“Ахборот асрида сиёсат бу ҳикояда ғолиб чиққанларга тегишлидир”.
Жозеф Най “Юмшоқ куч” асаридан иқтибос
XXI асрда замонавий уруш ҳаракатлари нафақат фронтда, балки уруш олиб бормаётган мамлакатлар ҳудудида ҳам содир бўлмоқда. Бу кураш асосан ахборот маконида кечмоқда. Сабаби ахборот ўта қудратли куч ҳисобланади. Бунинг устига ҳозирда дунё аҳолисининг жуда катта қисми ахборот маконидан бевосита фойдаланиш имкониятига эга. Шу боисдан уруш ҳақидаги информация иштирокчи бўлмаган мамлакатларнинг уруш борасидаги позицияларига бевосита таъсир кўрсатмасдан қолмайди.
2023 йил 7 октябрь куни ҲАМАС жангари гуруҳининг кутилмаганда Исроилга қилган ракета ҳужуми ортидан, Исроил Ғазо секторида кенг кўламли ҳарбий операция бошлаши халқаро ҳамжамиятни янги бир инқироз кўчасига олиб кирди. Яқин Шарқ минтақасида бошланган бу уруш нафақат ҳарбий, балки ахборот урушига айланиб кетди.
Россия агрессиясига қарши ахборот урушининг ўрни
Hootsuite маълумотларига кўра, глобал Интернет фойдаланувчилари сони деярли 5 миллиардга етган ёки 2021 йил ҳолатига кўра дунё аҳолисининг қарийб 53 фоизини ташкил этади.
2022 йилнинг февралида Россиянинг Украинага ҳужумидан сўнг, расмий Киев Ғарб жамоатчилигини оёққа турғазиш учун айнан ахборотдан фойдаланди. Аслида Ғарб давлатлари Украинага ёрдам беришга тайёр эди. Бироқ ҳукумат жамоатчилик розилигисиз бу ёрдамни бера олмасди. Шу боисдан Ғарбдаги барча гигант медиаолами вакиллари (CNN, BBC, Озодлик Радиоси, Washington Post, Bloomberg ва ҳоказо) Украинадаги уруш воқеаларини тўғридан тўғри намойиш этишни бошлади.
Занжир реакцияси натижасида Берлин, Париж, Мадрид, Байрут, Стокгольм, Токио ва ҳатто Москва каби шаҳарларда урушга қарши митинг ҳамда намойишлар юз берди. Оқибатда Россия бутун дунё учун ваҳший, қонхўр давлатга айланди. Бироқ Исроилнинг Ғазо секторида амалга оширган ҳарбий операциялари Ғарбнинг юзидаги пардани йиртиб юборди.
Ойни этак билан ёпишга уринган Исроил
Ғазо секторида бошланган можаро Ғарбни оғир аҳволга солиб қўйди. Чунки Исроил армияси мутлақо уруш қоидаларига амал қилмаган ҳолда тинч аҳолини ўққа тутиб, ҳарбий объект ҳисобланмаган шифохоналар устига бомба ташлади. Жиноятлари ахборот маконида ёйилмаслиги учун Исроил ҳукумати сиёсий инструментлардан кенг фойдаланди. Парадокс шундан иборат бўлдики, эркинлик ва инсон ҳуқуқлари тўғрисида бонг уриб, бошқа мамлакатлар (асосан авторитар)дан бу тамойилларга амал қилишни талаб қилган Ғарб, Исроилнинг ҳаракатларини танқид остига олган оммавий ахборот воситалари ва журналистларга босим ўтказишни бошлади.
Мисол учун, The New York Times, Associated Press, BBC ва Los Angeles Times журналистлари Исроилни танқид қилгани ёки фаластинликларга ҳамдардлик билдиргани учун ишдан бўшатилди. Хусусан, Германия медиагиганти Axel Springer компаниясининг 20 ёшли ходими Касем Раадни ўзининг шахсий канали орқали компаниянинг Исроил борасида позициясига шубҳа қилганидан сўнг ишдан бўшатиб юборилган. Исроил амалга ошираётган ҳарбий операцияни кескин танқид қилган Американинг йирик Los Angeles Times (LA Times) газетаси журналистларига уч ой Ғазо секторидаги можарони ёритиш тақиқланди. BBC’нинг 6 нафар араб журналисти ўз саҳифаларида Фаластинни қўллаб-қувватловчи пост ёзгани учун эфирдан олиб ташланди. Artforum (замонавий санъат муаммоларига йўналтирилган халқаро санъацҳунослик журнали – таҳр) бош муҳаррири Девид Веласко айрим санъаткорлар фаластинликлар билан бирга эканлигини журнал веб-сайтида эълон қилганидан кейин ишдан олинди. Буюк Британиянинг Guardian газетасида 40 йилдан буён карикатура чизиб келган машҳур рассом Стив Белл Исроил бош вазири Нетаньяхуга атаб карикатура чизгани учун ишдан ҳайдалди. Ушбу ҳаракатларни нима деб аташ мумкин? Бу ҳаракатлар иккиюзламачиликдан бошқа нарса эмас!
Шундай бўлса-да, бутун ижтимоий тармоқ (Instagram, YouTube, Telegram, TikTok, Facebook) айниқса, Х (собиқ Twitter) Ғазодаги уруш тафсилотлари-ю жанг бораётган шаҳарлар, бомбаланаётган тинч аҳоли акс этган видеоларга тўлиб тошди. Албатта, бу тасвирлар мамлакатлардаги аҳолининг ижтимоий фикрига кескин таъсир этмасдан қолмади. Сабаби миллионлаб Ғарб аҳолиси ва, айниқса, ёшлар ижтимоий тармоқлардан фаол фойдаланади.
Бундан хавотирга тушган Исроил ҳукумати Меtа компанияси (асли яҳудийларга тегишли)га қарашли Facebook, Instagram ва WhatsApp платформасида антисемитик контентларни блок қилишни бошлади. Маълумотларга кўра, Facebook, Instagram ва WhatsApp платформаларида Фаластинни қўллаб-қувватловчи контентнинг 90 фоиздан ортиғи ўчириб ташланган.
Бироқ Х ва TikTok платформалари бундай чекловларни киритмади. Натижада Европа мамлакатларидаги инсонлар жонли эфирда Ғазодаги оммавий қирғинларга гувоҳ бўлди. Табиийки, бу информация Ғарб ҳамжамиятида Исроилга нисбатан танқидий ёндашув шаклланишига туртки берди. Шунингдек, Исроил томонидан амалга оширилган цензура ҳаракати ёнаётган олов устига бензин пуркагандай бўлди. Натижада Исроилга бўлган нафрат янада ортди.
Исроил дезинформация тарқатиш мақсадида бир қанча саҳналаштирилган воқеалар уюштирди. Масалан, Исроил ҳарбийлари ҲАМАС жангариларининг оммавий ҳибсга олинишини сохталаштирди. Аслида Цаҳал аскарлари бўлган жангарилар ички кийимларини ечиб, кўзларини боғлаб, Исроилга таслим бўлгани видеотасвирга туширилган. Бундан ташқари, 4 нафар қиз 94 кун давомида ҲАМАС жангарилари томонидан тинимсиз зўрлангани айтилган видеотасвир эълон қилинди. Бироқ видеодаги ёш қизлар аслида Исроил армиясида хизмат қилувчи офицерлар Карина Ариэва, Лири Альба, Агам Бергер, Даниэла Гилбоа эканлиги юзага чиқди.
Эътибор қаратинг, ҲАМАС томонидан асир олинган 85 ёшли исроиллик Йочевед Лифшитс озод этилганидан сўнг, икки ҳафта давомида гаровда қандай сақлангани ҳақида шундай деган эди:
“Улар бизга жуда сахий, жуда меҳрибон эдилар, бизни керак бўлган ҳамма нарса билан таъминлашди. У ерда мен билан жуда кўп аёллар бор эди”.
Исроил армияси Ғазо секторидаги воқеаларни ёритишга уринган журналистларни террорчи деган иддао билан аяб ўтирмади. Маълумотларга кўра, 103 нафар журналист Ғазодаги уруш вақтида ҳалок бўлган. Улардан 62 нафари фаластинлик, тўрт нафари исроиллик, қолган уч нафари ливанлик эди.
“Хўрланганлик мессежи” қайси томонга ишлади?
Ғарбий Европада ўтказилган сўровномалар шуни кўрсатдики, Германия халқининг атиги 35 фоизи ўз ҳукуматининг исроилпараст позициясини қўллаб-қувватлайди, Испания аҳолисининг аксарияти Фаластин тарафда, ирландларнинг кўпчилиги Исроилнинг Ғазодаги ҳарбий операциясига қарши чиқмоқда.
Қўшма Штатлардаги сўров маълумотлари шунга ўхшаш вазиятни қайд этмоқда. Масалан, яқинда Harvard-Harris томонидан ўтказилган сўров шуни кўрсатдики, 18 ёшдан 24 ёшгача бўлган америкаликларнинг ҲАМАС ва Исроилни қўллаб-қувватлаш борасидаги нисбати тенг тақсимланган. Бундан муҳими шуки, 18 ёшдан 24 ёшгача бўлган америкалик ёшларнинг қарийб 60 фоизи, 25 ёшдан 34 ёшгача бўлганларнинг деярли ярми ва 35 ёшдан 44 ёшгача бўлганларнинг 40 фоизи ҲАМАСнинг 7 октябрь куни Исроилга қилган ҳужумини оқламоқда.
АҚШ, Германия, Буюк Британия, Франция каби дунёнинг етакчи мамлакатлари ҳукуматлари Ғазодаги қонли воқеаларга кўз юмаётган бўлса-да, аҳолининг кўп қисми ҲАМАСни эмас, балки Исроилни террорчи деб атамоқда. Бу эса Исроил ахборот урушида мағлубиятга учраганини англатади.
Сардор Али
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)