Qaysi bankda pullarni saqlash va uning ishonchli ekanligini qanday aniqlash mumkin? Bank tanlashda nimalarga e’tibor qaratish kerakligi haqida gaplashamiz.
Bankning litsenziyasi bo‘lishi kerak
O‘zbekistonda faoliyat yurituvchi barcha banklar va to‘lov tizimlarida litsenziya bo‘lishi lozim. Busiz banklar ishlash huquqiga ega emas.
Litsenziyani O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki beradi. Litsenziya olish juda qiyin — buning uchun belgilangan talablarga javob berish va yana ro‘yxatdan o‘tishning bir nechta bosqichlaridan o‘tish lozim.
Markaziy bank — banklar faoliyatini kuzatib, ularning qonun doirasida ish olib borishlarini nazorat qiladi. Agar bank qonunni buzsa, uning litsenziyasi olib qo‘yiladi. Litsenziyani qayta olish esa juda murakkab, ba’zi holatlarda umuman imkonsiz, shu sababli banklar o‘z faoliyatlarini tartibga soluvchi barcha qonun va qoidalarga ehtiyotkorlik bilan qat’iy rioya qiladilar. Demak, agar bankning litsenziyasi bo‘lsa, u ishonchli tashkilot va aholiga moliyaviy xizmatlarni ko‘rsata oladi.
Bankning litsenziyasi borligini Markaziy bank sayti orqali tekshirish mumkin. O‘zR MB saytidagi kartochkada kompaniyaning bosh ofisi, litsenziya raqami va sayti ko‘rsatilgan bo‘ladi.
MB saytidagi qidiruv joyiga bank nomini yozasiz va “Filterni bajarish” tugmasini bosasiz. Agar bankning litsenziyasi bo‘lsa, bank kartochkasi va barcha ma’lumotlari ochiladi.
Agar saytda bankni topsangiz, unga ishonsa bo‘ladi.
Bundan tashqari, bank saytida MB litsenziyasi va bank faoliyatiga doir hujjat ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Agar bunday ma’lumot saytda bo‘lmasa, bu o‘ylab ko‘rishga undaydi: bank qonuniy ishlamoqdami?
Banklar reytingida bank dastkabki o‘ntalikka kirgan
Mamlakatimizda mustaqil faoliyat yurituvchi O‘zbekiston banklari assotsiatsiyasi mavjud bo‘lib, u banklarni turli mezonlarga ko‘ra tahlil qiladi va ularni baholaydi. Reyting har chorakda yangilanadi.
Reyting ko‘plab ko‘rsatkichlarni hisobga oladi, masalan, bank kapitalining ortishi, kredit paketining o‘sishi — bank fuqarolarga qancha miqdorda kredit bergani yoki bankning sof foydasi qanchaga oshgani — shular jumalasidan. Jami o‘ndan ortiq baholash ko‘rsatkichlari mavjud.
Agar bankda muammolar yuzaga kelsa, bu darhol u e’lon qiladigan hisobotlarda ko‘zga tashlanadi. Natijada bank reytingi tushadi. Eng ishonchli va barqaror banklar reytingda birinchi o‘rinlarni egallaydi — qancha birinchilikka yaqinlashsa, shuncha yaxshi.
O‘tgan yilning oxirgi choragida TBC Bank 4-o‘rinda edi, 2024-yil 1-choragida u 3-o‘ringa chiqdi, bu — bankning muvaffaqiyatli faoliyatidan dalolat.
Ahbor-Reyting agentligi ham banklarni baholaydi: 2024-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, banklar reytingi bo‘yicha oxirgi hisobot. Hisobotda yil davomida turli ko‘rsatkichlar va o‘zgarishlar bo‘yicha ma'lumotlar mavjud. Agar siz TBC Bank ma'lumotlariga qarasangiz, bank yil davomida deyarli barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha o‘sganini ko‘rasiz — bu bank muvaffaqiyatli ishlayotganidan va unga ishonish mumkinligidan dalolat beradi.
Bank — xorijiy bank filiali
Boshqa davlatda ishlashni boshlash uchun ko‘p harakat va katta pul talab etiladi — kichik moliyaviy tashkilotlarning bunday moliyaviy katta qadam uchun resurslari yo‘q. Qolaversa, yangi bank O‘zbekistonda uzoq vaqtdan beri muvaffaqiyatli faoliyat yuritib kelayotgan tashkilotlar bilan doimiy raqobatda bo‘lishi kerak bo‘ladi — buning uchun esa katta mablag‘lar talab etiladi, shundagina bank aholiga kreditlar berishi va depozitlar bo‘yicha yuqori foiz stavkalarini taklif qilishi mumkin. Kichik moliyaviy kompaniyalar, tabiiyki, raqobatga bardosh bera olishmaydi. Ular buni tushunishadi, shuning uchun faqat o‘z mamlakatlarida ishlaydilar va boshqa mamlakatlarda filial ochmaydilar.
Ammo yirik, daromadli banklar yangi bozorlarga chiqishmoqda — boshqa mamlakatlarda filiallar ochib, o‘z ofislari va bo‘limlarini rivojlantirishmoqda. Bunday bankka ishonish mumkin — u mahalliy banklar bilan raqobatlashish va bozorda o‘z o‘rnini egallash uchun yetarli imkoniyatlarga ega.
Masalan, TBC Bank — bu bank sohasida 30 yildan oshiq vaqt faoliyat yuritayotgan yirik Gruziya bankining filiali bo‘lib, O‘zbekistonda deyarli 5 yildan beri ishlab kelmoqda. O‘zbekistondagi faoliyati davomida bank o‘z filialini rivojlantirish uchun 30 mln dollardan ko‘proq sarmoya kiritdi.
Hozirda TBC Bank Group’ning O‘zbekistonda 13 milliondan ortiq mijozlari mavjud, bankda 1 200 dan ortiq xodim ishlaydi.
Bankning ishonchliligini tekshirish uchun qo‘shimcha usullar
Yangiliklar orqali. Bank haqida oxirgi yarim yilda qanday xabarlar yozishganini tekshiring. Bu sizga — bankda uning kelajagiga ta’sir qiluvchi muammolar oldin bo‘lganmi yoki yo‘q — tushunishingizga yordam beradi.
Masalan, siz MB — bankning litsenziyasini to‘xtatgani yoki bank jarima olgani, bank tarkibidan mashhur aksionerlar chiqib, o‘rniga esa notanish odamlar qo‘shilgani haqida xabarlarda ko‘rsangiz, bu — bankni yanada sinchiklab tekshirish uchun sabab.
Qidiruvlarga ko‘ra, TBC Bank haqidagi so‘nggi yangiliklar shunday: bankning O‘zbekistondagi muvaffaqiyatli faoliyati, bank sohasidagi tadbirkorlar reytingida birinchilik, onlayn-depozitlarni rivojlantirish va boshqalar. Bular ijobiy xabarlar.
Kredit reytingi. Reyting bankrotlik ehtimolini bildiradi: u qancha yuqori bo‘lsa, bankrot bo‘lish ehtimoli shuncha past bo‘ladi.
Bank reytinglari ixtisoslashgan reyting agentliklari tomonidan baholanadi, masalan, Fitch, Standard&Poor’s, Moody’s.
Masalan, Fitch agentligi TBC Bankni shunday baholaydi — agentlikning fikricha, bank yaxshi istiqbollarga ega.
Minus: reyting agentliklari har doim ham ma’lum bankdagi o‘zgarishlar haqida to‘liq va dolzarb ma’lumotlarga ega bo‘lmaydi. Shu sababli turli agentliklarning bir nechta reyting baholarini tahlil qilish lozim.
Agar bankning kredit bo‘yicha reytingi ikki yoki undan ko‘proq pog‘onaga pasaysa, bu — bankning ishonchliligi haqida o‘ylash uchun sabab.
Qisqacha: bank ishonchliligini qanday tekshirish mumkin?
- Bankning O‘zbekiston MB tomonidan amal qiluvchi litsenziyasi bo‘lishi kerak — berilgan litsenziya haqidagi ma’lumotni MBning rasmiy saytida topish mumkin. Shuningdek, ushbu ma’lumot bank saytida ham ko‘rsatilishi lozim
- Banklar reytingida yuqori o‘rinlarni egallaydi. Qanchalik u yuqori pog‘onada bo‘lsa, shuncha yaxshi.
- Bank — xorijiy bank filiali. Chunki faqat yirik daromadga ega moliyaviy tashkilotlargina tashqi bozorga chiqa oladi. Kichik banklarning boshqa davlatda mahalliy banklar bilan raqobatlashish va bozorda mustahkam o‘ringa ega bo‘lishi uchun resurslari yetarli emas.
- Bank haqidagi oxirgi yil ichidagi ijobiy yangiliklar. Agar bankdagi muammolar haqida xabar bo‘lsa, masalan, nima uchundir katta jarimalar berilgan yoki MB tomonidan litsenziyasi to‘xtatib qo‘yilgan bo‘lsa, bankka ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish kerak.
- Bankning kredit bo‘yicha reytingi yuqori va barqaror. Agar kredit bo‘yichi reyting pasaysa, bu — oldindan sug‘urtalanish va boshqa bankni tanlash uchun sabab.
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)