan qatl etilishlar soni 2015-yildan beri eng yuqori ko‘rsatkichga yetdi. 2024-yilda 15 ta mamlakatda 1500 dan ortiq odam qatl etildi. Bunday jazolarning 91 foizi Eron, Saudiya Arabistoni va Iroqqa to‘g‘ri keladi. Bu haqda Amnesty International (AI) inson huquqlari tashkiloti hisobotida e’lon qilindi.
2024-yilgi ro‘yxatda kamida 972 kishi qatl etilgani bilan Eron yetakchilik qilmoqda. Avvalgi yilda mamlakatda 853 ta qatl qayd etilgan edi. Qatllar soni bo‘yicha keskin o‘sish Saudiya Arabistonida kuzatildi, bunda son ikki baravar oshib, 345 taga yetdi.
Iroqda qatllar soni 2023-yilga nisbatan qariyb 4 barobarga oshdi va yangi hisobotda 63 tani tashkil qilmoqda. Amnesty International Xitoy hukumatini “jazolash bo‘yicha jahon yetakchisi” deb atadi. Biroq, Xitoyda ijro etilayotgan o‘lim jazosining haqiqiy ko‘lami haqida huquq himoyachilari faqat taxminiy tasavvurga ega. Mavjud ma’lumotlarga asoslanib, gap minglab qatl etilganlar haqida ketayotgani ta’kidlangan.
Xitoy o‘lim jazolari haqidagi ma’lumotlarni deyarli oshkor qilmaydi. Inson huquqlari tashkiloti, shuningdek, Shimoliy Koreya va Vyetnamni o‘lim jazosini keng qo‘llashda gumon qilmoqda.
AQSHda toza azot bilan qatl qilish
AQSH o‘lim jazosini qo‘llashda G‘arb demokratiyalari orasida istisno bo‘lib qolmoqda. 2024-yilda AQSHda qatllarning umumiy soni 24 tadan 25 tagacha oshgan.
Raqamlar qatllar soni bo‘yicha ham, hukmlar soni bo‘yicha ham juda past tarixiy ko‘rsatkichlar haqida gapiradi, ammo o‘tgan yili to‘rtta shtat qatllarni qayta tikladi: Janubiy Karolina, Jorjiya, Yuta va Indiana. Bu chuqur xavotir uyg‘otadi, chunki bu shtatlarda bir necha yil davomida qatl amalga oshirilmagan, dedi AI vakili Kyara Sanjorjio.
Bundan tashqari, Amnesty International Alabamadagi qatllar sonining uch baravar ko‘payganiga e’tibor qaratmoqda, ularning yarmi azotdan foydalangan holda amalga oshirilgan. BMT ekspertlari azot gipoksiyasidan bo‘g‘ilib o‘lish qiynoqqa teng bo‘lishi mumkin, degan xulosaga kelgan va uni to‘xtatishga chaqirgandi.
Belarus — Yevropadagi istisno
2024 yilda Belarus Yevropada o‘lim jazosi qo‘llaniladigan yagona mamlakat bo‘lib qolgan. Mamlakatda Germaniya fuqarosi Riko Krieger “terrorizm” ayblovi bilan o‘lim jazosiga hukm qilingan. Uning ishida sud jarayoni yopiq tarzda o‘tkazilgan. Keyinchalik, u Rossiya, Belarus va G‘arb o‘rtasida o‘tkazilgan keng ko‘lamli mahbuslar almashinuvi doirasida afv etilib, ozodlikka chiqarilgan. Maxfiylik rejimi sababli, Belarusda o‘lim jazosiga hukm qilinganlar soni aniq ma’lum emas. Ammo Amnesty International’ga ko‘ra. kamida bir kishi (2023-yil oktyabrda hukm qilingan, apellyatsiya 2024-yil yanvarida rad etilgan) 2024-yil oxiriga borib o‘lim jazosining ijrosini kutayotganlar ro‘yxatida qolgan.
Rossiya o‘lim jazosi bekor qilinmagan, faqat o‘lim jazosini ijro etish moratoriysi saqlanib qolmoqda. O‘lim jazosi qayta tiklanishi uchun vaqti-vaqti bilan yuqori rossiyalik amaldorlar tomonidan chaqiriqlar bo‘lmoqda.
Izoh (0)