O‘zbekistonga venchur mablag‘lari kelib tushdi. Ilgari vaziyat qanday edi?
Tahlilchi, R&D mutaxassisi Timurmalik Elmuradov O‘zbekistonga kelib tushayotgan venchur mablag‘larini tahlil qildi. Bu haqda IT Park xabar bermoqda.
Aprel oyida islomiy moliya tamoyillari asosida faoliyat yurituvchi O‘zbekistonning IMAN startapi xalqaro jamg‘arma va 500 Global akseleratoridan investitsiyalarni jalb qildi.
Ushbu kelishuv hozirda mamlakatda sodir bo‘layotgan tendensiyani yaqqol aks ettiradi — mahalliy startaplardan nihoyat venchur pullari kelib tusha boshladi.
Ilgari qanday bo‘lgan?
O‘zbekistonda investorlar har doim bor edi, biroq ular biznes farishtalari — tadbirkorlar bo‘lgan, agar ularga g‘oya va uning ortida turgan shaxs yoqsa, pul berishardi.
Ko‘pincha IT bilan bog‘liq bo‘lmagan yirik kompaniyalarning egalari o‘z bizneslarini boshlashga qaror qilgan xodimlarining loyihalariga sarmoya kiritgan.
Masalan, MyTaxi shu tarzda paydo bo‘ldi. U hozirda eng yirik taksi agregatorlaridan biriga aylandi.
Bir qator sabablarga ko‘ra mamlakatda institutsional investorlar yo‘q edi, ularni uch qismga bo‘lish mumkin.
Birinchidan, bozor. Aslida, u yo‘q edi, chunki startaplarga pul jalb qilish madaniyati bo‘lmagan.
Ikkinchidan, qonunchilik. Bozorda qiziqarli startap paydo bo‘lgan va unga sarmoya kiritishga tayyor kompaniyalar bo‘lsa ham, buni qilish muammoli edi.
Qonunchilik bazasida venchur investitsiyalar tushunchasi yo‘q edi va bir kompaniya boshqasiga investitsiya kiritish jarayonining o‘zi hech qanday tarzda tartibga solinmagan.
Uchinchidan, investitsiya muhiti. Investitsiya muhiti yaxshi emas edi, shuning uchun xorijiy investorlar O‘zbekistonga pul tikmagan.
Bu va boshqa to‘siqlar (sekin va qimmat internet, valyuta cheklovlari, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanmasligi) startapchilarga mablag‘ topishni qiyinlashtirdi, bu esa loyihalarning sekin o‘sishiga va tez o‘lishiga olib keldi.
Nimalar o‘zgardi?
2017-yil kirib keldi. O‘zbekistonda valyutani liberallashtirish amalga oshirildi, shundan so‘ng mamlakat xalqaro biznes xaritalarida yana paydo bo‘ldi.
Xorijiy tadbirkorlar, kompaniyalar va pullar mamlakatga kirib keldi, chunki sarmoya kiritish va foyda olish yanada qiziqarli jarayonga aylandi.
Shu yili davlatning pozitsiyasi o‘zgardi. Agar bundan oldin internetga tahdid sifatida qarashgan bo‘lsa, endi texnologiya bilan shug‘ullanish rag‘batlantirila boshlandi.
Birinchi qadamlardan biri, startaplarni qo‘llab-quvvatlashga ixtisoslashgan Mirzo Ulugbek Innovations Center’ning tashkil etilishi bo‘ldi. Keyinchalik ushbu ish IT Park tomonidan davom ettirildi va kengaytirildi.
Shu bilan bir vaqtda xorijiy kompaniyalar bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish, O‘zbekiston nufuzini yuksaltirish, mamlakatda turmush darajasini oshirish, IT mutaxassisliklarini ommalashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi.
2018-yilda IT kompaniyalarni moliyalashtirish mexanizmlarini tartibga soluvchi Prezident farmoni chiqarilgandan so‘ng amalga oshirilgan qonunchilik bazasini yaratish qolgan edi.
Shundan so‘ng xorijiy va mahalliy fondlar paydo bo‘la boshladi, akseleratorlar ochildi, birinchi bitimlar tuzildi, ammo asosiy muvaffaqiyatga bir necha yil o‘tgach erishildi.
“Venchurli” 2022-yil
Bozor shakllanganiga, qonunchilik bazasi paydo bo‘lganiga, investitsiya muhiti yaxshilanganiga qaramay, O‘zbekistonda hali ham kelishuvlar kam edi.
Buni dastlabki yillar sinov va testlarga sarflangani bilan izohlash mumkin. Startaplarga MVP yaratish uchun va fondlarga yangi sharoitlarni o‘rganish uchun vaqt kerak edi.
2022-yilda ushbu ikki parallellik nihoyat o‘zaro kesishib o‘tdi. 12 oy ichida institutsional investorlar 20 dan ortiq startaplarni moliyalashtirdi, bu mutlaq rekord bo‘ldi.
Pul jalb qilgan loyihalar orasida Jett, ArzonApteka, Sello, Allgood, Multicard, Ox Resto, Sug‘urta Bozor, Yoto, Multibank, Pro Tok mavjud.
Agar sohalar nuqtai nazaridan qarasangiz, biznesni avtomatlashtirish bo‘yicha ko‘plab tizimlarni (restoranlar, do‘konlar), turli bozorlarni (taʼlim, oziq-ovqat) va fintech (to‘lovlar, e-com, fond bozori) ni ko‘rishingiz mumkin.
Mablag‘lar odatda dastlabki bosqichlarda investitsiya qilinadi. Pul evaziga ular kompaniyaning bahosi va sarmoya miqdoriga qarab 5 foizdan 25 foizgacha bo‘lgan ulushni so‘rashadi.
Investitsiyalar miqdori nisbatan kichik (50 ming dollar va undan ko‘p), ammo bu bozor hali rivojlanmaganligi sababli, pul hali ham juda qimmat turadi.
O‘zbekistonda investitsiya madaniyati endigina shakllanayotganiga qaramay, 2023-yilga kelib mamlakatda 10 ta venchur fondi mavjud edi:
- Semurg Ventures
- Altergate
- Uzcard Ventures
- UzVC
- RB ASIA
- YELLOWROCKETS.VC
- Sturgeon Capital
- Fort Ross Ventures
- Aloqa Ventures
- MOST Ventures
Bular asosan xorijda joylashgan xususiy kompaniyalar va davlat tashkilotlarining loyihalari.
Startaplarni moliyalashtirishdan tashqari, fondlar hali ham bozorni rivojlantirishda ishtirok etmoqda.
Masalan, 2022-yilda IT Park, Aloqabank va Aloqaventures korporativ akseleratorni ishga tushirdilar.
Umuman olganda, bu IT-tadbirkorlikni rivojlantirish dasturi, yangi xizmatlar va mahsulotlarni sinovdan o‘tkazish uchun platformadir.
Shu va boshqa tashabbuslar juda ahamiyatli, chunki venchur faqat ekotizim mavjud bo‘lganda muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkin.
2022-yilda O‘zbekiston hozir bunga har qachongidan ham yaqinroq ekanini ko‘rsatdi.
