Sog‘lom ovqatlanish va to‘g‘ri parhez tutish asoslarini o‘rganuvchi diyetologiya ortiqcha vazn bilan kurashishning ko‘plab usullari haqida ma’lumot beradi. Tavsiyalar orasida faol turmush tarzi, kundalik jismoniy mashg‘ulotlar, tonggi badantarbiya, maxsus parhezlar yetakchilik qiladi. Ular orasida bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan fikrlarni ham uchratib turamiz. Ammo ko‘plab mutaxassislar ba’zi tavsiyalarni sir tutishni afzal ko‘radi.
Quyida sog‘lom ovqatlanish asoslarini yaxshiroq tushunishga yordam beradigan beshta asosiy omil va diyetologlar yashiradigan sirlarni ko‘rib chiqamiz.
Diyetologiya va nutritsiologiya: ularning farqi nima?
Ushbu sohalarning bir-biriga o‘xshash bo‘lishiga qaramay, diyetologlar va nutritsiologlar o‘rtasida ma’lum farqlar mavjud.
Diyetologiya
Bu soha ko‘proq kasalliklarning oldini olish va davolashda ovqatlanishning ahamiyatiga qaratilgan. Diyetologlar odatda tibbiy bilimga ega bo‘ladi va ular quyidagi vazifalarni bajarishadi:
- Kasalliklar (qandli diabet, yurak kasalliklari, semizlik va boshqalar) bo‘yicha maxsus parhez rejalar tuzishadi.
- Xastalikdan keyin organizmni tiklashga ko‘maklashadi.
- Shifokorlar bilan hamkorlikda bemorlar uchun terapevtik ovqatlanish dasturlarini ishlab chiqishadi.
Diyetolog — bu ko‘pincha tibbiy ma’lumotga ega mutaxassis.
Nutritsiologiya
Nutritsiologiya esa kengroq tushuncha bo‘lib, organizmga ozuqa moddalari ta’sirini o‘rganadi va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga qaratilgan. Nutritsiologlar quyidagilarga urg‘u berishadi:
- Profilaktika, ya’ni kasalliklarning oldini olish uchun sog‘lom ovqatlanishni targ‘ib qilish.
- Vitaminlar, minerallar va qo‘shimcha biofaollar (BADlar) haqida tavsiyalar berish.
- To‘g‘ri ovqatlanish odatlarini shakllantirish, metabolizmni yaxshilash.
Nutritsiolog — bu ko‘pincha tibbiy emas, balki biologiya, ovqatlanish yoki sog‘lom turmush tarzi bo‘yicha mutaxassisdir.
1. Individual parhez — eng muhim omil
Individual parhezning muhimligi bugungi kunda juda dolzarb mavzu. Chunki har bir insonning organizmi, sog‘lig‘i, turmush tarzi va oziq-ovqatga bo‘lgan ehtiyoji har xil. Shu sababli umumiy tavsiyalarga ko‘r-ko‘rona amal qilish ba’zan kutilgan natijani bermaydi yoki sog‘lik uchun zararli ham bo‘ladi.
Parhezshunoslar buni yaxshi bilishadi, lekin ko‘pincha standart tavsiyalar va ovqatlanish protokollarini taklif qilishadi. Ba’zi hollarda ular o‘z mijozining xususiyatlarini hisobga olmaydilar va uning kasalliklari va genetik omillarini yetarlicha chuqur tekshirmaydi. Natijada ozish uchun berilgan tavsiyalar bemorga kor qilmaydi.
2. Psixologik tayyorgarlik va ruhiyat holati hamma narsadan ustun
Insonning psixo-emotsional holati va uning ovqatlanish cheklovlariga bo‘lgan ichki munosabati ham hisobga olinishi kerak. Odatda bu masala ustida psixologlar ishlaydi, chunki insonlarning sabr qilish, biror odatga amal qilish va maqsadga yetishga urinish xislatlari tubdan farq qiladi. Bunday holda, ozishga qaror qilgan shaxsning psixologik barqarorligi har qanday yangi o‘zgarishlarning asosi ekanligi haqida uni ogohlantirish kerak.
3. Ozish — uzoq davom etadigan jarayon
Parhezshunoslar o‘z mijozlariga ko‘rinarli natijalarga tezda erishish murakkab ekanligini aytmasligi mumkin. Shu bilan birga, vazndagi o‘zgarishlar, va tananing yangi rejimga moslashishi uchun uzoq vaqt talab qilinishini bemorga tushuntirish muhim.
4. Jismoniy faollik bo‘lmasa, hech qanday parhez samarali natijalarga olib kelmaydi
Jismoniy faollik va to‘g‘ri ovqatlanish — sog‘lom hayot tarzi va ideal vaznga erishishning ajralmas ikki qismi. Ko‘pincha odamlar faqat parhezga suyanib, qisqa muddatda ozish mumkin deb o‘ylashadi. Lekin jismoniy faollik bo‘lmasa, bu natijalar barqaror bo‘lmaydi yoki umuman kutilgan samaraga erishilmaydi.
5. Suvsizlanish metabolizmni sekinlashtiradi
Inson organizmida moddalar almashinuvi jarayonlari to‘g‘ri kechishi uchun yetarli miqdorda suv zarur. Agar organizm suvsizlansa, metabolizm jarayoni sekinlashadi. Chunki suv moddalar almashinuvi va yog‘larning parchalanishi uchun asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Suv yetishmaganda organizm energiyani tejash rejimiga o‘tadi va kaloriya yoqish jarayoni sustlashadi. Bu esa vazn tashlashni qiyinlashtiradi va ortiqcha yog‘ to‘planishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun ozish yoki sog‘lom hayot tarziga rioya qilishda kun davomida yetarli miqdorda suv ichish muhimdir. Mutaxassislar odatda kuniga kamida 1,5-2 litr suv iste’mol qilishni tavsiya etishadi.
Izoh (0)