Astronomlar Quyosh tizimining tashqi qismida, xususan Neptun ortida, xususiyatlari bo‘yicha mitti sayyoraga o‘xshash jismni aniqladi. Bu haqda New Scientist nashri xabar berdi.
Jism 2017 OF201 belgisini olgan va uning cho‘zilgan orbitasi Oort bulutining ichki qismigacha yetib boradi. Bu esa to‘qqizinchi sayyoraning mavjudligini shubha ostiga qo‘ymoqda.
Ma’lum qilinishicha, 2025-yil holatiga ko‘ra, astronomlar besh mingdan ortiq transneptun deb ataladigan jismlarni aniqlagan. Bular Quyoshgacha bo‘lgan o‘rtacha masofasi Neptunnikidan (30,1 astronomik birlik) kattaroq bo‘lgan osmon jismlaridir. Ularning eng mashhur vakili 1930-yilda Koyper kamarida kashf etilgan Plutondir. Bu Neptun orbitasidan tashqaridagi ko‘plab muz jismlari joylashgan hudud hisoblanadi.
Prinstondagi Istiqbolli tadqiqotlar instituti xodimi Sixao Chen boshchiligidagi amerikalik astronomlar jamoasi 2011-yildan 2018-yilgacha Chilida Viktor Blanko va AQSHda “Kanada—Fransiya—Gavayi” yerdagi teleskoplari yordamida olingan ma’lumotlar to‘plamini qayta ishlash jarayonida yorqin dog‘ ko‘rinishidagi g‘alati harakatlanuvchi jismning 19 ta tasvirini topgan.
“Keyingi tahlillar bu jism katta ehtimol bilan mitti sayyora ekanini ko‘rsatdi. Nomzod 2017 OF201 belgisini oldi. Uning diametri qariyb 700 kilometr bo‘lib, Pluton diametridan uch marta kichik. Biroq Xalqaro Astronomiya ittifoqi tomonidan 2006-yilda qabul qilingan ta’rifga ko‘ra, mitti sayyora deb hisoblash uchun shuning o‘zi yetarlidir”, deydi tadqiqot mualliflari.
2006-yilgacha Pluton Quyosh tizimining To‘qqizinchi sayyorasi deb hisoblangan. Keyin esa o‘lchamlari bo‘yicha unga teng keladigan bir nechta osmon jismlari — Serera va Erida topilgach, astronomlar Plutonni bu maqomdan mahrum qilib, mitti sayyoralar toifasiga kiritdi.
Transneptun jismlari vaqt o‘tishi bilan sayyoralar shakllangan protoplanetar diskning qoldiqlari deb taxmin qilinadi. Nazariy jihatdan, transneptun jismlar Quyosh tizimi rivojlanishining dastlabki bosqichlari haqida ma’lumotga ega bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, ularning joylashuvi va orbitalarini o‘rganish orqali astronomlar sayyoralarning qadimgi ko‘chish izlarini “o‘qishlari” va bizning tizimimiz o‘z tarixining boshida qanday ko‘rinishda bo‘lgani hamda qanday rivojlanganini tushunishlari mumkin.
Ta’kidlanishicha, ekstremal trans-neptuniy jismlar (extreme trans-Neptunian object, ETNO) — cho‘zilgan orbitalarga ega osmon jismlari olimlarda alohida qiziqish uyg‘otmoqda. Ularning afeliylari uzoq davrli kometalar manbai bo‘lgan faraziy Oort buluti chegaralarigacha yetib borishi mumkin.
ETNO’ni kuzatish shuni ko‘rsatdiki, ularning orbitalari ko‘pincha deyarli bir xil parametrlarga ega: ular cho‘zilgan, egilgan va bir yo‘nalishda joylashgan. Bunday anomaliya ulkan jism — To‘qqizinchi sayyora yoki X sayyora deb ataladigan kashf etilmagan sayyoraning tortishish kuchi ta’siri bilan izohlanmoqda. Taxminlarga ko‘ra, u o‘z tortishish kuchi bilan ETNO orbitalarini ma’lum bir yo‘nalishda “cho‘zishi”, shuningdek, ularning qiyaligini o‘zgartirishi mumkin.
Olimlarning fikriga ko‘ra, jismning g‘ayrioddiy orbitasi mitti sayyorani Oort bulutiga uloqtirgan gigant sayyora bilan to‘qnashuv natijasi bilan izohlanadi. Keyin esa qandaydir tortishish g‘alayonlari uni o‘sha ekstremal trayektoriya bo‘ylab Quyoshga yaqinlashtirgan. 2017 OF201 afeliyda bo‘lganida, kosmik jism galaktikadagi boshqa yulduzlar bilan Quyosh tizimidagi ba’zi sayyoralar bilan (perigeliyda bo‘lganida) o‘zaro ta’sir qilgani kabi kuchli ta’sirlashishi mumkin.
Izoh (0)