“Yo Ramazon” qo‘shig‘ining kelib chiqishi qanday?
“Fikr.uz” Ramazon qo‘shiqlarining kelib chiqishi, aytilish uslublari haqida folklorshunos olim, professor Mamatqul Jo‘rayevga tayanib ma’lumot berdi.
“An’anaga ko‘ra, ro‘za oyi Ramazonning uchinchi kunidan e’tiboran o‘g‘il bolalar iftorlikdan keyin uyma-uy yurib, “Yo ramazon” qo‘shiqlarini aytgan. Har bir hovli oldiga borganda o‘sha uy sohiblarining yaxshi sifatlarini ulug‘lovchi misralarga boy an’anaviy “Yo ramazon” kuylangan”, — deyiladi maqolada.
Ta’kidlanishicha, o‘zbek marosim folklorining qadimiy janrlaridan biri hisoblangan “Yo ramazon” qo‘shiqlari O‘zbekistonning barcha viloyatlarida keng tarqalgan bo‘lib, xalq orasida yo ramazon, rabiman, rabigon, rayvon, ramazon, ravan, rabibon, o‘rebezon kabi nomlar bilan ataladi. Ro‘za kunlari ana shunday qo‘shiqlarni kuylovchilar ramazonchilar yoki rayvanchilar deb yuritilgan.
“Ramazon oyida ijro etiladigan xalq qo‘shiqlari haqidagi ilk qaydlardan biri N.P.Ostroumov qalamiga mansubdir. U o‘zining 1898-yilda chop etilgan bir kichik risolasida Toshkent va Turkistonning boshqa shaharlarida ro‘za boshlanishi bilanoq bolalar qo‘shnilari, tanish-bilishlar hamda qarindosh-urug‘larining hovlisiga kirib, Ramazon oyi sharafiga qo‘shiqlar aytishini, bu odat o‘sha davrda darveshlar orasida ham mashhur bo‘lganligini qayd qilgan. Bu risolada ro‘za oyida bolalar tomonidan o‘qilgan muxammas hamda ramazoni sharif xususidagi qo‘shiq matni mavjud”, — deyiladi maqolada.
Ma’lum bo‘lishicha, 1910-yilda “Turkiston viloyatining gazeti”da jizzaxlik Mirzo Rajab Abduljabbor o‘g‘li tomonidan yozib olingan “Yo ramazon” qo‘shig‘i e’lon qilingan. Xuddi shu yili “Srednyaya Aziya” jurnalida o‘zbek folklori namunalarini chop ettirgan N. Budzinskiy ham toshkentlik bolalardan yozib olingan “Yo ramazon” qo‘shig‘ini ommalashtirgan.
“O‘zbek xalqining udumiga ko‘ra, ‘Yo ramazon’ aytuvchilarga qand-qurs, pul, belbog‘, qo‘y-qo‘zi, turli pishiriqlar, xullas, ko‘ngildan chiqarib biror narsa hadya etilgan. Ana shu sovg‘a-salomlarga qarab xonadon sohiblarining himmati, oliyjanobligi. saxiyligi yoki baxilligi ma’lum bo‘lgan. Aslida uy egalaridan hadya olish rayvanchilarning asosiy maqsadi emas, ular ota-bobolarning udumiga rioya qilib savob olish, asriy an’analarga umrboqiylik baxsh etish niyatida ‘Yo ramazon’ aytadi”, — deya ta’kidlanadi maqolada.
Ro‘zani uch kun tutib keldik sizga,Ro‘zaning zakotini bering bizga.Ramazon aytgan bilan to‘yamizmi,Burungining qa’dasini qo‘yamizmi?
Maqolada aytilishicha, “Yo ramazon” qo‘shiqlarini aytuvchilar uy egalarining oliyjanobligi, mehmondo‘stligi va serhimmatliligini ta’rif-tavsif qilib, ularga sihat-salomatlik, uzoq umr, bitmas-tuganmas boylik tilaydi. Bu qo‘shiqlarning hayotbaxshligini ko‘rsatuvchi eng muhim belgilaridan biri shundaki, ular oilaga farzand tilash, ya’ni “qo‘sh kokilli o‘g‘il” yoki “ko‘ngil guli — qiz” farzand ato etilishiga, har bir xonadondan alla sadolari yangrab turishiga bo‘lgan ezgu umid mujassamlashgan:
Yo ramazon aytib keldik eshigingizga,Qo‘chqorday o‘g‘il bersin beshigingizga,Qo‘chqorday o‘g‘il bersa beshigingizga,Kim kelib, kim ketmaydi eshigingizga.
Ta’kidlanganidek, “Yo ramazon” qo‘shiqlarida ajdodlar an’analariga sodiq bo‘lish, ya’ni “burungilarning qa’dasini qo‘ymaslik”, yuksak odamiylik, ota-onani qadrlash, ularning muborak xoki-poyini ko‘zga to‘tiyo qilish har bir komil farzandning burchi ekanligi kuylanadi:
Dunyoga kelib ketgan payg‘ambarmi,Otasi, onasi to‘ygan bormi?Otangiz, onangiz aziz tuting,Har bosgan izlarini ko‘zga surting.
Xonadon egasi ko‘nglidan chiqargan narsasini hadya etgach, bolalar uy sohiblarini alqab, an’anaviy Ramazon olqishini ijro etgan:
So‘m-so‘m tillo, so‘m tillo,Suvga solsa botmasin.Xudo bergan keng davlat,Tepkilasa ketmasin.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq “Islom.uz” sayti ma’muriyati mushtariylardan birining savoliga javob sifatida bolalarni Ramazon qo‘shiqlarini aytishdan qaytarishni tavsiya etgan edi.
