So‘nggi kunlarda Isroil va Eron o‘rtasida keskinlashgan harbiy qarama-qarshilik Isroilning ko‘p yillardan buyon faxr bilan namoyon etib kelgan havo mudofaa tizimlarining imkoniyatlari va chegaralarini sinovdan o‘tkazmoqda. Ayniqsa, Eronning uzoq masofali va gipertovushli raketa hujumlari fonida, xalqaro jamoatchilik orasida bir savol dolzarb bo‘lib turibdi: nega “Temir gumbaz” (Iron Dome) Eron raketalarini qaytara olmayapti? Quyida shu haqida so‘z yuritamiz.
Eron qanday raketalar uchirmoqda?
Eronlik rasmiylar Isroilning Tel-Aviv va Haifa shaharlariga qilingan so‘nggi hujumlarda maksimal tezlikka ega gipertovushli raketalar ishlatilganini aytmoqda. Raketalar soni va kuchi jihatidan bu hujumlar urush boshlanganidan beri eng vayronkor bo‘lgani ta’kidlanmoqda.
Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, Eron o‘zining “Imod”, “Qadr” va “Xaybar Shakan” kabi ballistik raketalari bilan Isroilga zarba bermoqda.
“Imod” — ballistik raketasi Eron tomonidan 2015-yilda ishlab chiqarilgan bo‘lib, uchish masofasi — 1,700 km ni, nishondan adashish radiusi esa 10 metrni tashkil qiladi. Raketa o‘zi bilan 750 kg yadroviy yoki shu miqdorga teng og‘irlikdagi konvensional jangovar kallak bilan ucha oladi.
Ushbu raketa “Shahab-3”dan farq qilishi uchun uning burun qismi yangi konusli dizayn asosida ishlangan. O‘zgartirilgan burun tuzilmasi jangovar kallakning nishon ustida balandlikda portlashini ta’minlaydi. Bu esa raketani havo orqali kimyoviy, biologik yoki yadroviy portlashlar, shuningdek, yadroviy elektromagnit impuls (EMP) hujumi uchun yanada moslashtiradi.
Mazkur raketa 2015-yil 11-oktabr kuni brigada generali Husayn Dihg‘on tomonidan taqdim etilgan. “Imod” raketasi yangicha ishlab chiqilgan atmosferaga qaytish bosqichi uchun mo‘ljallangan blok (reentry vehicle) bilan jihozlangan bo‘lib, ilg‘or yo‘naltirish va boshqaruv tizimiga ega. Bu uni Eronning aniq nishonga yo‘naltiriladigan ilk o‘rta masofali ballistik raketasi (IRBM)ga aylantirgan.
“Qadr” — ballistik raketasining uchish masofasi — 1,600 kmdan 2,000 km gacha, nishondan adashish radiusi esa 200-500 metrni tashkil qiladi. Raketa o‘zi bilan 650-1000 kg og‘irlikdagi portlovchi moddani ko‘tara oladi.
“Qadr” raketasi “Shahab-3A”ning takomillashtirilgan versiyasi bo‘lib, “Qadr-101” nomi bilan ham tanilgan. Bu raketa uch xilda ishlab chiqariladi: 1 350 km masofaga ucha oladigan — “Qadr S”, 1 650 km masofaga ucha oladigan — “Qadr H” va 1 950 km masofaga uchadigan — “Qadr F”.
“Xaybar Shakan” — Eronning qattiq yoqilg‘ida ishlaydigan o‘rta masofali ballistik raketasi, Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi Aerokosmik kuchlari tomonidan boshqariladi.
Ushbu raketa o‘rta masofali ballistik raketa bo‘lib, 2022-yilda ishlab chiqarilgan. Uning uchish masofasi — 1,450 km ni, zarba aniqligi — 30-40 metrni tashkil qiladi.
“Xaybar-Shakan” raketasining uzunligi — 11,4 metr, diametri — 76 santimetrni, og‘irligi esa 6,3 tonna. U o‘zi bilan 550 kg gacha bo‘lgan jangovar kallakni olib ucha oladi.
Isroil havo mudofaa tizimi
Oxirgi bir necha kun ichida Eronning Isroil shaharlariga bergan raketa zarbalari oqibatida 24 kishi halok bo‘lgani va taxminan 640 kishi yaralangani xabar qilinmoqda
Savol tug‘iladi: nega Isroilning mashhur “Temir gumbaz” sistemasi Eron raketalarini tutib qola olmayapti? Keling, dastlab Isroil havo mudofaa tizimi qanday ishlashini ko‘rib chiqsak.
Isroil havo mudofaa tizimi uch qismdan iborat:
Birinchisi, Eron raketalarini hisobga olgan holda maxsus ishlab chiqilgan uzoq masofali Arrow (tarjima: O‘q) raketaga qarshi mudofaa tizimi. Ushbu tizim raketalarining har biri bir necha million dollar turadi. Va ular Yer atmosferasidan tashqarida raketalarni tutib olishga mo‘ljallangan.
Ikkinchisi, raketalar va dronlarni yo‘q qilish uchun mo‘ljallangan David’s Sling (tarjima: Dovud palaxmoni) tizimi deb ataladi. U 2017-yilda ishga tushirilgan. U 40 dan 300 km gacha bo‘lgan masofadagi dushman samolyotlari, dronlari, taktik ballistik raketalari, o‘rta va uzoq masofali raketa va qanotli raketalarni tutib olish uchun mo‘ljallangan.
Uchinchisi, Iron Dome (tarjima: Temir gumbaz) sistemasi bo‘lib, u qisqa masofali raketa hujumlarini to‘xtatishga mo‘ljallangan. Tizim 4 km dan 70 kilometrgacha masofadan otilgan qisqa masofali raketalar va artilleriya snaryadlarini tutib olish va yo‘q qilish uchun mo‘ljallangan.
U Rafael Advanced Defense Systems va Israel Aerospace Industries tomonidan ishlab chiqilgan havo mudofaa tizimi hisoblanadi.
“Temir gumbaz”ning chegarasi nimada?
Endi nima uchun “Temir gumbaz” Eron ballistik raketalarini yo‘q qila olmayotgani haqida gapirsak. “Temir gumbaz”ning o‘zi taxminan 4-70 km masofani qamrab oladi.
Xabarlarga ko‘ra, Eron Isroilga 180 ta gipertovushli raketa uchirgan. Garchi Isroilning “O‘q” havo mudofaa tizimi ko‘plab raketalarni Isroilga yetib kelmasdan atmosferada urib tushirgan bo‘lsa-da, ko‘pchiligi baribir nishonga yetib bordi.
Buning asosiy sababi — Eron raketalarida raketa uchirilgandan so‘ng undan ajralib chiqadigan glayder qurilmasi (glide vehicle) bo‘lganida. Ushbu qurilma parvoz chog‘ida raketaga bir necha bor trayektoriyani o‘zgartira olish imkonini beradi. Bu esa Isroilning havo mudofaa tizimlarini chalg‘itgan.
Shuningdek, ushbu harakat raketani “Dovud palaxmoni” tizimiga chap berishga yordam bergan. Va nihoyat, “Temir gumbaz” tizimi bu kabi gipertovushli raketalar, xususan “Fattah-2” modeliga qarshi kurashishga mo‘ljallanmagani bois, ularga javob qaytara olmagan.
Harbiy tahlilchi Sergey Migdalning ta’kidlashicha, Isroilning “Temir gumbaz” tizimi bunday uzoq masofali va murakkab ballistik raketalarni tutib qola olmaydi.
“Eronning ballistik raketalari atmosferadan tashqariga chiqib, u yerdan kinetik energiya hisobiga yuqori tezlikda pastga tushadi. “Temir gumbaz” bunday raketalarni ushlay olmaydi. Biroq Isroilda bunga qarshi ishlatiladigan ikki asosiy tizim mavjud — O‘q va Amerikaning THAAD tizimi. Aynan ular bunday raketalarni atmosferaning yuqori qatlamida 100 km uzoqlikda tutib qoladi", dedi u.
Shuningdek, tahlilchi gipertovushli raketalarni aniqlash va yo‘q qilish juda murakkab ekanini aytib o‘tgan.
“Agar bu tizimlar bo‘lmaganida, Tel-Aviv butkul vayron bo‘lgan bo‘lardi”, deydi Migdal.
Isroil Mudofaa armiyasi (SAHAL) matbuot kotibi Anna Ukolovaning aytishicha, Isroil havosi ko‘p qatlamli himoya tizimi bilan qoplangan, ammo bu tizim 100 foiz kafolat bermaydi.
“Isroil harbiy sanoati o‘n yillar davomida Eronda ishlab chiqilayotgan qurollarni kuzatgan. Shunga mos holda turli darajadagi havo mudofaa tizimlari tayyorlangan. Afsuski, hech qaysi tizim to‘liq himoya berolmaydi. Barcha PVO tizimlari hozir ishga solingan”, degan u.
Tehron rasmiylariga ko‘ra, “Fattah” raketasidan tashqari, Eronning qo‘lida yana to‘rt turdagi ballistik raketalar mavjud bo‘lib, ularning uchish masofasi 1,500 dan 2,000 kilometrgacha yetadi.
Isroil havo mudofaasi — texnologik jihatdan dunyodagi eng ilg‘or tizimlardan biri bo‘lsa-da, Eronning gipertovushli va manyovr qila oladigan raketalari kabi zamonaviy tahdidlarga qarshi himoya qilishda hajm va vaqt jihatidan bosim ostida qolmoqda.
Izoh (0)