Xeytvotching nima?
Xeytvotching (inglizcha “hate” — “nafrat” va “watch” — “tomosha qilish” so‘zlaridan olingan) — bu salbiy his-tuyg‘ularni keltirib chiqaradigan kontentni ataylab tomosha qilishdir. Bunga ko‘plab misollar keltirish mumkin: televizordagi bemaʼni dasturlarni, ijtimoiy tarmoqlardagi noqulay videolarni va ochiqchasiga ahmoqona qo‘shiqlarni tinglashdir. Chunki bugungi kunda bizni turli xil kontent o‘rab olgan, shuning uchun har bir kishi o‘zini g‘azablantiradigan va bezovta qiladigan narsani bemalol topishi va ko‘rishi mumkin.
Bu atama 2012-yilda amerikalik tanqidchi Emili Nussbaum tomonidan “Smash” serialiga yozilgan sharhdan keyin faol ravishda qo‘llanila boshlandi. Maqolada u dastlab serialni juda yoqtirganini, lekin keyin hamma narsa tubdan o‘zgarganini aytdi: serial uni bezovta qila boshladi. Ammo shu sababli u serialni yanada ko‘proq tomosha qilishni xohladi. Nussbaum bu hodisani xeytvotching deb atadi.
Nega bizga xeytvotching yoqadi?
Odam o‘zini bezovta qiladigan seriallarni yoki dasturlarni o‘zini qiynab tomosha qilishining siri nimada bo‘lishi mumkin? Bunday qilishning sabablari ko‘pincha chuqur psixologik xarakterga ega.
Bu o‘z-o‘zini hurmat qilishni oshirishga yordam beradi.
Inson o‘zini atrofdagilar bilan solishtirishga, ularning fazilatlari va kamchiliklarini sezishga keyin o‘zida bu fazilatlarni qidirishga moyil. O‘zimizni boshqalar bilan solishtirganimizda, odatda raqibimizdan yaxshiroq bo‘lishni xohlaymiz.
Xeytvotching esa kimningdir ustidan ustunlikni his qilishning ajoyib usulidir, chunki bezovta qiluvchi kontentni tomosha qilishda biz ekranda sodir bo‘layotgan narsaga nafrat bildiramiz va o‘zimizni bundan yuqori qo‘yamiz.
Agar o‘zingizning qadr-qimmatingizga shubha qilsangiz, sizdan ancha past, noloyiq va ahmoqona harakat qiladigan odamlarni kuzatish o‘zingizga nisbatan yanada ijobiy munosabatni shakllantirishga yordam beradi. Uning fonida biz o‘zimizga aqlliroq, ijodiyroq, oqilona va halolroq ko‘rinamiz.
Masalan, ko‘pchilik qo‘rqinchli filmlardagi qahramonlarning ahmoqona harakatlaridan g‘azablanadi. Ular qochish kerak bo‘lganda joyida turishadi, yashash uchun aniq tinch bo‘lmaydigan eski tashlab ketilgan uyni sotib olishadi, yoki shubhali begonalar bilan suhbatlashadilar.
Ularning xatti-harakatlarini kuzatib, biz faqat shunday deb o‘ylaymiz: “qanday bemaʼnilik, hech qachon shunday qilmasdim. Chunki bosh qahramon ahmoq va sodda, men kabi aqlli emas”. Ammo shunga qaramay biz bunday filmlarni qayta-qayta tomosha qilaveramiz, qahramonlarning ahmoqligiga hayron bo‘lamiz va bilvosita o‘zimizni ular kabi emasligimiz uchun maqtaymiz.
Shunday usulda biz negativlarimizdan xalos bo‘lamiz.
Hammamiz baʼzan “portlashni”, “dooood!” deyishni xohlaymiz. Ammo yaqinlarimizga zahrimizni sochish — bu yaxshi variant emas, shuningdek har doim ham sport zaliga borish, psixologga yozilish yoki yomon kayfiyat bilan kurashishning boshqa ekologik usullarini sinab ko‘rish imkoniyati bo‘lmaydi. Buning uchun ko‘p vaqt, kuch va pul kerak. Ana shunday paytda xeytvotching yordamga keladi — bu tez, bepul va hech kimga zarar bermaydi.
Masalan, bir kishi uni g‘azablantiradigan ishtirokchilari bo‘lgan shouni tomosha qiladi. Shu bilan birga, u qahramonlarning harakatlarini (ovoz chiqarib yoki o‘ziga) achinarli tarzda sharhlaydi, ularda kamchiliklarni qidiradi va o‘zini ishtirokchilar qanchalik ahmoq ekanligiga ishontiradi. Shunday qilib, inson kun davomida to‘plangan salbiy his-tuyg‘ularini ularga “to‘kib tashlaydi” va buning natijasida yengillik his qiladi.
Do‘stlarimiz bilan ko‘proq umumiylikka ega bo‘lamiz.
Tan oling, do‘stingiz bilan sizni nafaqat umumiy qiziqishlar, balki o‘xshash triggerlar birlashtirganda, do‘stlashish qiziqroq bo‘ladi. Masalan, siz soatlab yaqinda chiqqan filmda aktyorning qanday yomon o‘ynaganini, hozirgi kunda internetda tarqalayotgan qaysi jirkanch qo‘shiq ommalashayotganini va sevimli ko‘rsatuvingizning yangi boshlovchisi sizni qanday g‘azablantirganini soatlab muhokama qilishingiz mumkin. Buni yanada zavqliroq qilish uchun esa, asabingizni buzadigan parchalarni qayta-qayta qo‘yib ko‘rishingiz mumkin.
Xeytvotching ortida yashirin istaklar yotadi.
Baʼzan insonning biror narsani qoralashi va shubhali munosabati uning aynan shu qoralagan narsasini qilish istagini yashirishi mumkin. Inson qahramonlarning bemaʼni xatti-harakatlaridan juda g‘azablanishi mumkin, lekin shu bilan birga u komediyani qayta-qayta tomosha qiladi. Gap shundaki, u yashirincha o‘z hayotida bir marta shunday ko‘ngil ochishni xohlaydi. Ammo bunga qandaydir prinsiplar, qoidalar yoki sharoitlar to‘sqinlik qiladi. Ehtimol, bu ilgari qatʼiy taqiqlangan narsani o‘ziga ruxsat berishning bir usulidir.
Yoki aksincha, “shunday qilish mumkin, lekin men buni xohlamayman. Ilgari taqiqlanganligi uchun emas, balki hozir buni ongli ravishda tanlayapman” degan fikrga ishonch hosil qilish mumkin. Bu ichki zo‘riqishni yo‘q qiladi.
Xeytvochingning zararli tomonlari.
Qanchalik bezarar va kulgili bo‘lmasin, asabiylashtiruvchi videolarni muntazam ravishda tomosha qilish xavfli bo‘lishi mumkin. Va buning sababi bor, u insonda atrofdagi dunyoga nisbatan salbiy qarashni shakllantiradi.
Xeytvochingga berilib, inson vaqt o‘tishi bilan dunyoga boshqa burchakdan qaray boshlaydi. Uning fikricha, atrofdagilarning barchasi ahmoq va foydasiz, odamlar o‘rtasidagi munosabatlar faqatgina qarama-qarshilik va mojarolar orqali quriladi va o‘zini o‘zi baholash hamda hayotdagi o‘z o‘rnini saqlab qolish, faqatgina boshqalarni kamsitish va pastga tortish orqali amalga oshadi. Bu fikrlar insonning hayotini, uning ichki dunyosini va atrofdagi odamlar bilan munosabatlarini zaharlaydi.
Yana bir narsa, biz odamlarni qoralashga (hattoki bu odamlar serial qahramonlari bo‘lsa ham) ko‘p vaqt sarflaganimizda, atrofdagilar bizni ham shunday qoralayotgandek tuyulishi mumkin. Bejizga psixologlar qoralovchi odamlar ko‘pincha o‘zlarini qoralanishdan eng ko‘p qo‘rqadiganlar ekanini aytishmaydi.
Asabiylashtiruvchi videolarni tomosha qilish o‘z ustida ishlashga to‘sqinlik qiladi.
Xeytvoching o‘zini o‘zi baholash bilan bog‘liq muammolarni hal qilishga yoki travmalarni ishlab chiqishga yordam bermaydi, balki ularni vaqtincha unutish imkonini beradi. Demak, uzoq muddatli istiqbolda vaziyat yanada yomonlashadi.
Agar inson shu tariqa doimiy ravishda o‘z ichki mojarolari bilan to‘qnashuvdan qochib, ichki noqulayligining sababini faqat boshqa odamlarda ko‘rsa, ichki muammolarini hal qilmaydi, o‘zini tushunish va qabul qilishni o‘rganmaydi.
Xeytvoching ko‘p vaqt oladi.
Boshqalarni bemaʼni tarzda masxara qilish va qoralashga sarflaydigan vaqtingizni foydali ravishda o‘tkazish mumkin. Mashg‘ulotlar, yangi tilni o‘rganish yoki foydali master-klasslarga borish — bularning barchasi asabiylashtiruvchi videolarni tomosha qilishdan yaxshiroq.
Xeytvoching bir martalik yoki qisqa muddatli chora sifatida foydali bo‘lishi mumkin, lekin meʼyorni bilmasa, “dori zaharga aylanadi”, insonning o‘zi va uning atrofidagilarning hayot sifatini sezilarli darajada yomonlashtiradi.
Xeytvotchingni qanday qilib to‘xtatish mumkin?
Maʼlumki, muammoni hal qilish yo‘lidagi birinchi qadam uni anglashdir. Shuning uchun avvalo nega xeytvotching bilan shug‘ullanayotganingizni va u sizga qanday xalaqit berayotganini aniqlang.
Masalan, qiyin kundan keyin siz dam olishni istaysiz. Bunday paytlarda sifatli dam olish uchun siz ahmoqona filmlar yoki ko‘rsatuvlarni tomosha qilishni tanlaysiz. Ammo shu bilan birga, siz bunday befoyda mashg‘ulotga juda ko‘p vaqt sarflayotganingizni his qilasiz va buning uchun o‘zingizni aybdor deb hisoblaysiz. Va shunday holatlar qayta-qayta takrorlanaveradi.
Bu zararli odatni to‘xtatish uchun asabiylashtiruvchi kontentni ko‘rishga qancha vaqt sarflayotganingizni hisoblab ko‘ring. O‘zingizga savol bering: “bu bekorchilikka sarflangan vaqtda men nima qilishim mumkin edi?” Ehtimol, shunda xeytvotching sizga juda “qimmatga” tushayotganini bilib olarsiz.
O‘z hissiyotlaringiz uchun javobgarlikni zimmangizga olish, boshqa odamlar bizni nimadir his qilishga majbur qilmaydi, balki biz o‘zimiz buni tanlaymiz, deb anglash muhimdir.
Muammoning ildiziga yetganda, uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri hal qilish uchun faol harakatlarni boshlang. Masalan, boshqa quvonch keltiradigan va ilhomlantiradigan qiziqarli hissiyotlar manbaini tanlashingiz mumkin.
Yana bir variant — bu siz uzoq vaqtdan beri shug‘ullanishni xohlagan, ammo doimo keyinga qoldiradigan ishlar ro‘yxatini tuzishdir. Ishoning, muntazam xeytvotchingdan voz kechganingizdan keyin, albatta, undan birortasiga “ortiqcha” vaqt bo‘ladi. Va siz yangi xobbi bilan muntazam shug‘ullanib, qiziqarli narsani o‘rgana boshlaganingizda, asabiylashtiruvchi videolarni tomosha qilish istagi o‘z-o‘zidan yo‘qoladi.
Izoh (0)