• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12634.34
    • RUB162.37
    • EUR14821.34
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +33°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Koinot

    Xo‘sh, qani ular? Bu koinotda Yerda boshqa joylarda hayot bormi, yo‘qmi?

    Odamzot koinotni anchadan buyon kuzatadi. Qadimgi munajjimlardan boshlab eng zamonaviy kosmik rasadxonalargacha bo‘lgan fazoviy kuzatuvlarimiz bizga koinot haqida juda ko‘p bilimlarni taqdim etgan. Biroq koinotda hozirgi eng taraqqiy etgan ilmiy texnologiyalarimiz ham tagiga yeta olmayotgan sir-asrorlar borki, maqolada ularning eng asosiylari haqida to‘xtalib o‘tmoqchimiz.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    1. Quyoshdan 50 astronomik birlik masofasida, ya’ni Koyper belbog‘i tugaydigan joyda nima sababdandir yirik obyektlar soni keskin ortadi. O‘sha joyda bunday yirik obyektlar soni 50 astronomik birlikdan avvalgidan taxminan 2 marta ko‘payadi. Buning astronomlar tushuntirib bera oladigan tayinli izohi yo‘q. Mantiqan qaralganda, Quyoshdan bu qadar olislashganda fazoda osmon jismlari soni siyraklashib, ularning o‘lchami ham kichiklashishi kerak. Lekin biz aytgan misol bu mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi.

    2. Quyosh tojining qizishi. Bu, haqiqatan ham, ko‘p yillardan beri eng o‘tkir astrofiziklarni ham o‘ylantirib kelayotgan fenomendir. Chunki Quyosh toji Quyosh sirtidan tashqariga chiqqan, qaynoq plazma bilan to‘ldirilgan soha bo‘lib, lekin negadir aynan toj harorati millionlab darajagacha qiziydi. Vaholanki, Quyosh sirtining o‘zida harorat 6000 daraja atrofida xolos. Albatta, olimlarda Quyosh tojidagi magnitodinamika shunday jarayonga sabab bo‘lishi haqida umumiy tushunchalarga egalar. Biroq fenomenning mohiyati hanuz ilm-fandan panada qolib kelmoqda.

    3. Fermi shishlari – nisbatan yaqinda (2010-yilda) ochilgan kosmik hodisot bo‘lib, o‘shanda FERMI/LAT rasadxonasi galaktikamizning yuqorirog‘ida joylashgan g‘alati strukturalarni qayd etgan edi. Ushbu struktura o‘zidan gamma va rentgen nurlari taratadi. Lekin bu obyekt o‘zi nima ekani, qanday tuzilgani va o‘zini qanday tutishini hech qanday ilmiy nazariya aytib bera olmayapti. Aftidan, bu bizning galaktikamizdagi qora tuynukning bir zamonlar yon-atrofdagi boshqa galaktikalarga qilgan ta’siri mahsuli bo‘lsa kerak. Bizda shu kabi taxminlar bor, xolos.

    4. Fermi paradoksi – xo‘sh, qani ular? Bu koinotda Yerda boshqa joylarda hayot bormi yoki yo‘qmi degan savolni o‘rtaga tashlovchi paradoksdir. Unga ko‘ra, koinotda aniqlangan hozirgi fanga ma’lum trillionlab galaktikalardagi milliardlab yulduzlardan atigi 0,001% qismida Yerga o‘xshash sharoitlarga ega sayyora bo‘lib, undan atigi 0,001% qismida hayot bo‘lganida ham va undan atigi 0,001% qismida hayot ongli mavjudotlar darajasigacha rivojlangan bo‘lgan taqdirda hozirda biz koinotda kamida yuzlab o‘zga sayyoraliklarga duch kelgan bo‘lardik. Lekin ularni shu chog‘gacha ko‘rmadik, payqamadik. Xo‘sh, ular qayerda? Ushbu savol, shubhasizki, nafaqat astronomlar uchun, balki barcha uchun ham birdek qiziq sinoat bo‘lsa kerak.

    5. Mavhum materiya va mavhum energiya. Bu masala nafaqat zamonaviy astronomiyaning, balki butun boshli fizikaning eng markaziy masalalaridan biridir. Biz hozirda qo‘limiz bilan ushlab, ko‘zimiz bilan ko‘rib, his qila oladigan materiya koinotda atigi 5% ulushni tashkil qiladi, xolos. Qolgan 95% koinot moddasi esa olimlar nimaligini bila olmayotgan sirli va mavhum materiya hamda mavhum energiyadan iborat. Jahonning eng yetakchi ilmiy dargohlarida olimlar aynan shu ikki fenomenni “tutish”, “payqash” ustida izlanmoqdalar. Biroq uning sirini hozircha hech kim ocholmadi.

    6. O‘ta yangilar qanday portlaydi? Yulduz hayotining so‘ngi bosqichida kollapsga uchrab, o‘ta yangi sifatida portlaydi. Bu jarayonning nazariy asoslarini astrofiziklar nisbatan yaxshi bilishadi, biroq kollaps aynan qachon va qaysi bosqichda to‘xtab, favqulodda kuchli portlashga aylanishini tushunishga fan hamon ojizdir. Aytishlaricha, so‘ngi oylarda e’lon qilingan ilmiy maqolalardan birida olimlar buning tagiga yetishganini e’lon qilinganmish. Agar bu rost bo‘lsa, demak, koinot sirlari bittaga kamaydi deb hisoblashimiz mumkin.

    7. Gamma-chaqnashlari tabiati. Gamma chaqnashlarida koinotga bir necha lahza yoki ko‘pi bilan bir necha soat ichida shu darajada katta miqdorda energiya sochilib tarqalib ketadiki, ushbu energiya miqdori Quyosh butun umr ishlab chiqargan energiya miqdoridan ham ortiq bo‘ladi. Bunday o‘ta kuchli gamma chaqnash energiya nurlanishlarini qayerdan olishi mexanizmining siri noma’lum.

    8. Modda-antimodda asimmetriyasi. Fizikadan boxabar odamlar bilishsa kerak, tabiatda barcha zarrachaga zaryad ishorasi qarama-qarshi bo‘lgan antizarra to‘g‘ri keladi. Masalan, manfiy zaryadli elektronning musbat zaryadga ega pozitron nomli simmetrik jufti bor. Biroq koinotda bizga tanish oddiy antimoddadan ko‘ra ko‘proqdir. Ya’ni ularning o‘zaro proporsiyasida oddiy modda ko‘plik qiladi va simmetriya yaqqol buziladi. Balki koinotning bizga noma’lum uzoq sarhadlarida faqat antimoddadan tuzilgan materiya (yulduz, sayyora va hokazo) tiqilib yotgandir. Lekin bu savol zamonaviy subatom zarralar fizikasidan tortib astrofizikagacha uzoq yillardan beri ham yechimini kutayotgan sirlar sirasida qolib kelmoqda.

    9. Pulsarlarning magnitosferasi. Pulsarlarning radioto‘lqin taratishi modellari hali ham aniqlanmagan. Pulsarlar kashf etilgan o‘sha 1968-yil, ya’ni deyarli 50 yildan buyon olimlar ushbu radioto‘lqinlar manbasi nimada ekanini bilolmay xunobdirlar.

    10. Xabbl anomaliyasi. Xabbl qonuniga binoan, bizdan teng masofada uzoqda joylashgan turli galaktikalarning bizdan uzoqlashish tezligi ham bir xil bo‘lishi kerak. Ya’ni bunday galaktikalar taxminan teng qizilga siljish qiymatiga ega bo‘lishi lozim. Biroq ko‘plab galaktikalarning bizdan qochish tezligi bu qonunga bo‘ysunmaydi. Ularning harakati tahlil qilinsa, tezlikka ta’sir qiluvchi va bizdan panada bo‘lgan yana nimadir borligi ma’lum bo‘ladi. Bu “nimadir” bizdan 65 parsek masofada joylashgani ma’lum. Olimlar unga hatto nom ham topib qo‘yishgan - “Buyuk attraktor”. Lekin bu “buyuk zoti oliylarining” o‘zi nima ekanini hech kim bilmaydi. Biladiganimiz shuki, u o‘ziga yaqin galaktikalarni qochib ketishiga yo‘l qo‘ymay, ularning harakatini sekinlashtirmoqda.

    Biz koinotga oid bo‘lgan va hozirgi zamon fani uchun ham sir bo‘lib qolayotgan ayrim muhim asrorlar bilan tanishdik, xolos. Vaholanki, koinotda sir-sinoat aslida bundan-da ko‘p...

    Muzaffar Qosimov tayyorladi

    05.11.2019, 13:43   Izoh (0)   29685
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Yerga yirik asteroid yaqinlashmoqda. U eng xavfli koinot obyektlari ro‘yxatidan o‘rin olgan

    19.10.2019, 12:53

    Tarixda ilk bor ikki nafar ayol bir vaqtning o‘zida ochiq kosmosga chiqdi

    19.10.2019, 10:51

    NASA Oyga uchadigan astronavtlar uchun mo‘ljallangan yangi kostyumni namoyish etdi

    18.10.2019, 10:32

    NASA Aleksey Leonovning vafoti haqida xabar berish uchun jonli translyatsiyani uzib qo‘ydi (video)

    12.10.2019, 07:13

    Aleksey Leonov — ochiq kosmosga chiqqan birinchi inson. Bu qanday bo‘lgan edi? (video)

    11.10.2019, 22:42

    Foto: Oyning 60 yil avval suratga olingan orqa tomoni

    07.10.2019, 23:54
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Ipak Yo‘li Bankdan Tradeloan: xalqaro bitimlarni moliyalashtirish


    Neo Insurance — sug‘urta bozoridagi raqamli o‘zgarishlarning 2 yillik natijasi 


    Kia O‘zbekiston bozorini egallamoqda: 2025-yilning birinchi yarmida rekord darajadagi sotuvlar


    “KAFOLAT sug‘urta kompaniyasi” AJning moliyaviy barqarorlik reytingi “Fitch Ratings” tomonidan “Ijobiy” prognozi bilan “B+” darajasida tasdiqlandi


    O‘zbekistonda yangilangan HAVAL H6 rasman ishga tushirildi


    Beeline Uzbekistan hududlarda raqamli rivojlanishni jadallashtirmoqda


    BI Sad’O Business loyihasida ochiq eshiklar kuni bo‘lib o‘tdi va CHILLA aksiyasi boshlandi


    InfinBANK’dan VISA kartasi endi Swoo Pay ilovasida


    Centrum Air 25-iyuldan Toshkent — Seul to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslarini boshlaydi 


    Chiqim va kirim: nazorat sari ilk qadam


    Central Asian University RUR va THE Impact Rankings 2025 xalqaro reytinglarida o‘z mavqeini mustahkamlamoqda


    Turizmdagi trendlar 2025: Xitoyda Markaziy Osiyoga – Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘izistonga qiziqish o‘smoqda


    O‘zbekiston Milliy banki xalqaro kapital bozorida 400 mln AQSH dollarlik obligatsiyalarni muvaffaqiyatli joylashtirdi


    riitm aqlli platformasi O‘zbekiston tinglovchilariga 30 million trek taklif etmoqda


    Ichkaridan nazar: Imzo fabrikasi qanday ishlaydi?

     

    Tavsiya etamiz

    Kreml soyasidagi jumboqlar: sirli ravishda vafot etgan rossiyalik tadbirkor va amaldorlar

    10 iyul, 20:40

    Isroilning G‘azodagi qirg‘ini yagona emas: Insoniyat tarixidagi eng yirik genotsidlar qanday sodir bo‘lgandi?

    10 iyul, 19:12

    Patriot: Isroil voz kechgan, Ukraina esa ko‘prog‘iga ega chiqishni istayotgan yarim asrlik tizim haqida nimalar ma’lum?

    8 iyul, 20:45

    “O‘lim sharbati”: SSSRda Stalindan so‘ng ikkinchi qudratli shaxs nomi berilgan qurol qanday paydo bo‘lgandi?

    6 iyul, 15:23
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    YouTube endilikda sun’iy intellekt yordamida tayyorlangan videoroliklarga pul to‘lamaydi

    Layfstayl | 12 iyul, 11:35

    “Real Madrid” 100 mln yevroga futbolchi xarid qilmoqchi

    Sport | 12 iyul, 11:25

    AQSH Senati komiteti Ukrainaga 500 mln dollar yordam ko‘rsatishni ma’qulladi

    Dunyo | 12 iyul, 11:05

    Pavel Durov o‘z muvaffaqiyatining sirini ochdi

    Layfstayl | 12 iyul, 10:45

    “Barselona” asosiy e’tiborini Reshford transferiga qaratadi

    Sport | 12 iyul, 10:35

    O‘zbekistonda qancha elektromobil borligi ma’lum bo‘ldi

    O‘zbekiston | 12 iyul, 10:25

    Isroil HAMASning 6 ta yuqori martabali dengiz qo‘mondonini yo‘q qilganini e’lon qildi

    Dunyo | 12 iyul, 10:06
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.