“ ‘Qora ro‘yxat’ga tushganim uchun kredit berilmayapti” — Markaziy bank fuqarolardan kelib tushgan murojaatlarga munosabat bildirdi

Markaziy bank iste’molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmatiga ko‘plab fuqarolardan banklar tomonidan ularning kredit so‘rovlari tushunarsiz sababga ko‘ra rad etilayotgani yuzasidan murojaatlar kelib tushayotganini ma’lum qildi.

Murojaatchilarning izohlashicha, banklar ularga Markaziy bankning qarz oluvchilar bo‘yicha “qora ro‘yxati”ga (“chyorniy spisok”) kirganini va bunday ro‘yxatga tushganlarga kredit berilmasligini vaj qilib ko‘rsatishmoqda.

Mazkur holat yuzasidan quyidagilar ma’lum qilinadi:

Avvalo, aytib o‘tish kerak, bank tizimida “qora ro‘yxat” tushunchasi, umuman, kredit ajratilishi taqiqlangan fuqarolar bo‘yicha tuzilgan “maxsus ro‘yxat” yoki “ma’lumotlar bazasi” mavjud emas.

“Qora ro‘yxat” tushunchasi yetarli bilim va malakaga ega bo‘lmagan ayrim bank xodimlari tomonidan kredit arizasini ko‘rib chiqish jarayonida ilgari olingan yoki joriy krediti bo‘yicha to‘lovlarni kredit shartnomasida belgilangan muddatlardan kechiktirib to‘lagan fuqarolarga “qora ro‘yxatga tushib qolgansiz” deb izoh berishi (tushuntirishi) oqibatida vujudga kelmoqda.

Ushbu holat aslida fuqaroning “kredit tarixi” ma’lumotlari bilan bog‘liq bo‘lib, hozirgi kunda undan barcha kredit beruvchi tashkilotlar fuqaroga kredit berishdan oldin ushbu ma’lumotlardan foydalanishmoqda.

Xo‘sh, “kredit tarixi” nima va uning qanday ahamiyati bor? 

So‘nggi yillarda kredit tashkilotlari (banklar va mikrokredit tashkilotlari) va hattoki ayrim tovar iste’mol krediti beruvchi savdo tashkilotlari tomonidan fuqarolarga kredit ajratish jarayonida ularning ilgari olgan qarz mablag‘lari bo‘yicha majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarganligi hamda joriy qarzdorliklari mavjudligiga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Fuqarolarning kredit bitimlari, ularning ijro etilishi holati, jumladan, ilgari qaysi kredit tashkilotlaridan qancha miqdorda kredit olganligi, kredit to‘lovlarini o‘z vaqtida to‘laganligi, boshqa kreditlar uchun berilgan amaldagi kafilliklar hamda joriy kredit qarzdorliklari to‘g‘risidagi ma’lumotlar majmui “kredit tarixi” deb ataladi. 

Kredit tashkilotlari “kredit tarixi” ma’lumotlari asosida potensial qarz oluvchining kreditga layoqatliligini baholaydi. 

Markaziy bankning Bank xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmati “kredit tarixi”ngiz hisobotida muddati o‘tgan qarzdorlik to‘g‘risidagi ma’lumotlar paydo bo‘lishining oldini olish uchun kredit va boshqa moliyaviy majburiyatlaringiz bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lab borishga chaqiradi.

Qarz bo‘yicha majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarishda ma’suliyatsizlikka yo‘l qo‘yish, ya’ni kredit to‘lovlarini belgilangan muddatlardan kechiktirib to‘lash hozircha arzimas bo‘lib tuyilsa ham, kelgusida kredit tashkilotlaridan qarz olish imkoniyatini pasayishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Avvalroq O‘zbekistonda keng tarqalgan onlayn firibgarlik sxemalari ma’lum bo‘lgan edi.