Dunyoda geroin va fentanilga qaraganda ancha kuchli ta’sirga ega yangi narkotik — nitazen tarqalmoqda. Giyohvand modda iste’molidan allaqachon yuzlab odam halok bo‘ldi. Bu haqda “Meduza” xabar berdi.
Nitazenlar kuchli sintetik opioidlar bo‘lib, 1950-yillarda Shveysariyaning Ciba farmatsevtika korporatsiyasi (hozirgi Novartis) tomonidan sintez qilingan. Nitazenlarni og‘riq qoldiruvchi vosita sifatida ishlatish rejalashtirilgan edi. Biroq ular dunyoning hech bir joyida tibbiyotda qo‘llash uchun ma’qullanmagan. Ular og‘riqni kamaytiradi va eyforiyani keltirib chiqaradi, ammo shunchalik kuchli ta’sirga egaki, hatto kichik dozalar ham o‘limga olib kelishi mumkin.
XX asrning ikkinchi yarmida nitazenlar dunyoning turli mamlakatlarida paydo bo‘lishni boshladi. 1966-yilda Italiyada, 1987-yilda Germaniyada, 1998-yilda esa Rossiyada aniqlangan. Moskvada ulardan kamida 20 kishi halok bo‘lgan.
So‘nggi olti yil ichida nitazenlar avvalgiga qaraganda ancha tez tarqala boshladi. Bunga fentanil ishlab chiqarishning murakkablashuvi (Xitoydagi yangi cheklovlar) va geroin yetkazib berishning kamayishi (Afg‘onistonda opium yetishtirish taqiqlangani) ta’sir ko‘rsatdi. Yashirin narkolaboratoriyalar eski farmakologik tadqiqotlarni o‘rganib, nitazenlarni qayta ishlab chiqarishni boshladi. 2019-yilda AQSH va Yevropada ushbu moddalar giyohvand moddalar partiyalarida birinchi marta aniqlandi.
-fujlwQII.avif)
Nitazen qabul qilganlarning aksariyati bundan bexabar bo‘lgan
2019-yildan beri 10 dan ortiq yangi nitazen turlari paydo bo‘ldi. 2019—2024-yillarda ushbu moddalar Shimoliy Amerikadan tortib Afrika va Osiyogacha bo‘lgan turli qit’alardagi 28 ta mamlakatda aniqlangan va yuzlab odamlarning o‘limiga olib kelgan. Buyuk Britaniyada ular tufayli kamida 485 kishi, AQSHda 320 kishi, Latviyada 101 kishi, Avstraliyada 17 kishi vafot etgan. Nitazenlarning aksariyati Xitoyda ishlab chiqariladi va internetda deyarli ochiq sotiladi. Yevropaga bu giyohvand moddalar pochta orqali, masalan, itlar uchun ozuqa sifatida yetkazib beriladi.
Nitazenlar fentanil yoki geroinga qaraganda arzonroq va ishlab chiqarish osonroq. Ammo ular geroindan 50-250 marta, fentanildan esa 10-50 marta kuchli. Bu kontrabandani osonlashtiradi (hajm qanchalik kichik bo‘lsa, uni olib o‘tish shunchalik oson bo‘ladi) va ko‘proq pul ishlash imkonini beradi (modda qanchalik kuchli bo‘lsa, ta’sir qilish uchun shunchalik kam modda kerak bo‘ladi). Yevropada bir gramm nitazendan olinadigan sof foyda 600 yevroga yetadi.
Nitazenlar hatto juda oz miqdorda o‘limga olib kelishi mumkin
Qora bozorda ular nafaqat boshqa noqonuniy giyohvand moddalarga, balki oksikodon va ksanaks kabi retseptli dorilarga yoki hatto veyp suyuqliklariga ham qo‘shiladi. 2023-yilda internetda ksanaksni retseptsiz sotib olgan 23 yoshli britaniyalikning yuragi to‘satdan to‘xtab qolgan. Ekspertiza tabletkalar tarkibida nitazenlar borligini aniqlagan.
Hozircha nitazenlar narkotik bozorida katta ulushga ega emas, lekin mutaxassislar ular ko‘payishidan xavotida. Bu xavf ayniqsa Yevropa uchun dolzarb. Chunki u yerda eng ko‘p ishlatiladigan opioid geroin bo‘lib, u nitazenlardan kuchsiz va topish ham qiyinroq.
Estoniya fentanil epidemiyasidan endigina qutulganida, nitazenlar paydo bo‘ldi
2019-yilda nitazenlar aniqlangan birinchi Yevropa davlati Estoniya edi. Bu mamlakat uzoq yillardan beri opioidlarga qarshi kurashib keladi: 2000-yillar boshida AQSHning Afg‘onistonga bostirib kirishi dunyodagi geroin yetkazib berishni izdan chiqargach, Estoniyada Yevropadagi eng yirik fentanil epidemiyasi boshlandi.
2017-yilga kelib hukumat uni yengdi, lekin nitazenlar paydo bo‘lgach, o‘limlar soni yana ko‘paydi. 2022—2023-yillarda nitazenlar 130 kishining hayotiga zomin bo‘ldi — bu Estoniyada narkotik bilan bog‘liq barcha o‘limlarning qariyb yarmi.
Izoh (0)